მთის კილოთა ლექსიკონი


There are currently 6152 names in this directory

(2) კითხვითი ნაწილაკია, რომელიც დაესმის კითხვის ქვეშ დაყენებულ სიტყვას. გუდამაყარსა და მთიულურში ა-ზე გათავებული სიტყვის შემდეგ ორ ა-ს შორის ვითარდება ჲ: მვიდაჲა, მკვდაჲა, შნაჲა. მას მახვილი არა აქვს, არც წინა სიტყვის უკანასკნელ ხმოვანს: მკვდაჲა? რ გესმის? მოხეურში კითხვა ინტონაციით გამოხატება.


(3) წინ დაესმის წოდებითში დაყენებულ სიტყვას, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ვისაც მიმართავენ, შორს არის: ა ონისე!


(1) ჴ, შემოკლებული აი (აჰა) ნაწილაკია, რომელიც ამჟამად დამოუკიდებლად აღარც კი იხმარება, არამედ ყოველთვის რომელსამე სიტყვასთან ერთად, იმის წინ. მაგალითები: აბეჩავ აი ბეჩაო, აეგ აი ეგ, აეგრ აი ეგრე, აეგრევ აი ამნაირადვე, აემ აი ამ, აეს აი ეს, აესრა აი ესრე, აეხლა, ეეხლა (<აი ეხლა) აი ეხლა, აისივ აი ისო, ამაგით მაგიტომ, ამანდით მანდედან და სხვ. (ჴ. მას.).

აბა-მე
ნ. აბაჲმე.

აბაეტი
თ. ბედოვლათი, არაფრის შნო რომ არ აქვს (ქართველებმა ბაბაყული იციანო“). ნ. აბუეტი.

აბაჲმე
მოჴ. მწუხარებისა და გაოცების შორისდებულია (აბაი-მე ყ. 320, 16 შეიძლება შეცდომა იყოს), აბაი-მე (ყ. 512, 11).

აბასტად, აბაშტად
ფშ. (ვაჟა 280, 19) უეცრად, მოულოდნელად. შდრ. აშტაფა.

აბატინე
თ. გამოუსვლელი, უმწიფარი პური; ძნა და თივა გაუმშრალი; ნედლი ტყავი. ნ. აპატინა.

აბდა-უბდა
მოჴ. მიდებ-მოდება, უთავბოლოდ ლაპარაკი.

აბეზარზედ მოვედ
ჴ. გული მომივიდა.

აბეზარი
მთ. გულ-ამაყი, მოუთმენი; მოჴ., ფშ. ავ-გული, ბრაზიანი.

აბეზრად წჸიდაო
თ. იტყვიან, ქმარს რომ ცოლი გაექცევა.

აბელაჸებს
თ., აბელებს ჴ. აფაღარათებს.

აბესჩიკი, აბეშჩიკი
მთ., ფშ., ჴ., აბეშიკი მოჴ., თ. სახაზინო ტყვეების მცველი, ტყაჩო. Объездчик.

აბეჩხარი
ნ. ნაბეჩხარი, ხირხატი.

აბზარი
ავი კაცი, კვინწარი. ცუდი ენის პატრონი.

აბზინდა
ნ. კარშიკი.

აბზინდა
მოჴ. გვირილა, სომხის ბუბულა ჴ. (იყიდება).

აბირდა, აბირება
ნ. ბირ.

აბლა-დაცემული
ნ. დაჴამლული.

აბლი
ჴ. გაუგებარი, უთაური; თავდაბალი; პირ-უტეხი („შაუწყინარი“). შდრ. დამბლა.

აბოეტი
ნ. აბუეტი.

აბოტებს
ნ. ბოტება

აბრაყვი
ფშ. ხისგან გაკეთებული რგოლი (უმეტესად ჲ ასოს მოყვანილობისა), რომლითაც თოკი მაგრად ეჭირება ტვირთს (ძნას, თივას, შეშას). მლეთესა და თუშეთში არ იციან. ნ. ავარტი.

აბრო
(სპ. ბრ) ქვ. მთ. „ზავიანი კაცი რო იყოს, ტანოვანი, მსხვილი; აბროს არ იტეხსო (ქვ. მთ.) „ვითამ ისივ ის იყოს, წინათ რომ იყვო“. მლეთეში არ იციან (ალბათ იგივეა, რაც „აბრუს არ იტეხს“). შდრ. ბროიანი.

აბუეტი, აბოეტი
ფშ. (ვაჟა 164, 8), გუდ., ამბუეტი ჴორ. გაუგებარი, მიუმხვდარი, ყეყეჩი.

აბურძგვლა
აიბურძგა ნ. ბურძგი.

აბუში ჴ.

აბჯარი
ჴ. საომარი იარაღი (ჴ. მას.).

აბლე
აბა (მომეცი), აჰლე აჰა (წაიღე), აილე აი.

აგარჲ
ნ. აგერე.

აგება
(1) ჴ., აგებ ჴ., აგევ მთ., მოჴ. ეგემც თ. ეგებ.

აგება
(2) „მეჴევე ამბობს: წისქვილს აუგეო, ჩვენ ვიცით წისქვილს ჩავყარეო“ ჴ., ჩუჸუსხი თ.

აგეთი
ჴ., ეგეთი (ჴ. მას.).

აგრე
მთ., მოჴ., (ყ. 16,25; 25,27; 247,7 ქვ.; 376,3), ფშ., ჴ., თ. ჰო, კი.

აგულვა
ფშ., თ. ჭურჭლის ალაგება, შენახვა. ავიგულე თ. ავიღე.

აგრ, აგჷრ
მთ. აი, აგარაჲ მოჴ. აგერაჲ ჴ.

ადამიანი
ფშ., გუდ., მთ., მოჴ. დედაკაცი. ხევსურეთში არ იციან, თუშეთში ადამიანი კაციც არის და ქალიც.

ადეზი
ჴ., ადესი ფშ., ჴორ. ერთგვარი წმინდა პური. ფშავში მოდის, თუშეთში არ მოდის, არც სახელი იციან.

ადეში
ჴ. ბანების სახურავად სახმარი ფიჩხი (ხის ტოტები), რომელსაც ჯერ ყარტი დაეყრება და ზემოთ მიწა. ზოგან, სადაც სიპი იშოვება, ადეშისა და ყარტის ნაცვლად სიპს ხმარობენ. ბანისათვის საჭიროა: კეზი, ხეები, ჭერი, ადეში, ყარტი და მიწა (ადეშისა და ყარტის ნაცვლად ზოგან სიპი იციან). ნ. ხეები.

ადი
ფშ., თ. პრესტიჟი, ადის გულისთვინ, ადს ნუ გაიტეხავ თ. სახელს ნუ წაიხდენ. „რად წარხვედი იქა? – ადის გულისთვინ წავედი, თორემ არ მინდოდა წასვლა“. „შენ რაღა სთქვი ესა? – ადის გულისთვინ ვთქვი“.

ადის გული
ჴ. ადის გულო! ასე მიმართავს ქალი ქალს ან ვაჟს და იმასვე ნიშნავს, რასაც მოჴეური „ჩემო ყველავ“. ვაჟი ამგვარად არ მიმართავს. „რაჴე გადიდებულ დაოს ზოგიერთა ადის გული“! (მოჴ.).

ადლი
ჴ. ერთი წყრთა (გუდამაყარში ორი წყრთა). შამჯუღვილი ადლი ჴ. ერთი წყრთა თითებდამჯიღული.

ადრე
ფშ., ადრევ მოჴ., მალედავ ჴ. დიდი ხანია.

ადრეული
ფშ., მოჴ., ადრიული მთ. შემოდგომაზე და ზამთარში გაჩენილი საქონელი და ფრინველი (გასაზრდელად ვარგა). ნ. ნელაი. ადრეული მოჴ. ადრე (აპრილში) მოხნული, მალეული ჴ., თ.

ავ-წალიკა, მედგარა
ფშ. ბალახია.

ავანქვიჯა
ნ. სანაყელი.

ავარტი
გუდ., ჴ., არტი მოჴ. იგივეა, რაც აბრაყვი ფშაურად (ნ.). თუშეთში არ ხმარობენ სრულებითო.

ავაჯი
ჴ. „ცუდ-უბრალო რამე სახლში, ხის ბუნაგი ან ხისა რამე სახლში, ჯოხი ან ტარი, რაც რამე წარა-მარა იქნების“ (ბეს.).

ავჟანტა
ჴ. „უნაგირის უზანგა“ (ბეს.).

ავრეხი (არეხი)
(რაზ.-ჭყ.), ქვ. მთ. „უნაყოფო ხე“. ჴადასა და მლეთეში არ იციან.

ავქაში
თ., ფშ. (ძვ.), ქათმის ძვალი, რომელსაც სანაძლეოდ გასტეხენ ხოლმე.

ავშანი
ფშ., მოჴ., თ. მლაშე ბალახია (იზრდება შირაქსა და ყიზლარის არემარეში). ზამთარში საუკეთესო საჭმელია ცხვრისთვისო. ნ. ყარღანი, წითელ-წვერა.

ავჲმე
მთ., მოჴ., ფშ. შორისდებული წყენისა და ტკენის ნიშნად. ავაჲმე (ავამე), ავაჲ-შე (ავაშე), ავაჲ-თქვენ თ. იგივე.

აზადი
ჴ. ა) თავისუფალი, უბეგრო (მაგ., თარხანი); ბ) უღელში შეუბმელი მოზვერი (ჴევსურეთში „აზატი“ ცხვარზე არ ითქმის).

აზადი, აზატი
(სპ.) ფშ., გუდ., მთ. ბერწად დარჩენილი ცხვარი, რომელიც არ იწველება, „ბატკან-აზადი ცხორი“ მთ., აზატი მოჴ. იგივე.

აზადუნა, ჩანჩალა
ჴ. ჯარიმა სასმელში (სამეტოდ დასალევი).

აზანქარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), აზაქარი ქვ. მთ., ტუტუცი, ცრუვი კაცი“. გაურჯელი, ზარმაცი; აზაქარი ფშ. ზარმაცი. „ეგ ჩვენში არ არის“ (მლეთე).

აზარი
ფშ. ჴ., მოჴ. ასი მოკლული ჩლიქიანი ნადირი. კურდღელი, მგელი და დათვი აზარში არ ითვლებიან (ვაჟა, „ივერია“, 1886, №141). რამდენ აზარს შეასრულებს მონადირე, იმდენჯერ თოფი უნდა დამარხოს მიწაში სამ დღეს (ან რამდენიმე ხანს). ბევრია ისეთი თოფი, ოთხი-ხუთი აზარი აეთავებინოს. მონადირე ეუბნება თავის თოფს ერთ ლექსში: „სამჯერ კი დაგფალ მიწაჩი, ავათავე აზარიო“. ზოგიერთის აზრით აზარი ნიშნავს ათას მოკლულ წმინდა ნადირს (სპ. ჰაზრ „ათასი“), გომეწრელი ფშაველის ხიწუას ახსნით: „ძველთაგან გამიგონია: ასის ასია, შვილო, აზარიო“. „შვიდასიც გამიგონია“ (მოჴ.). ჴევსურეთში აზარი ჩამიწერია „ბევრის, უთვალავის“ მნიშვნელობითაც. ტაზარი ქვ. მთ. „ასი ნადირი, ფრინველის გარდია“ (მგელიც, დათვიც). თუშეთში აზარი არ იციან.

აზარის ათავება
გუდ., ფშ. სიკვდილის მოწევა. „ტაზარი აგისრულდაო – შენი საქმე მორჩაო (ქვ. მთ.). „დაზარალდება რითიმე, მოუკვდება ვინმე, დაიცარება, დავარდება უკენ, მაშინ ვიტყვით: აზარი აუთავდაო“ (ფშ.).

აზატი
თ., ფშ. ა) თავისუფალი (მაგ., აზნაური, თავადი); ბ) მშრალი ცხვარი, უბატკნო ცხვარი.

აზაქარი
ფშ. ნ. აზანქარი.

აზგამ!
(ყაზბ.) მიმართვა ძაღლისადმი, როცა უჯავრდებიან.

აზდავს
ნ. ზდვა.

აზეზება
ნ. ზეზ.

აზიდვა
ნ. ასაზიდი.

აზირ
ფშ., ჴ., აზრი მთ., მოჴ. ის არ სჯობს (სჯობდა), რომ... აზირ შენ წახვიდე ჩემს წასვლასა! აზრი მე წავსულიყავ! (მთ.), აზრი მე მამცა! (მოჴ.).

აზრ:
უაზრებენ ჴ. უცქერენ, უაზრებთ ჴ. ვუცქერით (ჴ. მას.) ნ. დააზრება.

აზღოტი
ჴ., ფშ. ტალავრის აზღოტი გვერდში ჩასაკერებელი ნაჭერი (ახალოხისა, ჩოხისა), აზღუტი თ.

აზღუდი
ს. ორბ., ჩუბ.

ათათა
ჴ. ჰაი გიდი, არიქა; ათათა თ. ძაღლებს გაუჯავრდებიან.

ათენგენობა
ჴ., ფშ. (მათურასა და უკვენა ფშავში), ათენგენა ჴ. ერთ-ერთი დღესასწაულია ფშავსა და ჴევსურეთში. ათენგენობა მოდის მე-7 კვირას სულიწმიდის მოფენის შემდეგ. ათნიგენა თ. (კ. კეკელიძე იერუს. კანონარი VII საუკუნისა (გვ. 20 და 294).

აილე
ჴ. აი.

აიმეტე
ნ. ამატება.

აკავანი
ფშ., ჴ., აკვანი. დაწნული აკავანი ნ. კორნილა.

აკაზმა
თ. ყდა, აკაზმები თ. ყდანი.

აკეცილაი
ჴ. მეორედ გადაჩეჩილი მატყლი.

აკვალთვა, აკვართვა
ჴ. აკაპიწება. დამკვართვა თ. ნ. კვალთ.

აკვეთა
თ. აღკვეთა. ნ. დაკვეთა.

აკვრეცა
ფშ. ნ. კვრენცა.

აკმაზულობა
თ. ნ. კმაზულობა, მართულობა.

აკო
(1) მოჴ. საწოლი კარების უკან, „საცა ნეფე-დედოფალი დააწვინიან“. მხოლოდ დიდ ოჯახებსა ჰქონდათო.

აკო
(2) ჴ. კიდობანი, ბეღელი (ფიცრისა, ქერის ჩასაყრელად), ჴარო (ჴარო და აკო ერთია ჴევსურეთში). ფშ. (რაჭ.-ჭყ.) „ფქვილის ჩასაყრელი, საფქვილე“, მთ., მოჴ. ფქვილისთვისაც და პურისთვისაც. მაღალია და გრძელი. ჴევსურეთში მას კიდობანსაც ეძახიან, მაგრამ აკოც იციან. თუშეთში არ იციან.

აკოლტება
მოჴ. აგროვება, შეგროვება, შექუჩება. „ავაკოლტებთ“.

