იმერხეული დიალექტის ლექსიკონი

შემდგენლები: ი. გიგინეიშვილი, ვ. თოფურია, ი. ქავთარაძე


There are currently 183 names in this directory
ადეთი
ადათი ჩვეულება.

ავაზანი
დიდი გეჯა, ხის მოგრძო ვარცლი ცხენისათვის წყლის სასმელად.

აინა
სარკე: აინაით გაუხედა სარკით შეხედა, ახედა.

ალთუნი
ოქრო; ოქროს ფული.

ამანეთი
ამანათი, საწინდარი, ძღვენი.

ამოვალ, ამუალ
განსაზღვრებითი ნაცვალსახ. მავანი, ესა და ეს, ამა და ამ: ...ამოვალ კაცმა მომცა; ამუალს ადგილ დამწყვდეულია.

ამტოლი
ამდენი.

ანა
დედა.

ანჯახ
ძლივს ძლივძლივობით.

აჲ
ბრძანებ. ადი

ართუხ
ბოლოს, შემდეგ.

ახთი
შეთანხმება, გარიგება.

ახორი
თავლა, საჯინიბო.

ბაბა
მამა.

ბაზი
ხანდახან, ზოგჯერ.

ბახშიში
საჩუქარი, გასამრჯელო.

ბეგი
ბატონი; მემამულე.

ბეზი
კოკა, ჩაფი.

ბეზირგანი
დიდვაჭარი.

ბილაზუკი
სამაჯური.

ბირ ზამან
ერთხანს, რამდენიმე ხანს.

ბუხავი
ბორკილი, ფალვანდი.

გააგნებიეფს
გააგებინებს, აუხსნის.

გაერჩდა
გაბრაზდა, გაჯავრდა.

გამორეზილება
შერცხვენა.

გამოფიშმანება
დანანება გამეჲფიშმანა − ინანა, იდარდა.

გაქუცული
გაძარცული, გაქურდული.

გახაზირება
მომზადება.

გელინი
საცოლო. დანიშნული; რძალი.

გენჯობა
ახალგაზრდობა, სიყმაწვილე.

გვალი
მრგვალი.

გოლი
გუბურა, ტბორი.

დათვ-მათვი
დათვი.

დატიება
(დატიებს, დატია) დატოვება.

დეგირმანი
წისქვილი.

დეგირმანჩი
მეწისქვილე.

დევრიში, დერიში
ღარიბი; მათხოვარი.

დელიყანი
ახალგახრდა კაცი, ჭაბუკი.

დერდი
დარდი.

დიდრვან(ებ)ი
გადატ. მთავარ(ნ)ი. დიდი თანამდებობის პირ(ებ)ი.

დივანხანა
დიდი დარბაზი.

დინგლამექ
მოსმენა, ყურის დაგდება: მიგინგლე (მი-დინგლე’ს სახეცვლილი ფორმა) მომისმინე.

დონთბაჲ, დონთბარი
მოდუღებული დოს გაწურვით მიღებული პროდუქტი.

დუბარა
ეშმაკობა.

დუნია
ქვეყანა, ქვეყნიერება, სამყარო.

დუღუნი
ქორწილი.

ემია
მამის ძმა. ბიძა.

ეჲ კიდი
ჰეი, გიდი, აი, გიდი − აი, წუთისოფელი! აი, საკვირველება!

ესკერი
ასკერი, ჯარისკაცი.

ეფენდი
ბატონი.

ეფერება
შეეფერება, შეშვენის.

ექია
ზღაპარი.

ეხიზმეთა
მოუარა, უპატრონა (იხ. ხიდნეთი).

ედა
ავიდა.

ვეზირი
დიდი სახელმწიფო მოხელე − მინისტრი.

ზათი
მაინც, ბარემ.

ზარხოში
შემთვრალი.

ზე
ზედ; კიდეც (იხმარება გაძლიერებით-დადასტურებითი ნაწილაკის მნიშვნელობით): ის ზე დმწყვდეული დარჩა.

ზენჯილი
ჯაჭვი.

ზიარეთი
სალოცავთ ადგილი. სადაც მიდიან და ლოცულობენ.

ზორი
ძალა, ძალადობა.

ზოფა
კეტი, დიდი ჯოხი.

ზროხა
ძროხა.

თავით
თვით, თვითონ, თავისდათავად.

თავკვეთილობა
ძველი ქრისტიანული დღესასწაული იოანე ნათლისმცემლის თავის მოკვეთის დღის აღსანიშნავად.

თავლახანა
თავლა, საჯინიბო.

თელალი
გამომცხადებელი.

თემენნა
მისალმება, თავის დაკვრა.

თერქი
გავა (ცხენისა).

თექათლი
ერთი ცხენით.

იალლა
აღტაცების გამომხატველი შორისდებულია.

იასაღი
აკრძალული.

იგერ
იქ, მანდ.

იგიდი
გმირი.

იმლახორ-აღა
ემირახორ-აღა, ამილახორ-აღა − მეჯინიბეთუხუცესი.

ისამეთ
ბრძანებითია: იცეკვეთ (სამა − ცეკვა).

ისვენ
ისევ, კვლავ.

იქი
იქ (?)

იშუა
უშოვა, იხელთა.

იჯდუმლებს
შეჯდომის ნებას აძლევს, ისვამს, „იჯდენს“.

კლიტე
ბოქლომი.

კუჩხე
კუთხე, ყურე.

მარიობა
ძველი ქრისტიანული საეკლესიო დღესასწაული მარიამ ღვთისმშობლის გარდაკვალების (მიძინების) მოსაგონრად (მოდიოდა 15 აგვისტოს ძველი სტილით).

მარიობისთვე
აგვისტო.

მარჩილი
ფულის ერთეული ძველად.

მაღარა
ქვაბი, გამოქვაბული.

მაშუყეთი
შეყვარებული.

მეგემ
უცბად, უეცრად; თურმე.

მეგერ
ამასობაში; ამ დროს; აი, აი უკვე.

მემლექეთი
სამეფო.

მეთავეფ
მოვითავებ.

მიგინგლე
იხ. დინგლამექ.

მომი, მუმი
სანთელი, ცვილი.

მოფერება
(მოაფერებს) მოხერხება, შეშნობა (შეიშნობს), შეფერება (შეიფერებს).

მუმი, მომი
სანთელი.

მუნასიბი
შესაფერისი.

მუშამბალი
გასანთლული, ცვილწასმული.

ნათხოვარი
ნათხოვი, შერთული.

ნეგემ
ამ დროს.

ნეკერი
მუხის ფოთლები ზამთარში საქონლის საჭმელად.

ნობეთჩი
გუშაგი, ყარაული.

ჲა
ან.

ოყა
სამი გირვანქა (1225 გ.).

პაშტა
დიდი, ბევრი, კარგაძალი.

რახი
სუსტი არაყი.

რომენ
რომ.

რუბა
კაბა; ტანსაცმელი (შდრ. ურუბა).

საზი
მუსიკა.

სამა
ცეკვის ერთ-ერთი სახე (აქედან: ისამეთ იცეკვეთ).

სანდუკი, სანდუღი
ზანდუკი.

სარაი
სასახლე.

სასეჲრათ
სანახავად.

სეისი, სეჲსი
მეჯინიბე.

სემთი
გზა, მიმართულება.

სეფა
სიამოვნება, განცხრომა.

სილაი, სილაღი, სილაჰი
იარაღი, თოფ-იარაღი.

სისხლი-მისხლი
სისხლი.

სულთანი
მონარქის საპატიო წოდება თურქეთში.

სუნთელი
სულ მთელი.

სუჩი
ცოდვა, ბრალი, დანაშაული.

ტორათი
ცხენის სახელია.

უზუგი
სამაჯური.

ურუბა, ურბა
ტანსაცმელი (შდრ. რუბა).

ურჯება
ირჯება მისთვის, უვლის.

უჩუმალა
ჩუმად, უხმაუროდ.

ფარა
ფული.