აკრეფა
ჴ. თივის მოხვეტა. ნ. სულთა კრეფა.

ალ-ი
თ. მური (ქვაბისა გარიდან).

ალაზანი
დიდი მდინარე საზოგადოდ (შატილში, არდოტში, პირიქით თუშეთში, თუშეთის გომეწარში): „რა დიდი ალაზან მოდიოდა თბილისშიო“.

ალალ-ი
(არაბ. ჰალლ) ჴ. მართალი (ჴ. მას.). ნ. სიალნე.

ალალაჸი
თ. დინჯი, ჭკვიანი (კაცი, საქონელი). საპირისპიროა მარჴე (ნ.).

ალაო
ნ. გოგლომა.

ალატები
თ. ნ. გარემო.

ალატი
მთ., მოჴ., ჴ. საფქვილე ადგილის წისქვილში, რაშიდაც დაფქული იყრება. ნ. ქრიჯი. თეთრი ფიცარი გავთალე / წისქვილის ალატისათვი. / ლამაზს ქალს თოლი დაუდგეს / გვირგვინის ღალატისათვი (მოჴ.).

ალაუში
გუდ., ჴ. შეშების ჩამოსატანი, წნელისა. „შეშებს შეჰკრავს და არ დაიბნევის“. „ალაუში, ალაუში, / ალვის ტანი ამაუშვი“ (გუდ.). საჭმელია, ტყეში რი“ მთ. (ეს არის, ალბათ, ალოშა ფშ., რომელიც ბალახია).

ალაქანა
ფშ., ჴ. წინდისად გამოცვლილი ძირი (ყელს ქვეშ). ნ. ალახა, საქუსლე.

ალაყა
მოჴ. აყალო, ყვითელი მიწა, თიხა, იხმარება სააგურედ და შენობის გასალესად კირის მაგივრად.

ალაჩა
ჴ., ბაჩა ჴ. დაბალი ცხენი; ბაჩა თ. დაბალი (საქონელი, კაცი).

ალაჩუყი
(თურქ.) გუდ., ფშ. ნაბდის ან ტილოს კარავი. თ. ნაბდის კარავი; ჴ. (შატ.) კარავი.

ალახა
ფშ. (რაჭ.-ჭყ.) „ქართლურად ალაქანა, წინდის მეორედ გამოქსოვილი ძირი“, მთ., მოჴ. წინდის საქუსლე. ნ. ალაქანა.

ალაჴი
(1) (ჭყ. ალაყი) ჴ. თივის ან მარხილის წინ ამოსადები კავი (მთიულეთში ჯაჭვი), რომ შეაჩეროს და არ გაცურდეს, მარხილის შესაჩერებელი კავი. საზოგადოდ სათრევის ქვეშ (თივისა, მარხილისა, შეშისა) გაგდებული კაპებიანი ჯოხი, რომელიც მიწას ფხაჭნის და სათრევს უშლის დაღმართზე დაცურებას. თუშეთში არ იციანო.

ალაჴი
(2) გუდ., ქალამნის თასმა ფეხის მოსაჭერი. ალაჴი მოჴ. ბანდულის (ნ.) ან ძირახლის (ნ.) შესაკრავი თასმა ფეხის სავარცხალზე. საალაჴე ჴ. ფეხის ნაწილი სავარცხლის გვერდზე. სალაჴი თ. (<საალაჴე?) შარვლის ტოტის ქვეშ მიკერებული თასმა, რომელიც ფეხის გულს ამოედება.

ალაჴი
(3) მთ. ჴვირის ქვეშ (ნ.) ამოკრული ფიცარი, რომ ადვილად გაათრიონ. „ჴანდოში და გუდამაყარში საცურავას ეძახიან“ (მთ.).

ალდახი
გუდ., ვალდახი მოჴ. ნ. ალერდი.

ალერდი
ფშ., ჴ. თივის გადასაკრავი, ქარმა რომ არ გაფანტოს (იმავე თივისა არის). „ალერდი არის თივისა, გაგრეხილი თოკივით, როგორც თოკი, ხოლო თივისა, თოკზე სუსტია ბევრათ, რაკი თივისა არის“ (ბეს.). ალდახი გუდ., ვალდახი მთ., მოჴ. იგივე შდრ. ჭრო, ნ. ნაკრაული.

ალთო
თ. ყინულის ნამტვრევები რომ მიაქვს წყალს.

ალია(ის) ჩიტა ჴ.
(არხ.) ჩიტია.

ალმანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ვისაც იარაღი მოჰკლავდა ან დაჭრიდა, იმ იარაღს პატრონს უნდა ეზღო სისხლი, იარაღი გინდ სხვას სჭეროდა. ამ საზღაურს ჰქვია ალმანი“. ამ ახნის პირდაპირ მიმიწერია: „შეცდომაა“ და ორი კითხვის ნიშანი დამისვამს. ჩემთვის ასე აუხსნიათ: ალმანი ფშ. (წინათ) იყო დაჭრასა და მოკვლაში შესარიგებლად აღებული საზღაური (მაგ., კარგი რამ იარაღი, ცხენი, მამული და სხვ.).

ალმანი
მოხ. მაგიერი. „შენს ალმანზედ მამივიდა ჩხუბი – შენს მაგივრად, შენს თაობაზე, შენი გულისთვის“.

ალო
ფშ., მთ., მიწის მოხვნის რიგი რამდენიმე მეზობლის შეამხანაგებისას. როცა რამდენი უღელი ხარით ხნავენ და არა ჰყავთ საკმარისი ხარები, მეზობლები შეერთდებიან და ხარებს ერთურთს ათხოვებენ. ერთ დღეს ერთი მოხნავს, მეორე დღეს – მეორე. ამგვარად მიწის მოხვნის რიგს ჰქვია ალო. „ახლა ჩემი ალოა, არა ჩემიო, გაუჴდებათ ზოგჯერ ჩხუბი“ (მთ.). ნ. ჴარდღე.

ალოშა
ფშ. ბალახია.

ალტამა
გუდ., მოჴ., (ყ. 743,10 ქვ.) სიმინდის ცომი პატარა კუპატებად მოხარშული. ანტრია ფშ., ღურღუჭელი ჴ., გორდილა თ. (სიმინდისა), ღურღურღჭალი თ. (პურისა). ნ. ხამპალა.

ალუდ-ი
თ. ლუდი.

ალუდა
ჴ., მძაჴველი მთ., ფშ. მცენარეა.

ალღიში
ნ. იაღლიში.

ალღო
მოჴ., ჴ. შეჩვევა. „ალღო აიღა“ მოჴ. ხასიათი გაუგო. ალღო თ. ხასიათი, გუნება. ალღო აიღეს შეეთვისნენ ერთმანეთს. „ჴარი ჴართან დააბი და ალღოს ჸღებსო“ თ. შეეწყობაო. ალღო ფშ. ზნე. ნ. ანდე.

ალყა
გუდ., ფშ., ჴ., თ. ძალი, სიმი, ლარი.

ალხ-ი
მოჴ. გამხდარი, მჭლე (საპირისპიროა ბაჩა).

ალხაჯი
ნ. არხაჯი.

ამააგნოდი
ნ. ამოგება.

ამაგდება (ჯავრისა)
ჴ. ჯავრის ამოყრა. ვინ ამაიგდებს მტრის ჯავრსა (ჴევს. მას.).

ამაე
ჴ. ამოსვლა. დილა ამაეს მზისასა დილას, მზის ამოსვლისას (ჴევს. მას.).

ამაკრეფა
ჴ. ამახკრეფდ წყალს ჴ. ამოიღებდა წყალს (ჴევს. მას.).

ამანათი
(არაბ. ამნათ) გუდ., ჴ., ფშ., თ., შეხიზნული. მიმიწერია: გოგანა ჴ. (მაგრამ იქვე: ზოგან არ იციან).

ამანდჲ
ჴ. ნ. ანდე (2).

ამატება, ამეტება
აუმატე გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., აიმეტე, აუმეტე ჴ., თ. სუფრა აალაგე.

ამაყრა (ჯავრისა)
აწა ამავიყრით თქვენს ჯავრსა (ჴევს. მას.). ნ. ამაგდება.

ამბა
მოჴ. შესაკავებელი (ურმისა, მარხილისა).

ამბუეტი (ჴორჴში)
ნ. აბუეტი.

ამენ
მთ., მოჴ., ჴ., ოჩაჸ თ. ნ. ომენ.

ამეტება
ნ. ამატება.

ამით
ჴ. ამიტომ (ჴევს. მას.)

ამინარია
ჴ (არხ.) ფრინველია.

ამირანიანი, დარეჯანიანი
ჴ., ამირნიანი ფშ. დიდი დათვის ვარსკვლავნარი. მიმიწერია: შეიძლება ამირანიანი დიდი დათვის ვარსკვლავნარი იყოს და დარეჯანიანი პატარა დათვის ვარსკვლავნარი ნ. ჴარ-გუთანი და შაბათ-კვირა.

ამლათი
ამლათზე ფშ. უცბად, სწრაფად. „ამლათზე მივიდა და ამლათზე მოვიდა“; „შვიდსავ მარჯვენა ააჭრა ერთის ამლათის ხანზედა“ (ვაჟა, „ივერია“ 1886, №36).

ამლათიანი
მოჴ. ჩქარი, უეცარი (ცხენი, კაცი). „ამლათიანი კაციაო, ვიტყვით ჴელ-ფეჴიან კაცზე“ (გუდ.). ამლათიანი კაცი მთ. ფიცხი, ჩქარი.

ამლიაებს
ჴ. ნ. მლიაება.

ამობოხრვა
ნ. ბოხრვა.

ამობუბუნება
ნ. ბუბუნი

ამოგება
ძლივ-ღა ამააგო ენა (გუდ.), ამოაგო (მოჴ.). ენა ძლივს-ღა ამოაგნო (ყ. 317,7 ქვ.). ამააგნოდი „შააწუხოდი, დააღონნოდი“ (ალბათ ფშაურად. არ მიწერია, სად).

ამოგემო
ფშ. „უწყინარი“, „გემრიალი კაცი“ (გუდ.), მშვიდობიანი (მთ.), ემოგემოდ თ. (ცხოვრება) ტკბილად, მშვიდად.

ამოგნასული, ამოიგნასა
ნ. გნას.

ამოდ
ფშ., ამოდაჸ თ., ნება მოჴ., ჴ., ფშ. ნელა.

ამომღერება
ამაამღერა გუდ., ჴ., თ. ამოათამაშა (ხმალი, ხანჯალი).

ამოჟიპანება
ნ. ჟიპან.

ამოჟიჟინება
ნ. ჟიჟინი.

ამოჟუჟუნება
ნ. ჟუჟუნი.

ამორიდება
ნ. რიდება.

ამოსადები
თ. ალუდას (ე.ი. ლუდის) ამოსაღები საწდიდან (ნ.). რვლისა არის, კონჩხოს ჰგავს (ნ.).

ამოტოლება
ჴ. ნ. ტოლება.

ამოტორა
მოჴ. ნ. ტორვა.

ამოქმნა
ამოვიქამთ ფშ. ამოვიღებთ.

ამოცემული

ამოწვერვა (მზისა)
ამოსვლა (ყ. 734,4 ქვ.), მზის წვერზე ჴ.

ამოჴე
ნ. ჴდომა.

ამოჴეჴვა
თ. საჩეჩლის კბილიდან დამრჩალი მატყლის (კვირტის) ამოწეწვა.

ამპარიობა
მოჴ. ნ. ლამპარიობა.

ამპურა
ჴ., ფშ. (რაჭ.-ჭყ.) ხეა, წითელ ნაყოფს ისხამს, ცოტათი კუნელს ჰგავს, ჭამენ“. გუდ., ქვ. მთ. ხეა, ნაყოფი აქვს ქუჩად ყურძენივით (ხუთ-ხუთი, რვა-რვა), თეთრად დაისხამს და, როცა დამწიფდება, გაწითლდება. პურადა მთ. (ჴადა), მჭადა მთ. (შონჩო).

ამრეზა
ნ. მრეზა.

ამრეშა
ნ. მრეშა.

ამტკრეცა
ნ. ატკრეცა.

ამხანაგი
მოჴ. ნ. კორჯოხობა კორთან.

ამხანიგი
(სპ.) ჴ. ამხანაგი, საამხანიგოდ საამხანაგოდ (ჴევს. მას).

ან
თ. ხო არ (კითხვისას).

ანაბრივ
ჴ. ალბათ

ანასალი
თ.უხეირო მარცვალი, ზრდას რომ ვერ აითავებს. ნ. ჭორღი (1).

ანგალი
ფშ. უგვანი ქცევის პატრონი, მასხარა, ნუ ანგლობ, ნუ ხარ ანგალი. უფრო მოვაჭრეები ხმარობენო.

ანგელოზი
ჴ. საზოგადო სახელია სხვადასხვა „ხატისთვის“ (კოპალა, კვირია, გუდანის ჯვარი და სხვ.). მოწაღმართე ანგელოზი (ჴ. მას.). ნ. ხთიშვილი.

ანდაბი
„ეს დადგმული ტაბლაო მააჴმაროს შატილიონთ ანდაბსაო“ (ჩაჩ. 143). „მოხუც შატილიონთ გადმოცემით შატილიონთ ანდაბი ერთია და მასში სხვა სოფლის მოგვარეთა „სულები“ არ შედიან. შატილიონთ სასაფლაოც საერთო აქვთ, გამოყოფილი აქვთ მხოლოდ ანატორელებს“ (ჩაჩ. 143).

ანდგრევა
ჴ. შეძვრა, არევ-დარევა: ვაშკაცის დაცემაზედა / სრუ აინდგრივა მთა-ბარი“.

ანდე
(1) გუდ., მთ., ჴორ., ჴ., თ. აზრი, გაგება. ანდე ვერ ავიღე, ანდე ვერ მივიტანე, ვერ მოვიანდევე ვერ მოვიაზრე, ანდეს მოვედო (გუდ.) გავიგე გულში. ანდე-ანდე გაიარა მთ. ალღო ხასიათი, ანდე ინსტინქტი.

ანდერძი
(სპ.) გუდ., მთ., მოჴ. გადმოცემა, ძველი ამბავი. „ანდერძად არის თქმულიო“ მოჴ., ანდრეზი ფშ., თ., ანდრეზი, ანდრეძი ჴ. (ჴ. მას.)

ანდრეზი, ანდრეძი
ნ. ანდერძი.

ანდ
(2), ამდ მთ. აი, ემანდჲ მოჴ., ამანდჲ

ანერღდა
ნ. ნერღი.

ანზლატი
ფშ. გაწურული ყველში შრატი. სელი ჴ., შრატი მთ., ანძლატი ს. (ორბ. ჩუბ.).

ანტრია
ნ. ატრია.

ანძალი
(1) ანძალაი მთ., ენძალა ფშ., ენძალაი, ვენძალაი მოჴ., ვენძალა ჴ. ბალახია, თეთრი ყვავილი იცის. „გაზაფხულზე იმაზე წინ არ მუა რა“ (მთ.). ბედრიანა ვენძალაო, / წელში მოხოლ სამჯერაო. / – ერთხალ მოვალ, მოვშავდები, / ისიც შავი მუჴლითაო (მოჴ.). — ენძელავ, თავს შემოგევლე, / იავ, შენ დამიტირია, / მოხვიდი, დაამშვენოდი / ჩემი საფლავის პირია (ფშ.).

ანძალი
(2) მოჴ. მოკაული რკინა რისამე ჩამოსაკიდებლად (კარგად ვერ ამიხსნეს ანძალის მნიშვნელობა. შეიძლება ერტი და იგივე იყოს მე-2 ანძალი და მე-3).

ანძალი
(3) (ყ. 445,16 ქვ.; 775,7 ქვ.) ანძა, ანძალი ამიბა (გუდ.) „მამაძულა თავი“. ანძალი ამიგო (მთ.) ყელში ანძალი გამიყარაო.

ანჯახი
გულ-ანჯახი ფშ., გუდ. ამაყი, ძალიან გაჯავრება იცის, „ფიცხი კაცია, მოუთმინარი“ (მთ.); ავი, ანჩხლი (თ.).

ანჯმობა
ნ. საანჯმო.

აჲ-ჰჲ (ჲ-ჰაჲ)
გუდ., ფშ. მოჴ. დადასტურების ნაწილაკი. ყაზბეგს ყველგან „ჰაი-ჰაი“ უწერია, მაგრამ მოხევეებმა დამიდასტურეს, რომ ჩვენ „აჲ-ჰაჲ“ ვიცითო. ჰაჲ-ჰაჲ თ.

აოთანა
ფშ. ერთნაირი სამარხვო საჭმელია, ნიგვზით შეზავებული.

აპაჲ-მე
ნ. აბაჲ-მე.

აპარტო
მთ. (ჴადა) ნ. ყაპყატო.

აპატინა
ჴ. ახალი, ნედლი (ხორცი, ბალახი, ტყავი); არდადუღებული (ლუდი). აპატინა, აპატიტენა ფშ. ნედლი, გამოუვალი (ტყავი, ხე). აბატინე თ. გამოუსვლელი, უმწიფარი პური; ძნა და თივა გაუმშრალი; ნედლი ტყავი.

აპაური
ნ. აპეური.

აპეური, სამალდი
ფშ., აპაური, აპეური ჴ. ა) ტაბიკების შესაკვრელი ბაწარი, სამალდი. ბ) საკინძის შესაკვრელი (პერანგზე, ჩოჴაზე), პერანგის საკინძეზე გადასახვევი ბაწარი; გუდანურის წინ შესაკრავი ზონარი. აპეური მთ., მოჴ. იგივეა, რაც ხევსურული კვალა.

აპრაკუნე
(ყ. 680) გაღატაკებული აზნაური, რომელსაც გვარიშვილობით მოაქვს თავი.

აპყი
თ. ბალახია. ნ. მამალი.

არა-დ’
ჴ., ფშ. (ვაჟა 18.1 ქვ.; 25,3 ქვ.) არა და, წინააღმდეგ შემთხვევაში.

არა-თითი
მთ. უსახელო თითი („უფრო სკოლურიაო“, მიმიწერია). ნ. თითი.

არაგვი
ჴ. მდინარე. თერგი მოხევეებისთვის არაგვია: ჴევსურეთის არაგვი, ფშავი არაგვი, მთიულეთის არაგვი, გუდამაყრის არაგვი, ჴევის არაგვი. არაგვის წყალა ახიელის გვერდზე ჩამომდინარი ხევი.

არბითი
ჴ. თუ ვინმემ ასე თუ ისე მონაწილეობა მიიღო კაცის მკვლელობაში, მასაც ახდევინებენ ფულის განსაზღვრულ რაოდენობას. ამ გადასახადს ეწოდება არბითი.

არგანი
ჴ. ჯოხი, ხელში დასაჭერი (ჴ. მას.).

არდაბაგა
ჴ. ადგილი კედელსა და ქაზდარს შუა, უკანა ნაწილი სამყოფოში, ყურე – ყვერფს ზემოთ კედლამდი, ყვერფნი კერა, ქაზდარი – კერას ქვემოთ (თავისუფალი ადგილია. მას მოჴევეები შუა-ყანას უწოდებენ), არდაბაგა – ქაზდრიდან კედლამდე. ნ. ქაზდარი.

არეკი
მთ., ფშ. ზღაპარი.

არზანი
გუდ., მთ., მოჴ. დიდი სიცივე, ყინვა; დიდი თოვლი (გუდ., ფშ.), „მძიმე თოვლი რომ მუა“ (მთ.), არზანი თოვლი მოვიდაო (მოჴ.).

არზანი
ჴ., არზამი ჴ. (შატ.) სველი.

არზაპი
ნ. ორზაპი.

ართმევა (მჴრისა)
ჴ. მოკლა. მარჯვნივ აართვა მჴარია – მარჯვნინ მოუარა.

არილი
ჴ. „მზის შუქი რაზედმე დამდგარი“ (ბეს.). ტუტილის კიდურთ ნისლი დგას, / არილს გაიგდებს მზისასა (ჴ.)

არის,
...ც არის: ცოტაც არის (ყ. 6,7).

არიქ
ჴ. არიქა, არიქათ ჴ. არიქა (მიმართვა მრავალს) (ჴ. მას.).

არნაგი
ნ. არნადი.

არნადი
გუდ., მთ., ფშ. ერთგვარი ნიჩაბი თოვლის გადასახვეტად. არნატი ჴ. (შატ.) ზვავის მოსახვეტი; არნაგი ჴ. თოვლის გადასახვეტი. თ., მოჴ. არ იციან.

არტ-ი
მოჴ. ნ. ავარტი.

არტახი
ფშ. შემოსაჭერი რისამე. არტახები თ. სალუდე ტომრების დასაწურავი კეტები. ნ. ტანკაი.

არყანი
მოჴ. ურემზე ცხენის გამოსაბმელი თოკი (როცა ცხენი მიჰყვება ურემს).

არყის ზოკო
ჴ. თ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) სოკო, რომელსაც არყის ხე ისხამს. „არყი ისხამს და ამ სოკოსაგანა ბურთებს თლიან ბალღები“. აბედსაც აკეთებენ (ჴ.), არ იჭმევა.

არც ვინ
მთ., მოჴ., (ყ. 9.30), ფშ., ჴ.; არც რა გუდ., მოჴ., ფშ., არც რა, აღარც რა თ.

არც სრუ
ჴ. სრულიადაც არა.

არცისკანა
მოჴ. (ყ. 493,7 ქვ.; 758,15 ქვ.). ცეცხლის საჩხრეკი რკინისა (ყანობელის ახსნით), მაშა „მაყვალამ არცისკანათი ცეცხლი გამოიტანა“. ბორწკალი ჴ.

არწივი
ნ. ბოლო არწივა, ჩიტთ არწივა.

არხაჯი
ზ. ფშ. (ზოგმა არ იცის) ცხვრის დასაყენებელი ადგილი „ბინის“ მოშორებით. ნაარხაჯალი ნაწიდვარი (ჭყ.), ცხვრის ნადგომი. ნ. ნაწიდვარი.

არხვი
ჴ., ფშ. ვარხვი თ. მეტად დიდი ფრინველია (ორი ინდაურის ოდენა, ყაჯირზე მეტი), ყვითელნისკარტიანი. მარტო ნისკარტს არშინის სიგრძე ექნება. ერთ ხევსურს მისი ნისკარტისაგან ხანჯლის ქარქაში გაუკეთებია. ძალიან იშვიათად დაჯდება მიწაზე. ჭამენ. შდრ. ვარხჳ სახისმეტყველში1.

არხილი
მთ., მოჴ., ჴ. ფშ. გამაგრებული თოვლის ნამქერი, ხის ფოთლებზე და ტოტებზე გაბმული თოვლი; დღისით მზისაგან გამდნარი და ღამით გაყინული თოვლი (ფშ.).

არხიმი
მთ. (რაზ.-ჭყ.) ავი კაცი, მოჩხუბარი. „არხიმზე დგასო, არხიმზე არიო, კაცს რომ არ ეპუება, რომ კერპობს“. „ჩვენში ეგ სიტყვა არ არი“ (მლეთე).

არჯაკალი
ჴ., არჯაკელი თ., არჯეკელი მთ. (ჴადა), ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მთის ბალახია“. „მხლოვანში ვურევთ“. „არჯეკალა დავკრიფეო“. ცხვარს ვნებსო. თუ მოხარშეს, მხლად ვარგა.

არჯალი
გულ-არჯალი ფშ. ავი, ბრაზიანი. ბოზო, რას ამბობ, დიაცო, / არჯალო, აუგიანო? / უწყლო, უღარო წისქვილი / მთაში ვის აუგიანო? (მერკ. 13).

არ, ართ
(პირიქითში) არა.

ასაზიდი
მოჴ., თ., მანქანა ჴ., სამანქნე ფშ. წისქვილის ფეხის ასაზიდ-დასაზიდი.

ასაყარი
ჴ. თითქმის იგივეა, რაც ოჯინჯალა საჯავახოში (ოჯინჯალა კერის თავზე სხვენზე მიკეთებული კაპებიანი ჩამოსაკიდი). საყრები გუდ., აყრები მთ., აყარი მოჴ., ფშ.

ასახელებული
ჴ., ბერ-ზორა მთ., სულდგმული მოჴ. ნ. ბერ-ზორა, სულდგმული.

ასეთ-აგეთი
შემომაკვდება ეს ასეთ-აგეთი (ყ. 223,8 ქვ.).

ასერ
ჴ. აი, (ძვ. ქ. აჰა ესერა) ასერ-ასერ ფშ., ჴ. აი, აი; დახე, დახე.

ასის თავად
ჴ. ერთი ასად(?) (ჴ. მას.).

ასისთავი
ფშ. ცუდი ყოფაქცევის ქალი, კახპა (მიმიწერია: შესამოწმებელიაო). ნ. წარა-მარა, ქრიანი.

ასკილი
ნ. ესკალა.

ასრელაჸი
თ. აქეთ.

ასრია
თ. ნ. სრევა

ასროლა
ჴ., მოჴ. ნ. სრევა.

ასტამი
მთ., მოჴ., ჴ., ფშ. ცეცხლის ასაღები და გამოსაცხობ პურზე დასაყრელი (ნიჩაბივით), რკინისა; საფხეკელი ცომის ასაფხეკი ვარცლიდან. ვარცლის ასტამი ჴ., ყვერფის ასტამი ჴ., აშტამი მოჴ., ასტამაჸი თ. ცომის მოსაფხეკი.

ასფურცელა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. საქონლის ფაშვის დაკეცილი ნაწილი. მღვდლის მოსე კავკასიძის სიტყვით, ზემო იმერეთში მას წიგნარას ეძახიანო. ცხრაფურცელა ჴ. (შატ.), გუბჯაჸი თ. „ქართველები კუჭს ეძახიან“ (თ.).

ატერი
ჴორ., გუდ., მთ., ერწ. სიმწიფეში ახლადშესული (მსხალი). არც მწიფეა და არც მკვახე. ფშავში არ იციან. ნ. დოილა.

ატკეცა
აიტკიცა (ყ. 819,7 ქვ.), აიმტკრიცა გუდ. იწყინა, გაჯავრდა, გაგულისდა.

ატკრეცა
მოჴ., ჴ. აბურძგვლა, ფერის წასვლა (სიცივისაგან).

ატკრეცილა
მოჴ. პური რომ ვრ გამოცხვება.

ატრატა
ჴ. ქაღალდი, ატრეტი გუდ., „პირველად რომ ქაღალდის ფული გაჩნდა, ჩვენც (გუდამაყრელნი) ატრეტს ვეძახდით“. ნ. თეთრი.

ატრია
მთ., მოჴ., ანტრია ფშ. თხლად მოხარშული ცომი. მოხარშავენ (რძეში ან წყალში), გაათხელებენ და წვრილ-წვრილად დაჭრიან. ღურღუჭელი ჴ. ნ. ალტამა, გორდილაჸი, გუგლუმა.

აუმატე, აუმეტე
ნ. ამატება.

აფე
თ. მომწვანო. აფე თაგვი ნ. თაჴვი.

აფიკაი
ჴ. დიდი კოვზი, ქოშაი მოჴ. (წოვა-თ. ჸაბიკ).

აფორთქლებული
ჴ., ფშ. ნ. ფორთქლ.

აფრობა
აიფრო ფშ. აიკლო (?); აიფრა ჴ. დაიბრიყვა, შაიფრო გუდ. დაიბრიყვა.

აფშრუკვა
ნ. ფუშრუკი.

აფხაზი
ჴ. ფხიანი, მარდი, ყოჩაღი.

აქა-და
„აქა-და გრიგოლაი ეჯიბრების იაგოს, მთელი სოფელი უნდა აგვრიონ“? (ყ. 257,2 ქვ.) „მოჴევეებმაარ იციანო“, მიმიწერია.

აქვიტი
თ. ქორფა ბალახი. ნ. მწვანილი.

აქია
ფშ. (ვაჟა 366,13), (რაზ.-ჭყ.) ამბავი, ანეგდოტი (არ.), გაიქიავა ფშ. არაფრად ჩააგდო (კარგად ვერ მიხსნიან). „ქართველებისა არის“ (თ.).

აქით
ჴ. აქედან (ჴ. მას.).

აქიმი
(არ.) ჴ ექიმი, მკურნალი (ჴ. მას.).

აქიმიტდა
ნ. ქიმიტი.

აქის(ე), იქის(ე), მოღმ(ის), მიღმ(ის) თ.

აღალ-ი
მოჴ. რამდენიმე ურემი ერთად გზაზე. აღალბაში მეურმეების მეთაური, ქარავნის უფროსი. აღალბაში ყ. 658,16 ქვ. ამბოხების მოთავე, მეამბოხეთ ხელმძღვანელი.

აღარცად
ჴ. აღარსად; აღარცაით ჴ. აღარსაიდან (ჴ. მას.).

აღბირდა
ჴ., თ. ნ. აბირება.

აღე
თარგი (ტანისამოსისა, ქუდისა, ფეხსაცმლისა). აღე თ. სქემა, ნასახი, მაგ., ბავშვი რომ მოსწყდება უკვე გამოსახული. „გამჴდარი იყო ისე, აღე-ღა დამრჩალიყო“ (თ.).

აღება
(1) (ალღოსი) ნ. ალღო.

აღება
(2) ნ. პირის დაჭერა.

აღვარტი
თ. ბევრმა არ იცის), ფსლიკვი ფშ. ხვლიკი მსვენი თუშეთის გომეწარში (და სხვაგანაც ყველგან) საზოგადოდ ხვლიკია. შიტყორი ჩაღმელებმა იციანო. შიტყორი თ. ტინტილა, პატარა ხვლიკი, აღვარტი დიდი ხვლიკი. ნ. ფსვენი.