ფაშა
დიდი სამოქალაქო ან სამხედრო მოხელე − გენერალი, გენერალ-გუბერნატორი.

ფეშინი
წედა იმის ფეშინში დაედევნა, გამოუდგა, კვალდაკვალ გაჰყვა.

ფურთუნა
ქარიშხალი.

ფუხარა
ღარიბი.

ქელოღლანი
„ქაჩალი ბიჭი“, ქცეულა მამაკაცის სახელად. ხშირად იხსენიება, როგორც ხალხური ზღაპრის გმირი.

ქესა
ქისა, საფულე.

ქოროღლი
მამაკაცის სახელია (გმირი აღმოსავლური ზღაპრებისა) .

ქოჩეგი
მხიარულება, ცეკვა-თამაში (?).

ქურუმი, ქურუნი
გეჯა, როფი, ავაზანი, − გულამოთლილი მორი პირუტყვისათვის წყლის დასალევინებლად.

ყავე
ყავახანა, კაფე.

ყათი
წყვილი, ხელი, კომპლექტი (ტანისამოსისა).

ყარაყოლი
მცველი, დარაჯი.

ყაფაზი
პოლიციელი, შიკრიკი.

ყაფაღი
თავსახურავი.

ყიამეთი
(აღდგომა. მეორედ მოსვლა), გადატ. დიდი ამბავი, განსაკუთრებული მოვლენა.

ყირათი, ყირატი
ლურჯა (ცხენი).

ყირათლი
ლურჯცხენიანი.

ყიხ სექის
(თურქ.) ორმოცდარვა.

ყოვანი
სკა (ფუტკრისა).

ყონაღი
სადგომი, სადგური.

ყონახი
სახლი.

ყოჩი
მამალი ცხვარი.

ყოჯამანი
უხუცესი, დიდი.

ყულანდელი
მაშინდელი; წინანდელი, ძველებური.

ყულაჲ
მაშინ.

ყურბანი
მსხვერპლი, შესაწირავი.

შაადი
მოწმე.

შაი
შაჰი (ირანის მეფე).

შამეიჯდუმლა
შემოისვა, „შემოიჯდინა“.

შეეხვეწება
შეეყრება, შეხვდება: სიკვდილს შევეხვეწე სიკვდილს შევეყარე.

შერაბი
ღვინო.

შეფხუკება
დაფრთხობა, შეშინება.

ჩაშუტი
ჯაშუში.

ჩივთლიგი
მამული.

ჩივის
ამბობს.

ჩირაღი
სანთელი: ჩირაღი ქნა − გაანათა, მდიდრული, საზეიმო განათება მოაწყო.

ჩობანი
მწყემსი.

ძია
ძევს, აგდია,

წინაკაცი
თავკაცი, მოთავე უფროსი.

წოვაჲ
რძის პროდუქტია.

ჭაჭვი
პეშვი.

ხაზირი
მზადება; ხაზირზე − მზად.

ხალაიღი
მხევალი, მსახური ქალი.

ხამლადი
დასუსტებულის დაღლილი (?).

ხანა, ხანე
სტროფი.

ხანუმი
ქალბატონი.

ხარჩლუხი
სახარჯო ფული.

ხასი
ხელსაყრელი, მოსახერხებელი.

ხებერი
ხაბარი, ამბავი: ხებერი ხვდა − ცნობა მოუვიდა.

ხენდეკი
ხანდაკი, ორმო, თხრილი.

ხიდმეთი, ხიზმეთი
სამსახური, მოვლა: ეხიზმეთა − მოუარა უპატრონა.

ხიზმეთჩი
მსახური.

ჯანი
სულიერი, არსება.

ჯინსი
-ნაირი, -რიგი, გვარი: ყალა ჯინსის ყოველნაირი (შდრ. ჯიში).

ჯუმბუში
ცეკვა-თამაში, გართობა, მხიარულება, სეირნობა.

ჰემ
ნაწილაკია: -ც(ა), აგრეთვე: -თან, -თანაც, ამასთანავე.

ჰიქაჲე, ექია
ზღაპარი.