აღვსება
ფშ., ჴ., თ. აღდგომა (ქრისტიანთ დღესასწაული).

აღრაჭუნებს
ჴ., თ. ნ. ხრჭიალი.

აყარი
(1) თ., ყონდი ჴ., ხალიკი მთ., საყადელი (გურიაში) დადგმული შეშა. ნ. ხალიკი.

აყარი
(2) ფშ., მოჴ. ნ. ასაყარი, აყრები მთ., მოჴ. ნ. საყარი. აყარი მოჴ. ნ. ყავარი.

აყევრება: აყევრდა
მთ. მაღალი გაიზარდა (ყაბა, ბალახი), აყვირდა ფშ., მოჴ., თ., გამყავრდა ჴ.

აყვირდა
ნ. აყევრება.

აყლაყუდა
მთ., ფშ., დიდი ტანის კაცი, მოჴ. უშნოდ მაღალი, ჴ., თ. წვრილ-მაღალი. აწმაყული თ. (თუშებმა „აყლაყუდა“ იციან, მაგრამ თუშური არ არიო).

აყროლება (ყველზე)
ნ. აძმორება.

აშალი
ჴ. ნ. ცხრეული, გორილა.

აშმორდა
ფშ. დალბა.

აშმორება
ნ. აძმორება. აშმორებული მოჴ. ნ. დამშმარი.

აშტამი
მოჴ. ნ. ასტამი.

აშტაფა
ჴ. უეცრად, ნ. აბაშტად.

აჩათანა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ტარ-მოკლე ნიჩაბი“, ასტამის მაგივრობას ეწევა.

აჩქამება
ნ. ჩქამი.

აჩქროლება (გულისა)
გუდ. ნ. ჩქროლა.

აცუნცრუკებული
გუდ. ბავშვივით ათამაშებული.

აცხროებს
ჴ., თ., ფშ., გუდ., მთ., მოჴ. ნ. ცხროება.

აძმორება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „აყროლება, დასავლეთ საქართველოში აშმორებას იტყვიან“. აშმორება მთ., მოჴ. დამჟავება და სუნის გამოცემა (პურისა, ყველისა), აყროლება ჴ. (ყველზე), დამძიმება ჴ. (პურზე).

აძრახდომა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ხმის გაცემა, დალაპარაკება. ასძრახდ ჴ. ხმა გასცა, დაელაპარაკა. ნ. ძრახ.

აწ
ჴ.ახლა (ჴ. მას.), აწ, ჲაწ ნ. ეეწ.

აწერიებს
ნ. წერიება.

აწიიდი
ნ. წევა.

აწმაყული
თ. აყლაყუდა.

აჭა
ჴ. (შატ.), მაჴაობელი ფშ. „იფქლს გაერევის“. მრგვალია ნაცვერცალასავით და პატარა. ნ. მაჴაობელი.

აჭე
თ. მახის სასხლეტი. ნ. საჭე.

აჭკანა
ჴ., აჭკანტა თ. ნ. ჴატჴვერა.

აჭკვავდა, დაჭკვავდა
თ. ახმაურდა. აჭკვავდა ფშ. ახმაურდა, აჭკვავება თ. ნ. ძრახ. დაჭკვავდა ფშ. დადუმდა.

ახ-ი
(არაბ.) ახია თქვენდ ჴ. ახია თქვენზე. ახში თ.

ახალ-ი
მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ახალგაზრდა, მრ. რ. ახლები, ახალნი, ახალგაზრდები.

ახალ-ნატეხი
ნ. ნაყვერი.

ახალ-უხალი, ახალ-უხლები
ფშ. (ვაჟა 43, 2 ქვ.) ჴ., გუდ. ახალგაზრდები.

ახალ-ყვავილები
თ., ახალ-ყოილნი გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. (ვაჟა, „ივერია“, 1886, №34) ახლად დაქორწინებულნი.

ახალ-ძველი, ახან-ძველი
(ეს ფორმა უფრო ხშირია) მთ., ფშ. ხბო-მოგებული ფური, ერთი წლისაც რომ იყოს (კარგად იწველება). არის კიდევ ბერწი მეწველი და ბერწი მშრალი.

ახალზალი
ჴ., თ. პატარძალი ნ. ზალი.

ახალთესლი
თ. ნ. ბოცორაგი.

ახლოთ
ჴ. ახლოდან.

ახო
გუდ. ნ. ნაყვერი. გუდამაყრელი მარწმუნებს ახო უნდაო (მთიულეთშიდაც ახო მითხრეს). „აჴოს ჩვენ ხატობას ვეტყვით“ (მთ.).

ახჭენს
(ბაკურჴევში) ნ. ხრჭიალი.

აჴე
(1) თ. (მხოლოდ პირიქითლებმა იციანო): არ, აჴე! როგორ არა, აჴე; მე არ ვიყავ, აჴე. „სიტყვის ლოღათია“.

აჴე
(2) ჴ. ნ. ჴდომა.

აჴია-ბაჴია
ჴ. (შატ.) ახალ წელს ბავშვები მოჰკლავენ მყვარს (ბაყაყს), დაჰკიდებენ ჯოხზე და ჩამოივლიან სოფელს. ზოგი არაყს დაალევინებს, ზოგი ხმიადს მისცემს, ზოგიც ხორცს მოუჭრის.

აჴირება
ამეჴირა ფშ., ჴ., მოჴ. მიშარა. აჴირებული.

აჴო
ნ. ახო, ნაყვერი.

აჴჩაჴუნაჸი
თ. ნ. აჴჯაჴიანი.

აჴჯაჴიანი
ჴ. უსწორ-მასწორო, მიხვეულ-მოხვეული, ცოტა კლდიანიც (გზაზე ითქმის), ოღრო-ჩოღრო (ადგილი). აჴჩაჴუნაჸი თ. ოღრო-ჩოღრო.

აჯათი
(არაბ.) ნ. საღონი.

აჯამი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბრიყვი, გაუთლელი“, მთ. გაუგონარი, კერპი, რომ არ ეყურება, ჯიუტი. ჴ., თ. გაუგებარი (არაბ. არა არაბი, სპარსი; გამოუცდელი).

აჯილღა
ნ. დასაკოდი ცხოველი.

აჯო
(?) გუდ., მთ., მოჴ., ნ. მეჯი.

აჰუ
მოჴ. (ყ. 18, 13 ქვ.; 49, 18; 51, 17; 126,2 ქვ.) შერცხვენის გამოსახატავი შორისდებული. ნამუსი აღარა გაქვსთ, აჰუ! აჰუ თქუენს ნამუსს! აჰუ, მშიშარაი ყოფილხარ! აჰუ, დიაცი ყოფილხარ! ეჰუ გუდ., ჴ., ფშ., ჸჰუ გუდ., ეჶუ ჴ.

აჰლე
ჴ. აჰა (აიღე) (მაგ., ლუდს რომ არიგებენ), აჰალეღ ჴ. (აჰა-ლე-ღ) აჰა (ჴ. მას.).

ბაბანი
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ძიგძიგი, კანკალი, ცხროება (სიცივისაგან). „აბაბანებსო“.

ბაბო
ჴ., თ. პაპა.

ბაბრი
მთ., ფშ., ჴ. ძალიან დიდი დათვი. ბობრი დათვი მოჴ. მძლავრი დათვი. ფაფრი თ. იგივე.

ბაგი-ბუგი
მოჴ. ცემა-ტყეპა.

ბადაგ-ი
„წითლი ბადაგით მთვრალია“ ჴ. „სისხლით მთვრალი, მომკვდარი“ (ბეს.).

ბადიმი
ფშ. გათლილი ხე, რომელშიც ჩამჯდარია ქვემო წისქვილის ქვა.

ბაზაზი
(არაბ.) მოჴ. ფარჩის გამყიდველი. გუდ., მთ., ფშ., ჴ., თ. ჯანჯალი ვაჭრობაში, „ძვირი“, „ძვირად გამყიდველი“ (საწინააღმდეგოა იაფი).

ბაზალუყი
მთ., ბუზალაყი ფშ., ხათა მოჴ., ბუყი ჴ., თ., ნაწური ჴ. (შატ.) არყის ნახადი, არყის თხლე, „არაყის გამონახადი“ (რაზ.-ჭყ.).

ბათქაში
მთ., ფშ., მოჴ. ლამ-კირი, ლამში არეული კირი კედლების შესალესად (ჭყონიას „ბაქთაში“ კორექტურული შეცდომა მგონია).

ბათხვა
ჴ. თათხვა (ფეხებისა).

ბაი-ბუად არ გამაჩნდა
გუდ., მთ., ფშ. (ვაჟა 378,7), ჴ., თ. „ბაი-ბუად არ ჩამაჩნდაო“ მთ. არაფრად მიმაჩნდა, არაფრად ვაგდებდიო.

ბაითალი
ყ. 274,14.

ბაითალმანი
ფშ., გუდ., მთ., მოჴ. ოჴერ-ტიალი, უპატრონო (საწყევარი სიტყვაა). „ო, დედო, შე ბაითალმანო“ (ფურს ეტყვიან) (არაბ. ბაჲთ ალ მლ სახელმწიფო ხაზინა).

ბაკანი
ჴ. ჯამი (ჴ. მას.), ბაკანი ჴ. გობი (ჩაჩ. 31). ნ. საბაკნია.

ბალარჯი
(ს. ხმიადი) ფშ. ცუდად გამომცხვარი პური (ან ცომი იქნება, ან გაუფუარი და სხვ.) „ქისტებიც ბალარჯს იტყვიან“ (ფშ.), ჴ. უსუფთაო.

ბალახა
ნ. გველთ ენა.

ბალახის ჩაჴდომა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბალახის ჩასვლა, შემოდგომით რომ გახმება და ჩაიფშვნიტება“, ბალახის ჩასვლა თ.

ბალდახი
ჴორჴში იგივეა, რაც ვალდახი მოჴ.

ბალთვა
(ვაჟა 20,4 ქვ.), ფშ., მთ., მოჴ., ჴ. დაჭრა, გაჭრა (საქონლისა, ტყისა). თ. არ იხმარება.

ბალითი
მოჴ., თ. დაყვავება, მოფერებით მოტყუება. ფშ., ჴ. მოტყუება, ღალატობა. დაიბალითა მოჴ., ჴ., ფშ.

ბალინჯი
ჴ. მაცილი, „კაცს რომ გამეეკიდების ღამით“ (ფშ.), ეშმაკი (კაცზედაც ითქმისო). ბალინჯობა მოჩვენება (სიზმარში). მებალინჯე ჴ. ეშმაკი, ბალინჯი გუდ. მარცხი, უბედურება, მთ. ხაიბარი, ულაზათო. „ბალინჯი კაცი გამოიდაო“ (მთ.).

ბალიში
(სპ. ბლიშ) მთ. ნ. სასთაული.

ბალღი
გუდ., მთ. შვილი (ქალიც და ვაჟიც). ბალღი, ბალღაი მოჴ. ვაჟი (მხოლოდ): „ბალღაი ჰყავს თუ ქალაი? – ბალღაი (მოჴ.). ბალღი ფშ., თ. ყმაწვილი, ბავშვი.

ბალყუმი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მიწის ნიადაგი“. მთ., მოჴ. ძირიანი მიწა, კაი მიწა, უქვო. ჴ. კაი მიწა, თ. (იშვ.) იგივე.

ბამ
ნ. დასაბამი.

ბან-ი
ბანზედ შესაჴდომლო ჴ., ცალბანი ჴ. ერთსართულიანი სახლი.

ბანდება
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. (ჴ. არ იხმ.) მოცდენა, დაგვიანება „საქმეს ნუ აბანდებ“ (გუდ.) – საქმეს ნუ აგვიანებ. დაბანდება ფშ., მთ., ჴ. დაგვიანება საქმისა: საქმე დამებანდა, „ფული დამებანდა“ (ვერ ავიღეო); დავბანდდი დავბრკოლდი. გაბანდება (საქმისა) ფშ., გუდ., მთ., მოჴ., თ. აწეწა, დაბრკოლება, დაგვიანება (ჴ. არ იხმარება). თ. გახლართვა, საქმის დაშლა.

ბანდვა
(1) თ. დაკერება.

ბანდვა
(2) ჴ. ჯღნის (ბანდულის) ძირის გამოქსოვა თასმებით.

ბანდული
მთ., მოჴ. „მთაში სასიარულო ქალამანი, რომელსაც ძირები წვრილის ღვედითა აქვს დაწნული. თვით ამ ღვედებს საბანდს ეძახიან“ (ყ. 516). ნ. ჴუნჩა, ძირ-ახალი, ჴუნჩაჸი (მრ.ჴუნჩაჸები) თ. „ჩვენ უფრო კოხუჯსა ვჴმარობთ“ (მთ.).

ბარ-ი
ნ. ნაბარევი.

ბარაქა
(არ.) ჴ. წყალობა, ხვავი (მოსავლისა) (ჴ. მას.).

ბარაქალ
(არ.) ყოჩაღ, ვაშა.

ბარგ-ი
ჴ. ტვირთი საზოგადოდ, კერძოდ „თივის კონა შეკრული, სამი-ოთხ ფუთიანი თივა“ (ბეს.), რომლითაც ეხმარებიან, ონჩხრის შემთხვევაში, საქონლის საკვებ-უქონელ კაცს ზამთარში. ბარგან ნ. დაბარგანავება.

ბარდა
გუდ., ბარდალაი მთ. ნ. ფათალა.

ბარდანა
ფშ., თ. ტილოს ან შალის დიდი ტომარა მატყლისთვის. ბერანდა ფშ., თ. ბარდნის თავის შესაკვრელი, თუშებში იციან, მაგრამ არ არის თუშურიო.

ბარდნის
მთ., ფშ., ბრაბნის ჴ. მსხვილად თოვს (საწინააღმდეგოა იწინწკლება მთ. წვრილად თოვს).

ბარემ
ფშ., (ყ. 214,1; 624,10). ბარემდინ მოჴ., ბარამდე გუდ ., ბარემდე მთ., მოჴ., ბარემც ჴ. რა თქმა უნდა, ბარემ, ბარევალ თ. იგივე, ბარევალ ჴ. თუნდაც, უკიდურეს შემთხვევაში. ბარემდის, რომ... კარგი იქნებოდა (ყ. 759,21; 879,12 ქვ.).

ბარზიმა
თ. ლუდის სასმელი თასი, ხისა.

ბართი
ჴ., მოჴ. ხარ-ფურის წივა (კალაპოტში ამოუჭრელი, კედელზე მიტყეპებული და გამხმარი). შდრ. დრემლა, ნ. ქურთი.

ბარმა
თ. ბრმა.

ბარნელა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჯოხზე გაკეთებული ჯვარი რძის სადღვებათ“. ზოგს ჯარჯი აქვს შემოხვეული. ბარნელა საჭიროა, თუ სახდღვებელი დგას და არ იძვრის (შდრ. ვორია). ბირინელა ჴ. (შატ.), ბურნელი თ. ნ. ჩხუტი (1).

ბარტყი
ხანჯლის ბარტყი მთ. ნ. ლურსა.

ბარღოჯანა
რაზ.-ჭყ. „ავი სული, ამ სახელით აშინებენ ბავშვებს“. მე არ დამიდასტურეს.

ბარჩო
მოჴ. მატყლის ნარჩენი გაპენტვის შემდეგ.

ბარცაკალი
ნ. ფარსაკალი.

ბარჭოიანი (ნაბადი)
გუდ., მთ. ლეკური ნაბადი, გრძელბეწვიანი და დახუჭუჭებული. ბაჭკოიანი (ნაბადი) მოკლებეწვიანი.

ბასილყა
მთ. ნ. ბაშლაჴა.

ბასლიყა
მოჴ. ნ. ბაშლაჴა.

ბასრი
(1) ჴ. ფიცხი ფოლადი (ადვილად გადატყდება); ფშ., მჭრელი ფოლადი.

ბასრი
(2) (ქვა, კლდე) ფშ., ჴ., გუდ., მთ., მოჴ. მაგარი. საპირისპიროა ჩეთი: ჩეთი კლდე მთ., გუდ., ადვილად დასაშლელი კლდე. „ბასრი-ბუსრი ხარ, ამირან“ (მოჴ.).

ბასრი (ქვა)
მოჴ. (ყ. 877,11 ქვ.; 1089,7) მაგარი ქვა, სალესავი ქვა.

ბატ-ი
(1) თ. ორ-კაპი ჯოხი ჯარაში, რომელშიც ჯარა ტარი ტრიალებს. ჴ. ჯარატარზე ჩამოცმული კვირისთავი (რგოლი), დვალი ფშ.

ბატ-ი
(2) მთ., მოჴ. დახლილი სიმინდი. დაბატდა მთ., მოჴ., გუდ. დახალდა. ბოტი, დაბოტდა გუდ., იგივე. შდრ. ბიჭონი ჴ.,თ., ფიჭვანი ფშ.

ბატარა
ჴ., ფშ., მთ. პატარა.

ბატატური
ჴ. ფეხების განზე გადგმა.

ბატილი
ნ. კუჭალი.

ბატის ფეჴა, ყოვის პწკალა
ფშ. ბალახია, მწნილად ხმარობენ.

ბატკანი
ნ. ბიჭა ბატკანი.

ბატონი
ფშ., გუდ., ჴ., თ. „ხატი თემის „ბატონია“, თემი კიდევ ამ ბატონის „ყმა“ (ურბნელი, „ივერია“ 1886, №267). „გუდამაყრელბი ეძახიან ბატონსა“ (მთ.).

ბატრა
თ. ვირის ჩიჩვირი.

ბაურა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „საქონლის შემაწუხებელი“ ბუზია ერთი. ბაურა ჰკბენს, მაგრამ ვერ აშინებს, ბზიკი აფრთხობს და არბენს საშინლად.

ბაღდავანი
ჴ., მოჴ. პასუხისგება, კისრება. „ჩემი ბაღდავანი იყოს, თუ“... მე ვზღავ, მე ვაგებ პასუხს. „მე ვიბაღდავნებ“ ჴ., ბოღდავანი ფშ.

ბაყალიკა
ჴ. (არხ.), ბაყონიკა ჴ. (გურო) ნორჩი ფიჭვი, მარნა, მარანა, თ. ფიჭვის ნერგი. შდრ. ბაყილა.

ბაყაყი
ფშ. (ყ. 17,17) ჩლიქების იმგვარი ბეჭედი, რომელიც მაშინ დაეტყობა, როდესაც, ცხენი უნალოდ არის. „ქიჩების შუა“ (გუდ.), ცხენის ფეხის გულში (რბილ ნაწილზე) გამოხატული ფიგურა. საბაყაყე მოჴ. ცხენის ფეხის შუაგული („საბაყაყე ამასჭრე“). სამყვრე ჴ.,

ბაყაყის კოვზა
მთ. (ჴადა), კოვზის ტარა მთ. (მლეთე), კუდურა ფშ., სასალა თ., სანსალა მოჴ., სამსალა ჴ. თავკომბალა. სანსალა მოჴ., ჴ. კიდევ პაწა წყლის ჭიაა.

ბაყვი
ნ. ოჟგალა.

ბაყილა
თ. ნორჩი ხე. ბაყილა ფშ. და შიმელა ფშ. ერთია ორივე, მაგრამ ბაყილა უფრო ნორჩს ჰქვია, შიმელა ცოტა უფრო მოზრდილი რომ იყოს. ბაყილა ერწო, ფშ., გუდ., მთ., თ. ახალგაზრდა ხე (სამ-ოთხ წლამდი) ნერგად (უფრო ხეხილზე ითქმის). ბოყოლა, ბოყოლიკა (ბოყონიკა) ჴ.

ბაყლიანო
თ. ჭუჭყიანო, პირ-დაუბანელო.

ბაყონიკა
ნ. ბაყალიკა.

ბაყოტი
ფშ. გომბიო. ნ. ყოტი, მყვარი.

ბაყოჭაი
მთ. ნ. ბოყვი.

ბაშკა
ჴ. (არხ.) ბაშკია მოჴ., მაშკა ჴ. პატარა ძაღლი, გოშია, „რუსული ლეკვი“.

ბაშლაჴა
თ., ფაშლაჴა ჴ., ბასლიყა მოჴ., ბასილყა მთ., კაბალახი ფშ.

ბაშო
მოჴ., შიბუ ფშ., ჴ., შებუ თ. ღანძილი.

ბაშტე
თ., საძროხე ჴ. გომური ნ. ჭერხო.

ბაჩა
მთ. ტან-დაბალი (კაცი, საქონელი, „ალაჩა“ ცხენი), ჴ., თ. დაბალი, მოჴ. მსუქანი (უფრო ცხენზე). საპირისპიროა ალხი.

ბაჩოლა
ნ. ბოჩოლა.

ბაცანკალი
ნ. ფარსაკალი.

ბაცაროგა
ფშ. ნ. ბოცორაგი.

ბაცაცა
ფშ., ჴ. ბაჭია.

ბაცოები
(ჩეჩნურად ყ. 353,14 ქვ.) თუშები. შატილივნის გამოთქმით: ბცაჲ.

ბაცუკაობა, მგელ-ჯიჴვაობა
თ. ნ. მგელთკვერა.

ბაწარ-ი
ჴ., თ. მსხვილი ძაფი. ბაწარი ჯღნისა ჴ. თასმა (ჴ. მას.). ბაწრის შიტე ნ. შიტე, ხიფი.

ბაწარა
ნ. გზა-ბაწარა.

ბაჭია
თ., ბაჭყია გუდ., მთ., ბაცაცი ფშ., ბაცაცა ჴ. ბაჭია. ბაჭყია მოჴ. ა) ბაჭია, ბ) დათვის ბელი.

ბაჭკო
თ., ფშ., ჴ., მოჴ. ავდარში წამოსასხამი შალისა.

ბაჭყო
ჴ., წ. ფშ. ნ. ბაჭკო.

ბაჴბაჴი
(1) მთ. (სოფ. მუღურში) „რას ბაჴბაჴებ“ მოჴ. რას მიედ-მოედები.

ბაჴბაჴი
(2) ჴ., ფაჴფაჴი ფშ., თ. უხეირო სიარული (ბალღისა, მოხუცისა).

ბაჯა
თ. ქვისელი, ქვისლი. ნ. ქვისელი.

ბაჯეა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მალვა-პარვით გაუბარაქოვება რამესი“. დაბაჯა ფშ. ბარაქა დაუკარგა. მოპარვა შინაურებში რა მეზობლებში და ბარაქის დაკარგვა. „მალვაში, პარვაში მაცილსაც უძე წილიო“ (ფშ.)

ბებერა
ფშ., ჴ. მოჴ. ობობა. ბებერას ტოლი მოჴ., ბებერას ქსელი ჴ. ობობას ქსელი. თუშეთში არჩევენ ბებერასა და ხაცუმას: ხაცუმა დიდი ობობაა, ქსელს არ აკეთებსო. ქსელს რომ აკეთებს, იმას ბებერას ეძახიანო. თუმცა დასძინეს: ზოგან ხაცუმას ეძახიან იმასაც და იმასაცო.

ბეგ-ი
ნ. ხვაცი.

ბეგარა, ბეგარი
ჴ. გადასახადი. უბეგრიან გადასახადი უხდევინებია (ჴ. მას.). (სპ.).

ბედ-დოვლათიანი
ჴ. ბედნიერი.

ბედ-ი
უბედო ფშ., ჴ. უძეოდ გარდაცვალებული.

ბედენა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. განსხვავება. რა ბედენაა? რა ბედენა-ას (ჴ.).

ბედნი
ნ. კოჭაობა.

ბედნიარი
მთ., გუდ., ჴორ., თ. ერთნაირი ავადმყოფობა, გაასივებს კაცს თეთრად („თეთრი ბედნიარი“) ან წითლად („წითელი ბედნიარი“). თეთრი ბედნიარი საძნელოა. ხორხელის სიტყვით, ავადმყოფობა ცხრა დღეს გასტანს, მერმე ან მოკვდება, ან მორჩება ავადმყოფი. გუდამაყრელის სიტყვით, სამ დღესაც ვერ გაუძლებს. გამოჰყრის მხოლოდ წელს ზევით და მარჯვენა მკერდზე. „ბედნიარსაო ბედნიარი გადარჩებაო“ (მთ.). „თეთრი“ და „წითელი“ მთიულეთში არ იციან. ბედნიერი ფშ., ჴ., ბედრიანი მოჴ. ბედნიერი მოჴ. ხარის ყვავილი, ციმბირის წყლული (კაცსაც უჩნდება). ნ. მარტო ყვავილი. ბედრიანის ლოცვა: ბედო, ბედო, ბედრიანო, / სახე-ტურფა, მშვენიარო. / ზღვას იქით ვიარებოდი, / ზღვა ჩქვეფით გამოვიარე. / მოვღნამავ ნამებურასა, / მოვეფინები ვერცხლებურასა. / ვიმალებოდი ჴარის ნაჭლეკარშია / და ცხენის ნატერფალშია (მოჴ.). როგორც ჩანს, აკლია.

ბედოვლათი
(სპარს.) ფშ., მთ., მოჴ. უხეირო, უვარგისი, უგერგილო.

ბეზირგანი
ფშ. ცუდი ყოფაქცევის ქალი.

ბეკვერაი
მოჴ. ნ. მაკვერი.

ბელ
აბელებს ჴ., აბელაჸებს თ. აფაღარათებს.

ბელ-ი
ნ. ბუზის ბელი, კუაი, ჩინკორი.

ბელადი
ჴ. მეთაური.

ბერ-დუცა
ფშ., ვირ-დუცა ჴ. ბალახია.

ბერ-ზორა
მთ., სულდგმული მოჴ., ასახელებული ჴ. ბერ-ზვარა, ხატისად შეწირული ხარი (ან გაჩენისას „აზორებენ“, ან ავად გახდეს, მაშინ). ბერ-ზორა უღელში გაებმის, მხოლოდ არ გაიყიდება. კურატი კი არც უღელში გაებმის.

ბერ-ი
კოპალას (ნ.) ეპითეტი.

ბერ-ღარა
ფშ., ბერ-ღარი გუდ., მთ. წისქვილის წყლის გადასაგდები ღარი. ნ. ღარ-ბერა.

ბერა-თითი
ნ. თითი, ჯიგვი.

ბერადუშელია
ნ. ჭლიკამპურაი.

ბერანდა
ნ. ბარდანასთან.

ბერდედა
ჴ., თ., ბებია. საპირისპიროა ბაბო.

ბერდენკა
ჴ., თოფის სახელია (ჴ. მას.)

ბერიკა
ფშ. (ვაჟა 371,16), მთ. ვინც ბერიკაობაში იღებს მონაწილეობას. ბერიკაობა ფშ., ერწო, ჴორჴი, გუდ. ჭონისა და ალილოს მაგვარი ყველიერში. „შეჰკრებენ ერბოს, კვერცხს, ყველს. ჭარლითაც მოვლენ, მთიულეთითაც მოვლენ“ (გუდ.), „ქსნიდანაც მოდიან“ (მთ.).

ბესტვანი გაყარაო
თ. იტყვიან, როცა რაიმე ჩამოვარდება და დიდ ხმას გაიღებს.

ბეღელი
მთ. პურის ჩასაყრელი, ფიცრისა (გოდორი დაწნულია). ბეღელი ჴ. პურის ან ლუდის შესანახავი ხატში, თ. პურის შესანახავი ხატში. [ქორ-ბეღელაჸი თ. – ზემყნელი].

ბეღვა
ფშ., სახლთან უბრალოდ ჩამოხურული რამ ფანჩატურივით, სადაც ზაფხულობით ცეცხლს ანთებენ და საჭმელს აკეთებენ.

ბეჩავი
ფშ., ჴ., (<ბედშავი), ბეჩაო მთ., მოჴ., თ., ბეჩა ყ. 486,5 ქვ., ბეჩა თ. საწყალო (მაგრამ ხშირად უმნიშვნელოდაც ხმარობენ). სიბეჩავე ჴ. სისაწყლე. ნ. ძაღლ-უმადური.

ბეწიკუა
ჴ., ცოტიკუა ჴ. ერთი ბეწო, პაწაწა.

ბეჭ-ი
მთ., ფშ., ჴ., თ. ქსოვაში სახმარებელი იარაღი, რომლითაც ძაფები ერთი-მეორეზე მიჰყავთ. კბილებიანია ხერხივით. აქედან: ბეჭვა, ჩაბეჭვა (ჩაბეჭე!). ნ. დამახვილება.

ბეჭდის დადება
ჴ. ნახშირის დაყრა ყოველგვარ ნივთზე სახლში და დალოცვა კუდიანთ წუხრას (ჴ. მას. 149-150).

ბეხვი
ფშ., ჴ., თ. გამოუდეგარი ჭურჭელი (ვთქვათ გახვრეტილი).

ბეხნე
თ. (მხოლოდ შენაქოში) მოედანი სოფლის პირას ეკლესიასთან, სადაც ხალხი იკრიბება. შდრ. ფიხონი, ფეხონი. „ფარსმის შუაგულში დიდი მოედანია, სადაც აშენებულია საქვაბე, წინ ბეხვნეა, უკან – საანჯმო“ (ჩაჩ. 119).

ბეჯითი
მთ., გუდ., მოჴ., ფშ., ჴ. მუყაითი. ბეჯითად (ყ. 366,4 ქვ.), დაბეჯითებით მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. მართლა, სწორად, უტყუვრად, ნამდვილად, დანამდვილებით.

ბზიკი
მოჴ., ფშ., ჴ., თ. საქონლის შემაწუხებელი ბუზი, მწარედ ჰკბენს, ბზუკი მთ. (ბორა ფშ. სხვა არის). [ბზიკი გურიაში, კელა ფშავში – კრაზანა, oca].

ბზინველა
გუდ. ნ. ჭიაცეცხლა.

ბზუკი
ფშ. ბუზი [ბზუკი მთ. იგივეა, რაც ბზიკი მოჴ., ფშ.,], ბუზურაი მთ.

ბია-თოლი
მოჴ., ცეცხლი-თოლი გუდ., გუგა, თვალის ცეცხლი ჴ., თვალის გუგაჸი თ., თვალის სინათე ფშ., ნ. თოლის კაკალი, ცეცხლი.

ბიბილო
მთ. გარეული ვენახი, კირკენი. ზღვამლი.

ბიბინი
ჴ. ფრენა (არწივისა), ჭენება (ცხენისა), ღელვა (ყანისა) (ჴ. მას.).

ბიბკი
(1) ბიპკი ჴ. ფიფქი, ყაპყი, ახლად მოსული თოვლი, ყოპყი გუდ.

ბიბკი
(2) ფშ. ობი.

ბიგა
(1) მთ., ფშ., ჴ. (შატ.), ბიგვა ჴ. პატარა თაგვი, რომელსაც სუნი უდის. კატა მოჰკლავს კი, მაგრამ არ ჭამს.

ბიგა
(2) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ხის ნაჭერი რამესთვის გასამაგრებლად შეყენებული“. მე კითხვა მიზის: ფშავლებმა არ დამიდასტურეს.

ბიდა
მოჴ., ჴ., თ.სირმის მსგავსი მოქსოვილი, ჩოხა-ახალუხზე შემოსაკერებელი.

ბითაო
(რაზ.-ჭყ.) „კაცი, რომელსაც გვერდის ძვლები და წინ მეკერდი სულ ერთის ძვლისა აქვს“. მთ. მკერდიანი, სრული, კარგი ვაჟკაცი. ბითაოდ ჴ. სულ ერთიანად, ბითაოდ გაკეთებული ჴმალი – სრულიად მოჭედილი ხმალი. ბითაო კაცი ჴ., თ. ვისაც ფერცხლების მაგივრად მთლიანად ძვლის ფიცარი აქვს (ასეა!). ბითაო თ. მთლიანი, მასიური (კერძოდ კაცი). ნ. ბითუმი.

ბითლა
ჴ. ერთის ან ორის წლის მამალი ჯიჴვი (საპირისპიროა წალი). დურააი თ. ნ. ჯიხვი.

ბითუმი, ბითაო
ფშ. ერთიანი. „ბითუმი გულ-მკერდი აქვს“.

ბიკი
თ., ბიბკი ფშ. ობი. დაბიკებული თ. დაობებული. ნ. ბიპკი (NB დ. ჩუბინაშვილს თავის ქართულ-რუსულ ლექსიკონში შეუტანია: „ბიძგი ს. ობი“. ეს არი უთუოდ გაუგებრობა, იმისგან გამოწვეული, რომ ს. ორბელიანს ობი ასე აქვს განმარტებული: ტენიანმან ადგილმან ანუ საჭმელმან ხანიერმან თეთრი ბიძგი მოიკიდოს, მას ობს უჴმობენ. მე მგონია, რომ აქ ბიძგი წარმომდგარია ბიბგისაგან ცუდად წაკითხვის გამო. ბიბგი, ბიბკი ობი).

ბილიგი
ჴ. ბილიკი (ჴ. მას.).

ბილილა
მოჴ. ნ. ბულულა.

ბილჩი
ფშ. ტვირთისთვის გაკეთებული სამჴრე მთ., მოჴ., ჴ., სამჴრეული ჴორ., გუდ.

ბინა
(ა) ფშ., ჴ., მოჴ., თ. „ბინას ეძახიან ადგილს, სადაც ღამე ცხვარს აყენებენ. ზაფხულის განმავლობაში ბევრჯელ, თვეში რვაჯელ იცვლება ამგვარი ბინა“ (ყ. 733 შნშ.).

ბინა
(2) გუდ., ფშ., ჴ., საგზაო ბარგი, რაც თან მიაქვს კაცს.

ბიპკი
(1) ფშ. ობი, ბობო მთ., ბიკა, ბიკი თ., დაბიკებული თ. დაობებული.

ბიპკი
(2) ჴ. ახლად მოსული თოვლი, ფიფქი.

ბიჟინა
მოჴ. ერთად შეყრილი თივა (წვიმამ რომ არ გააფუჭოს, უბრალოდ შეახოხოლებენ). ჴოლნაბო ჴ., ჩადალი თ., ჴაწირი ფშ. „შენს აგებულს ბიჟინასა ხალხი უკრავს კიჟინასა“ (მოჴ.) ნ. ხორამი.

ბირ
აბირება ფშ., გუდ., მთ., მოჴ., თ. მადაზე მოსვლა. „მემცხორეებმა იციან: ცხორი ბირაობსო: პატრონთან მიდის და შეჰყურებს, მარილი უნდა“ (გუდ., ჴ.) საქონელი აბირდა (ჴ. აღბირდა) – მარილი მოუნდა (მთ., ჴ.). აბირდა მოჴ. „იშტაზე მოვიდა“ (კაცისაგან ქალის მონდომებაზედ, საქონლის ატეხაზედ). თ. იგივე. შაჲბიროოდა ფშ.

ბირკოლი
ჴ. დაბრკოლება. ბირკოლს მიღგანდაო (ჴ.). „კაცი ავად გაჴდება და ვიტყვით: ხატის ბირკოლი აქვსო, დაბირკვლულიაო“ (გუდ.) [ჩვენ ვიტყვით: ხატის მიზეზი აქვსო, მთ.]. დაბირკვლდა მთ. შეფერხდა, „ზარალი რომ მოუვა“ (მთ.).

ბირწკილი
ჴ. (ჭყ. ბირწკნილი შეიძლება კალმის შეცდომა იყოს, ან ბეჭდვის შეცდომა: „ფრჩხილი“). ფრჩხილის წვერი. შდრ. ბწკილი.

ბისნურაი, მოხურაი
ჴ. (არხ.) საკალოე ვარსკვლავი. ბისნა და მოხე მთებია არხოტში, სადაც საკალოე ვარსკვლავი ამოდის.

ბიტირი
„მიდამოები მალე აივსო ძვლებით, ბუმბულით, ნადირთა ბალნით და ბიტირით (ვაჟა, ნაპრალნი, VI, 55.4). ა. ჭინჭარაულის ახსნით, ბიტირი არის „უხეში მატყლისა და ბალნის ქვეშ ამოსული ნაზი ბეწვი („ვაჟა-ფშაველას მცირე ლექსიკონი“).

ბიტლი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წვრილი, ხილზე იტყვიან“. ფშ. წვრილი (ქვა, ხე, ყანა).

ბიღი, ბიღები
(თათრ.) თ., ფშ. ულვაშის გასაგრძელებლად დაგდებული (მოუპარსავი) წვერი.

ბიძა
ჴევსურულში და სხვაგან მთაში ბიძა მხოლოდ მამის ძმაა (დედის ძმა დედის ძმაა და არა ბიძა). ბიძია კნინობ. ფორმაა (ჴ. მას.).

ბიწკინტარაჸი
თ. ერთი ბალახის ძირია, ჭამენ.

ბიჭა
(1) „მთაში ქალი კაცს სახელს ძნელად დაუძახებს, საზოგადოდ ბიჭობით ელაპარაკებიან“ (ყ. 632, შნშ.) ბიჭა მოჴ. ბიჭო. ასე ეძახის რძალი მაზლს, ქმრის ბიძაშვილსა და მამამთილს (გინდ ბებერიც იყოს). ქმარს ეძახის: კაცო! მულს ეძახის: ქალა! ქმარი ცოლს ეძახის: ეი, ან გვარიშვილობით: ღუდუშაურიანთ ქალო, ჩოფიკაანთ ქალო, ოდიანთ ქალო და სხვ. ეგრეა მთიულეთშიც. ბიჭა (ყ. 890, 12 ქვ.) მიმართვაა ქმრისადმი, მაგრამ მე მიმიწერია: „შეუძლებელია ჴევში ბიჭობით დაუძახოს ცოლმა ქმარს, ყაზბეგი სცდება“. თუშეთში რძალი დედამთილს მიმართავს: ქალო, მაზლებს და სხვებს ბიჭო. ბიჭა შავი ჴ. (ყ. 503,14), ბიჭ-შავო! ქალ-შავო! წყევლაა. ბიჭ-შავო მთ., ბიჭ-კუპრი ნ. ქალა-შავი.

ბიჭა
(2) ბიჭა ბატკანი უდროოდ განერბული ცხვრის ბატკანი. „მემცხორეს რომ ყოჩი გაეპარება და ცხორში შავალის, განერბავს ცხორს და ბატკანი გაჩნდება დოლის წინ. იმას ვეძახით ბიჭა ბატკანს“ (გუდ.). იგივეა მთიულეთშიც. ნაზამთრევი ჴ. (ნახეთ).

ბიჭონი
ჴ., თ., ფიჭვანი ფშ. დაჴალებული სიმინდი, ქერი ან სვილი (სანამ დაიფქვეოდეს. დაიფქვება და ჴალია). ნ. ბუჭონი ჩუბ.

ბლანტი
(არ აღმინიშნავს, სად), ბლაჩუა (ნ. ჭყ.) მოუხერხებელი კაცი.

ბლონად
გუდ., მთ. ბლომად, იაფად ჴ. ნ. ჩოლხი.

ბმა
იბომს ჴ. იბამს („იბომს სისხლიანს ჴმალსაო“, ჴ. მას. 165,27). ნ. საბამი, სამბური.

ბობო
მთ. ობი (პურისა, ხისა). დაბობოვდა მთ. დაობდა, ჩაბობოვდბა მთ. დანესტიანდება (გვირილას აშრობდნენ და იმაზე იყო ნათქვამი). ბიკა თ., ბიბკი ფშ.

ბობოქარი
ნ. შარის ბობოქარი. ბობოქრობს შფოთავს (ჴ. მას.).

ბობრი
ნ. ბაბრი.

ბოზვი
ჴ. ბოზი (ჴ. მას.).

ბოინთ-იხვა
ჴ. (არხ.) ფრინველია.

ბოინი
(1) ჴ. ირაო. ბოინობს ჴ. ნელ-ნელა ცურავს ჰაერში (ჴ. მას.).

ბოინი
(2) ფშ. გროვა (ფრინვლისა, საქონლისა და სხვ.).

ბოინი
(3) (ყ. 783,14) მოჴევე (ჩეჩნურად), ბოინები (ყ. 353,14 ქვ.) მოხევეები (ჩეჩნურად).

ბოკოკა
მთ. დაჭრილი, დასახიჩრებული, გაფუჭებული (ხელი, ფეხი).

ბოლიქი
ბაჩ. „დ.“ 7 ჯოგი (?).

ბოლო-არწივა
ჴ. (არხ.) ფრინველია (=ჩიტთ-არწივა ჴ.?).

ბოლო-დგალა
ნ. დგალა.

ბოლო-მაკიდება
მოჴ., ჴ. (არხ.) ბავშვების თამაშობაა.

ბოლოთრია
ფშ. (აქა-იქ) პატარა ურემი მთებში სახმარებლად. ფშაურ ბოლოთრიას გრძელი ბოლო აქვს და მიწაზე მიათრევს. „ბარში იციან“ (გუდ.), „ბოლოთრიბი საქართველოში იციან“ (მთ.).

ბოლტი
მოჴ. ბალახიანად მოჭრილი მიწა (მაგ., სარუისთვის), ბელტი, ბალახით დაფენილი მინდორი, რომელიც არას დროს არ მოხნულა. ყამირი ჰქვია მოუხნავად დაგდებულ მიწას ნ. ბორტი.

ბოლქვი
ფშ. ჯგუფად ამოსული ყანა, გროვა, ქუჩი; ერთ მარცვალზე ბურჩხად ამოსული ღერი (ოთხი-ხუთი), ბორჯი თ. ნ. ჯინჭველაჸის ბოლქვი, ჯინჭველთ გორალა.

ბოჟირი
(ჭყ.) „დაწიოკება. თ. რაზიკაშვილის განმარტებით – აშლა, აყრა. არწივი წეროებს ააბოჟირებს, ღრუბლები ამობოჟირდნენ“. არევ-დარევა. ნისლი ბოჟირობს. მთიულეთში არ იციან.

ბორა
(1), ბაურა ფშ. (თვალივლებმა: ზევით იციან ფშავშიო). ბორა სხვა არის, ვიდრე ბზიკი (ჴ., თ., მოჴ.), რომელიც საქონლის შემაწუხებელი ბუზია ერთი.

ბორა
(2) ნ. ჭიკვა.

ბორბალი
თ. ნ. წისქვილი.

ბორბოლიჭყი, ბორბოხჭელაი
მოჴ. ბროლი, გველთ-მარილა ჴ., გველის სალოკი ქვა ჴ., გველის ნასლეკი (ნალოკი) ქვა ფშ., თ. ბროლს ხევსურები ეძახიან, თეთრი ქვაა ერთი, იმას კვარცი (?).

ბორბოწია (ქარი)
ფშ. ნ. ქარქვეტა.

ბორიელ
დაბორიელება (დაბორიელდა) ფშ. გონების დაკარგვა, დაბნევა. თ. დატრიალება და წაქცევა საქონლისა.

ბორკილი
ჴ., თ. კვანტი, სარმა, ხრინკი (ჭიდაობაში), ხრიკნული ფშ. ნ. ხრინკი.

ბორტ-ი
ფშ., მთ., ბორტვი ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბელტი“. ბორტვი ჴ. სრულებით მოუხნავი მიწა, თ. სრულებით გაუტეხარი მიწა (ყამირი თ. ხან იხვნება, ხან არა). ბორტვი ფშ., ბუსნა ფშ. გაუტეხარი მიწა. ბორტვი ჴ. (ბორტი გუდ., მთ., ბოლტი მოჴ.) მოლი, მწვანე ბალახით დაფენილი მიწა, გაუტეხელი, სრულიად მოუხნავი. ბორტვი ჴორჴში ნიშნავს ბელტს, წყლის პირში ბალახიანად მოჭრილ მიწას, ბუსნო მთ. უქვო მიწა, ხირხოტი მთ. ქვიანი მიწა. ნ. ბოლტი.

ბორცო
მოჴ. ღერი, ღერო. „მთიულეთში იციან“ (მოჴ.) მამალი თ. (მამალი უფრო კატარიანი ღერია, გახმება და ჯოყარი შიქნება).

ბორძიკი
მთ., მოჴ., ყ. 17.1 ქვ. ფეხის მოცურება. „ცხენმა დაიბორჯა“ მთ. წაიბორძიკა.

ბორწკალი
ჴ. მაშა, საკეცი, არცისკანა მოჴ., ბორწკალი თ. იგივეა, რაც ფშ. წეპწკალი, ე. ი. პაწაწა მაშა (წვერის საგლეჯი). ნ. წეპწკალი.

ბორჯ
ნ. დაიბორჯა (ბორძიკთან).

ბორჯი
თ. ნ. ბოლქვი.

ბოსელი
(1) ხევსურეთში სახლი ჩვეულებრივ ორსართულიანია. პირველ სართულს ბოსელი ჰქვია, სადაც საქონელი ჰყავთ. მეორეს – ჭერხო.

ბოსელი
(2) ჴ. ა) საქონლის ბინა სოფელში, ან სოფლის გარეთ, ხანდახან ძალიან შორსაც (ჴ. მას.) ბ) სოფლის მოშორებით აშენებული ქოხი თვიურიანი ქალის სამყოფად. „ბოსელჩ-ორ“, მიპასუხა ერთმა ქალმა, როცა დავუძახე, რომ მეკითხა ჩირდილის გზა, და არ მომეკარა. სამრელო, სამრევლო ჴ.

ბოსლობა
(1) (რაზ.-ჭყ.) „ფშავში, ხევსურეთში და თუშეთში ქალები თვიური წესისი დროს სახლში არ შევლენ, ვიდრე არ დაირეცხებიან, და ბოსელში ცხოვრობენ. ამიტომ დარქმევია ბოსლობა“. მთ. თითქმის აღარ იციან. მოჴ. სრულებით არ არის.

ბოსლობა
(2) ჴ. საბოსლოდ წასვლა ხარ-ძროხით და ცხვრით (მხოლოდ). თ. ზამთარში სოფელს გარეთ ქოხებში ცხოვრება ცოლ-შვილით და საქონლით.

ბოსტან-ი
ჴ. ბოლოკი.

ბოსტანა
ჴ. ბოლოკა. ბალახია. ფოთოლი ბოლოკს („ბოსტანს“) მიუგავს, ძირს კი არ იკეთებს.

ბოტ-ი
(1) ნ. თხა. გაიბოტნა ჴ. თხა დამაკდა. იბოტება ნ. კეთილობს. ნაბოტარი (თხა) მთ., მოჴ., ფშ., თ. დანაკოდი თხა (ჭყონია, რაზიკაშვილზე მითითებით, ამბობს: ნაბოტარი თხა დაუკოდავიო, მაგრამ შეცდომა მგონია).

ბოტ-ი
(2); დაბოტდა ნ. ბატი, დაბატდა.

ბოტ-ი
(3) თ. აბოტებს ფშ., მოჴ., თ. დიდ ნაბიჯს დგამს, გაიბოტა ჴ. ფეხები განზე გადგა; ნაბოტარი „ნავალი დიდთა ცხოველთა“ (რაზ.-ჭყ.).

ბოტილაი
ნ. ბოტი (თხასთან).

ბოტიტ
ნ. ბოწიწკობა.

ბოტიტანა
ერთურთზე ჯვარედინად (X ასოს მსგავსად) გადაბმული ორი ბოძი, შეშის სახერხავად ან სხვა რამის ფეხად გაკეთებული. ორია, რომელთაც ჴიდი აერთებს.

ბოქა ყოჩი
(ყ. 542,19). ბოქაი მოჴ. ფალავანი, მოჭიდავე. „ეს ჩემი ბოქაიაო“ – ეს ჩემი ფალავანიაო.

ბოღდავანი
ფშ. ნ. ბაღდავანი.

ბოყვი
ქართ. (რაზ.-ჭყ.) „მომცთარი ნაყოფი ტყემლისა ან ქლიავ-ღოღნოშოსი“. ბოყოჭა ჴორ., გუდ. ტყემლის ან ქლიავის გაფუჭებული ნაყოფი. ტკბილია საჭმელად, თეთრად გამოვა. ბაყოჭაი მთ., ლავაშა, ტყლაპა ფშ.

ბოყოლა, ბოყოლიკა (ბოყონიკა)
ნ. ბაყილა, მუში.

ბოყოჭა
ნ. ბოყვი.

ბოში
მთ. დიდი ტანისა და მოუხერხებელი. „ბატარა კაცი წააქცევს და სხვები ეტყვიან: არამი იყოს შენზე ეგ ტანიო“ (მთ.). მოჴ., ფშ. ფონე, მოდუნებული, მოშვებული.

ბოშქვი
თ. ნ. ჭინჭველთ გორალა.

ბოჩოლა
მთ. ხბო; მოჴ. წამოზრდილი ხბო (სანამ ძუძუს აბია, მზორაი ჰქვია).

ბოცორაგი, ბოცორაკი
ჴ. გაზაფხულზე დასათესი სვილი (ჩვეულებრივი სვილი სთველზე ითესება). ახალთესლი თ., ბაცაროგა, ბაცაროგი ფშ.

ბოძ-კინტი
ნ. ბოწკინტი.

ბოძალდი
ფშ. მშვილდ-ისრის კონდახი, რომელზედაც ისარი ძევს და რომელშიდაც სასხლეტ-ბორბალია გაკეთებული. „თოფის მსგავსად სასხლეტი მშვილდ-ისარი (რაზ.-ჭყ.). ნ. ქაიბური.

ბოწიწკობა
ფშ., (რაზ.-ჭყ.) მთ., მოჴ., ჴ. ფეხების მომაგრება მიწაზე, „ფეჴები გაუბოწიწკე“, „რა ფეჴათ მიბოწიწკებ“ (მოჴ.). გაიბოწიწკა „მაგრა დაიჭირა ფეჴებიო“ (გუდ.), გაიბოტიტა, გაიბოწიწკა მთ. იგივე.

ბოწკინტი, -ტა
(ბოძ-კინტი) ფშ., მთ., მოჴ., ჴ., თ. წვრილი ბოძი, „წვრილა ბოძა“, (გუდ.), პატარა ბოძი, წვრილი ბოძი (მთ.).

ბოჭვა
ნ. მობოჭვა.

ბოჭოლა
ჴ. ნ. ბუჭულა.

ბოხარი
თ. ბუხარი.

ბოხრვა
გული მაიბოხრა მტერზედო (გუდ.) – სამაგიერო გადაუჴადაო, ჯავრი ამაიგდოვო. მთ. იგივე. გულის ამობოხრა (ყ. 33,16). მიმიწერია: ძვირად იხმარებაო.

ბრაბნის
ჴ. ნ. ბარდნის.

ბრაგი-ბრუგი
გუდ. ნ. დაგა-დუგი.

ბრალი
ბრალს გამაღებინებთ ჴ. დამაბრალებთ (ჴ. მას.).

ბრდენი
მთ., თავხე, თავი ხე ფშ., გუდ., კეზი ჴ., ტანი მოჴ., დღელი თ. (ჭანჭახოვანში).

ბრე
გალეწილი ფეტვის ბზე (ნ. პტკველი) „მე ფეტვი, შენ ბრეო“ (ხალხური), ბრე მთ., მოჴ., გაფშვნილ სიმინდს რაც გასცვივა განიავების დროს.

ბრეზა (ბრიზ)
მოჴ. ნ. ბრეშა.

ბრეშა
ჴ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ხარი როცა ხართან საჭიდაოთ ემზადება, ბრეშას იწყებს“. თვალების პრაწვა, ბრიალი. ფშ. მრეშა (აიმრიშა), მრეზა მთ. „ჩვენ ვიცით აიმრიზაო“ (მთ.). ნ. მრეშა.

ბრიზ
ნ. ბრეზა.

ბრიყვი
ჴ. გამოუცდელი (ჴ. მას.).

ბრმა
ნ. საბრმობელა, ბარმა.

ბრო
მთ., ბროიანი მთ., მოჴ., ფს., ჴ., თ. შარიანი კაცი, გაჯავრებული, ხანდახან რომ მოუვა გული, მოუთმენელი; თ., ფშ. ხანდახან გიჟი, ხანდახან ჭკვიანი.

ბროლი
ჴ. ნ. ხინჭრუკა.

ბრუნ
ნ. გაბრუნება, გადაბრუნება, ფეჴის ბრუნება.

ბრძამი
მთ., ფშ. ბალახია, ზამთარშიც მწვანეა („ურთხლის ფოთოლს და იმას რა გააჴმობს!“), საქონელი ჭამს. ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მტის მცენარეა, უფრო ბალახსავით“. ჴადაში არ იციან.

ბრძოლ
გაბრძოლება ყ. 389,2 ქვ. აგონია.

ბუ
ბუობა მოჴ. თამაშობაა. ერთი („ბუ“) კედელთან მივა და ქუდს ჩამოიფარებს თვალებზე. დანარჩენები დაიმალებიან აქა-იქ. „ბუ“ დაიძახებს: „უჰ, გამთენებიაო“! და შეუდგება დამალულების ძებნას. დამალულები ცდილობენ, გაეპარნენ, კედელთან მიასწრონ და დაიკივლონ: ბუ! თუ „ბუმ“ ვინმე დაიჭირა გზაში ან სამალავში, ქუდს დაჰკრავს და „დასჭრის“. ამის შემდეგ „დაჭრილმა“ უნდა იკისროს ბუობა.

ბუა
ნ. ბულა.

ბუბნა
„ქვეს ამოიდო ბებერი, / დაუწყო ბუბნა საცოდავს / დააწვა როგორც დათვია“ (რ. ერისთავი, „ივერია“ 1886 №77).

ბუბულა
ჴ., ნ. ბულულა.

ბუბუნ-ი
ფშ. (ჭყ.), მთ., ჴ., თ. (ვაჟა, 97,1„2; 191,13) ხარის ყვირილი, ფუტკრის ზუზუნი. ბუბუნებსო ბუღრაობსო (მთ.). „ბუბუნი იცის ჴარმა, ფუტკარმა“). ამობუბუნება. ბუბუნა ფუტკარი მთ. ნ. კაზარა (1).

ბუბუნაჸი
თ. ნ. ბულულა.

ბუგრიანი
მოჴ., ფშ., მტ. მუწუკებიანი. ქაჩალი, უხეირო (ყ. 22), მთ. ქაჩალი (მუწუკებიანი?), კიტრიანი მთ. აი შე ბუგრიანო! (ყ. 238,8 ქვ.), „ბუგრით სავსეო – ტილით სავსეო“. „ბუგრიანი ნიშნავს ტილიანს“ (მოჴ.). „უკაცრავად პასუხია, ტილიანს ვეძახით“ (მთ.).

ბუდარობა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფრინველთ ბუდობის დრო“.

ბუდაყი
მთ. მსუქანი, სრული. გაბუდაყებული, გაბუდახებული მთ. ჩასუქებული. გადუყებული მოჴ. ძალზე გასუქებული, გაბუტაყებული ფშ. ძალიან გასუქებული და თავ-გასული (საქონელი, კაცი), გაბუტაყებული თ. გამსხვილებული (საქონელი, კაცი).

ბუდე
ჴ., საბუდარი ფშ., საბუდანო გუდ. ადგილი, რაშიდაც წისქვილი დგას. ბორბალი რაშიდაც ტრიალებს, იმას ჰქვია საღორე მთ., მოჴ., ჴ (!). ნაბუდვარი ჴ. ნაბუდარი (ჴ. მას.).

ბუერა
ფშ., ჴ., თ. ძალიან ფართოფოთლებიანი მცენარეა, დაბალი. მას საჯავახოში (გურია) ოხოკუა-ს ეძახიან.

ბუზალაყი
ფშ. ნ. ბაზალუყი.

ბუზვი
ჴ., თ. ბუზი, დაბუზვა ჴ. „წყენით რო სახე შეეკვრის ვაჟს“ (ბეს.).

ბუზიკანტი
გუდ., მთ., ფშ., ჴ., თ., ბუზუკანტი მოჴ. კლავიატურიანი საბერველი მუსიკალური ინსტრუმენტი.

ბუზის ბელი
ჴ. თაფლი.

ბუზუნა
მოჴ., ბუზურა მთ. ბუზვი ჴ., თ. ბუზი. ბუზურა ფშ., ჴ. მეთაფლია. ბუზი (დიდია და ჭრელი). ბუზურა ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. „მწერი, მიწასი აკეტებს თაფლს“. „ბუზურა ბევრი ბზუისო, ფუტკართან ყველა ტყუისო“ (ანდაზა).

ბუზურა
ფშ. ნ. ბუზუნა, მოთაფლია.

ბუზანი
თ. მუშტი.

ბუთუთაი
ჴ. (არხ.) თავ-კომბალა (ზოგიერთის თქმით), ჴ. (ბარისაჴო) იგივე. სასალაჸი თ., კუდურა ფშ. (ბევრი უარყოფს) ნ. კუდურა.

ბუთურა
ჴ. ნ. კუდურა.

ბუთქი
მთ., მოჴ., თ., ბუთქვი ხე ფშ. (რაზ.-ჭყ.) ჴ. ხშირფოთლებიანი ხე, რომელსაც ტოტები ისე აქვს, თითქო ქუდი აქვს ჩამოხურულიო. მოჴ. საზოგადოდ ჯგუფად ამოსული რამ: ტყე, ტოტებიანი ხე, ბალახი.

ბუკაკა
თ. ნ. ბუკუკა.

ბუკანტურა
ჴ. ჭოტი, პატარა ბუვია. ბუკნა-ჭოტა თ. ჭოტი.

ბუკვანი
თ. მკვარი (ფიჭვისა), ჩირეხი ფშ.

ბუკუკა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. კოღო, ბუკაკა თ.

ბულა
ფშ., ბულო თ., ბულულა მოჴ. რაღაც არსება, რომლის სახელითაც ბავშვებს აშინებენ: „მოიდა ბულულა“ (მოჴ.).

ბული-ბული-ბული!
აგრე უხმობენ ბატებს საკენკზე ერწოში (გურიაში: დოჲ-დოჲ!).

ბულულ-ი
მთ. პაწია ზვინი თივისა. „თივა ავაბულულეო, დავაბულულე“ – (მთ.), ბულულა ჴ.

ბულულა
ფშ. ყვავილოვანი ბალახი, ბალახის ყვავილი საზოგადოდ, ბილილა მოჴ., ბუბუნაჸი თ., ბუბულა ჴ.

ბუნაგი
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ჭურჭელი საზოგადოდ (თუნგი, კოდი, გოდორი და სხვ.), ბუნაგი უფრო ასეთი რამ არის, რაც წყალს ან ხორბლეულს დაიჭერს, განსაკუთრებით, რაც ადგილიდან არ იძვრის. რაც ხელზე იხმარება, ის საციქველია (მოჴ.). ბუნაგი, საბარგველი მთ., ბუნაგი მოჴ. რისამე ჩასაყრელი ჭურჭელი (გოდორი და სხვ.), ბუნაგი ფშ., ჴ., თ. ჭურჭელი საზოგადოდ (გოდორი, კოდი, ჯამი, კასრი, კიდობანი და სხვ.).

ბუნგალი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) ქვ. მთ. მტვერი, ბდღვირი (ნაცრისა, გზაში). ბუნგარი ჴ. კორიანტელი, ქარის აყენებული მტვერი. ნაბუნგალი, ნაბუგალი მთ. (ჴადა) თივის, ჩალისა და სხვა რამის ნამცეცები.

ბურაკი
ნ. ღორი.

ბურახი
ფშ., თ. შამბი, მაღალი ბალახი. ჴ. ბალახია.

ბურბუშელა
(1) მოჴ. ჴ. ა) ნაშალაშინევი, ბ) მოჴ. ერბოთი (და კვრცხითაც) შეზავებული ტაფაზე მოხრაკული საჭმელი, ჩაისთან მისაჭმელი.

ბურბუშელა
(2) თ. ბალახია, ძირი პატარა აქვს, თავს დაიხვევს. ქარი ხშირად მოჰგლეჯს და ააგორებს (შირაქში იზრდება). კუტ-ეკალა ფშ. (ნახე).

ბურდო
ნ. ლაჭანი, პტკველი.

ბურილი
„ჩავიდა ბურილთ ძირშია, ცეცხლი დაანთო პრიალი“ (მერ. 15). შალდაყიანი, შამბიანი.

ბურკვ-ი
თ. გუნდა (სკორისა, თივისა და სხვ.), ბურკვა ფშ., ჴ. (შატ.) მტევანსავით ჯგუფად მოსხმული რამ. შაბურკვილი ფშ. შეკუმშული. სკორის ბურკვი ნ. სკორე.

ბურნელი
(1) თ., ბარნელა ფშ. რძის შესადღვები ჯოხი, რომელსაც ბოლოზე ჯვარი აქვს გაკეთებული და წნელი შემოხვეული.

ბურნელი
(2) ჴ. ნებიერი, უწყინარი, თვინიერი (საქონელზე).

ბურნითაი, მძრომელაი
ჴ. (არხ.) ჩიტია.

ბურსანი
მოჴ. ნ. ბუსნა.

ბურჩნა
ფს. (ვაჟა 342,1 ქვ.).

ბურძგალი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გინგლი, აშლილი ბეწვი“. მთ., მოჴ. აიბურძგლა; აბურძგლილი ძალიან აწეწილი. ბურძგლი ჴ. ბეწვი. აიბურძგლა ფშ. ბეწვი აეშალა.

ბუსნა
გუდ., მთ., ბუსნო ერწო, ფშ., ჴ. გაუტეხელი ადგილი. „ყამირი კიდევ სხვაა: წელსა და წელს შუა მოვჴნავთ“, ბუსნა სულ მოუხნავია. ბურსანი მოჴ. იგივე.

ბუტაყი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მსუქანი, დიდი. მსუქან ბავშვზე იტყვიან“. თ. მსხვილი (კაცზე). ნ. ბუდაყი.

ბუტკნა, იბუტკნება
გუდ. ნ. ფუტკნა.

ბუღა
ნ. დასაკოდი ცხოველები.

ბუღვა
ჴ. ბუღა, კურო (ჴ. მას).

ბუღრაობს
მთ. ნ. ბუბუნი.

ბუყ-ი
ჴ., თ., არაყის ნაწური. ხათა მოჴ., ბუზალაყი ფშ., ბაზალუყი მთ. „შატილიონთ ნაწურ იციან“ (ჴ).

ბუყაყი
ჴ. ჭაობის მაღალი ბალახი. შამბი. შალდაყი, ბურახი ფშ.

ბუყლაყი
ჴ. უქვო მიწა, კაი მიწა. ბალყუმი თ. (ნახე).

ბუჩი
ფშ., მოჴ., ბუჩო მთ. მონახვეტი ჩალა-ბულა, მონახვეტი სახლში. ბუჩი ჴ. „თამაქოს ყვავილი“, ნ. საბუჩე.

ბუცუნი
მთ. ნ. ბუწი (1).

ბუწი
(1) მოჴ., ბუცუნი მთ. მყრალი სასმელი.

ბუწი
(2) მოჴ. თოხლი, ერთხელ განაპარსი ბატკანი. ნ. ქუშტი. ბუწვა, ბუწვაი ჴ. ვარსკვლავია (მას წინამძღვარა მიუძღვის), ცხვარ-ბუწვანი ჴ. ბუწვა და წინამძღვარა (?).

ბუწუწი
ფშ. ბეწვი, ბუწუწება ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბუწუწის გაშლა ან თმისა“.

ბუჭულა
ფშ., გუდ., მთ., ჴორჴ. პატარა წისქვილი (საპირისპიროა დოლობი, დოლაბი), ბოჭოლა ჴ., მთიულეთში: ბუჭულა – პატარა, წისქვილი – საშუალო, დოლობი – დიდი წისქვილი.

ბუჭყა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) მაგარ-მხრიანი მწერები საზოგადოდ“. მიმიწერია: სწორია.

ბუხარი
ნ. კაპარი.

ბუხრის ქუდი
თ. „მაღალი ქუდი იყო წინათ“. ფშ. მაღალი ქუდი ბეწვიანი, ტყავისა“. „არა გოქვ ჩვენა“ (მთ.). „შახუჭუჭებულია“.

ბუჯღ
ნ. საბღუჯი.

ბღანძულაობა
ბალღები რომ ერთმანეთს ხუმრობით მოხვდება. „ნუ ბღანძულაობთ, დაიმტვრევით“ (გუდ.), გაბღანძულავება ფშ., ვაჟა 490,2, გუდ., მთ., მოჴ.

ბღაჯი
მთ., ფშ., „თითები რო გაიშლება“. დაბღაჯა მოჴ. ხელში ჩაიჭირა მაგრად. ბღაჯი მაავლო გუდ. გაიპარაო.

ბღერთვა, დაბღერთვა
(ვაჟა, ცრემლები, 86) დაბერტყვა, დაფერთხვა.

ბღეჯა
მთ. რას იბღიჯები? ნ. ფხლაკვნა.

ბღლანძულაობა
მთ., მოჴ. ნ. ბღანძულაობა.

ბღუნვა, დაბღუნვა
ჴ. დახუთვილის სიარული (ძლივს რომ დადის). დაბღუნება მოჴ., ჴ. (არხ.), ფშ. ოთხზე დადგომა. წამობღუნება მოჴ. ხელების დაშველება წამოდგომის დროს.

ბღუჯ
ნ. საბღუჯი.

ბწკალი
ჴ., ფშ., (ბაჩ. „დ“. 26), პწკალი (იქვე, 96) ბრჭყალი.

ბწკილი
გუდ., მთ. ფრჩხილი, მოჴ. ფრჩხილის წვერი. შდრ. ბირწკილი.

ბჭე
ჴ. მედიატორე, მოსამართლე (ამორჩეული). მოჴ. მსაჯული, ბჭე მთ., მოჴ. შუამავალი კაცი ძმათა გაყრის დროს.

ბჭობა
გახბჭობენ ჴ. გაარჩევენ, გადაწყვეტენ (ჴ. მას.).

ბჯღალი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), მრ. ბჯღლები ბრჭყალი (დათვისა, ციცისა, ფრინვლისა). მწკალი ჴ., მწკალი, ბჯღალი ფშ.

გაბალთვა
ნ. ბალთვა.

გაბანდვა
ნ. ბანდვა.

გაბარა
მთ., მოჴ., ჴ. ათაშანგი, „ეგ ოსებში არი უფრო ჴშირად“ (მთ.), ოსურად გბრ.

გაბმული
ნ. გამბული.

გაბოტება
(1): გაიბოტა ჴ. ფეხები განზე გადგა. ნ. ბოტება.

გაბოტება
(2) გაიბოტნა ჴ. თხა დამაკდა ნ. ბოტი თხასთან.

გაბოტიტება
ნ. ბოწიწკობა.

გაბოწიწკება
ნ. ბოწიწკობა.

გაბრუნება (წვერისა)
ჴ. ულვაშის გადაგრეხა.

გაბუდაყებული, გაბუტაყებული, გაბუდახებული
(მთ.) ნ. ბუდაყი, ბუტაყი.

გაბღლანძულავება
ნ. ბღანძულაობა.

გაგდება
კაცი გააგდეს ჴ. „კაცი გაგზავნეს“ (ბეს.).

გაგერშვა
ნ. გერში.

გაგვიანება
ჴ. დაგვიანება (ჴ. მას.).

გაგლა
ნ. გლა. გაგლილი ნ. ნაგალი.

გაგნება (ენისა)
ძლივს გაიგნო ენა (ყ. 231,9), ძლივს ამოიღო ენა.

გაგუვება (გაგუვდება)
გუდ., მთ. გაბუტვა. ნ. მგუანი.

გადაბრუნება
გადაუბრუნებლად (ყ. 856,15; 898,5 ქვ.): „სიტყვაც გადაუბრუნებლად სრულდებოდა“, „ბრძანება გადაუბრუნებლად აღესრულებინა“ – სიტყვის შეუბრუნებლად.

გადაგრეხა (წვერისა)
ჴ. ულვაშის გადაგრეხა ნ. გაბრუნება.

გადადუჟა, გადადუჟნა
ნ. დუჟნი.

გადათქმა
ჴ. გადაყლაპვა. ნ. ჩათქმა.

გადაიყარა
ნ. გადაყრა.

გადაკლებული
ჴ. ვინც დააკლდა გვარს ან ოჯახს, გადაცვალებული.

გადაკლიტვა
ფშ. გადაკინწვლა (გურიაში), გადაკლიტული ძაღლები. დაკლიტული (ძაღლი) მთ., მოჴ. თ. მძუვნობის დროს გადასკვნილი.

გადალალვა
ნ. ლალვა.

გადალაჴვა
გადაღლაჴვენ ჴ. გააგიჟებენ, დახჴელთვენ, ჭკვიდან შაშლიან (ბეს.) გადალაჴული გუდ., მთ., ფშ., ჴ., თ. გადარეული, ჭკუიდან შეშლილი. მოჴ. უგერგილო.

გადალევა
გული გადაგელვის (ყ. 11,9), „თოლ-გული გადამელია შენს მოლოდინშია“ (გუდ.). მთაჩი წამიჴდეს თივანი / ამ ყველაჲს ავდარობითა. / სულ გული გადამელია, / ქალ, შენის მუდარობითა (მოჴ.).

გადალიჭისთავება
ნ. ლიჭისთავი.

გადამღრძალი
ფშ., თ. ხან-მოჭმული, დრო-გასული, ბებერი.

გადაოგნებული
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დაჩლუნგებული“, დაბლაგული (იარაღი რო არ ჭრის), მთ. გამოშტერებული, გადაყრუებული; გადაორგნება მოჴ.; ერთი არხოტიონი დაჟინებით ამბობდა: გადავარგნებული უნდაო; სხვები ყველანი უარყოფდნენ. გაოგნება (ჭყ. ნ. ა.) „გაყეყეჩება, გალენჩება“. გადაორგნებული თ. ოჯახზე გულ-აცრუებული (კაცი).

გადაორგნება
ნ. გადაოგნება.

გადარეხვა
ნ. რეხვა.

გადასავალი
მოჴ. კარსუკანით (ნ.), საჯალაბო სახლში (ე. ი. სადაც კერა არის) გადასასვლელთან, სადაც დედაბოძი დგას.

გადაფერჴნებული, გადაფერჴნილი
ნ. ფერჴნ.

გადაფრენა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., თ. (ყ. 22,8 ქვ.; 25,13) გადახტომა (კაცისა და ცხოველისა). გადაფრინდა (ყ. 274,3) გადახტა.

გადაქაჯვა, გადაიქაჯა
ნ. ქაჯ.

გადაქმანჯვა
ნ. ქმანჯ.

გადაღობვა
მოჴ. გზის შეკვრა: „თუ გზაში ვინმე გადაეღობებოდა“ (ყ. 15,2).

გადაყრა, გადმოყრა, გადაიყარა
გუდ., გადიყარა ფშ. (ბაჩ., „დ“, 11). გადიჸყარა თ., გადმაიყარა ჴ., მოჴ. გამოიდარა, იღანილა, იკარა.

გადაწვენა
(ერწო) გადამაგინება, მცენარის ტოტის ან ვაზის ლერწის გადაღუნვა და მიწაში ჩაშვება წვერის ამოყოფით (რომ წვერმა ძირი გაიდგას და შემდეგ გადაირგოს).

გადაწვერვა
მზე გადაიწვერა გუდ., მოჴ., (ყ. 245,15 ქვ., 275,1), მზე გადაწვერილიყო (ყ. 248,9), მზე დაწვერდა გუდ., მთ.

გადაწინტვა
ფშ., თ. გადაფურთხება. გადაწრიკნა ჴ., გადაწრინტა ჴ., მთ., მოჴ. გადააფურთხა.

გადაწურვა, დაწურვა
გუდ. მდინარის გადაგდება სხვა კალაპოტში თევზების დასაჭერად პირველ (დამშრალ) კალაპოტში.

გადაწყვეტა (ვალისა)
გუდ., მთ., მოჴ., ჴ., თ. გადახდა, გასტუმრება (ვალისა).

გადაჭყვენა
ფშ. (ვაჟა 280,4 ქვ.) გადაბუჯგურება, გადაქოთება.

გადახოშვა
ნ. დახოშვა.

გადახტომა, გახტომა
ჴ. ნ. გადაფრენა.

გადახუშა
ნ. ხუში.

გადაჴდა
ნ. ჴდომა.

გადაჴორილი
ჴ. ბევრ-ნაჭრევიანი, გადაჴორვილი ფშ. დამტვრეული.

გადი
გამდის თ., გამიდის ჴ. მმართებს, ვხარჯავ, ვიხდი. ხევსური ეუბნება მაზრის უფროსს: „ჩვენ ქვე გაგვიდისა-დ’ ნაჩალნიკ -პრიშტავები ქვე შჭამთავ“. ნ. გამოდი.

გადმოყრა
ნ. გადაყრა.

გადუყებული
ნ. ბუდაყი, ბუტაყი.

გაე
ჴ. საჴნავად გაე ჴ. სახნავად გასვლა (ჴ. მას.).

გავედა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. 1. გავლენა. გავედიანი გავლენიანი, რომ გაუდის და მის სიტყვას იჯერებენ. 2. გასავალი, მოთხოვნილება საქონელზე, спрос.

გავედრებული
ნ. ვედრება.

გაველდა
ნ. ველობა.

გავლა
გაუვალ ჴ. მოვერევი, ვეყოფი (შებმაში), „მაგათ მარტო ჩემნი ჴევსურეთნი გაუვლენ“ (ჴ. მას.).

გავლევა
ნ. შამშალს გავავლევ.

გაზა
, მრ. გაზები (1) მთ., მოჴ. მუხლის მყესი (ცხოველისათვის უკანა ფეხისა).

გაზარდილი
თ. გაზრდილი ნ. გაზრდა.

გაზარვა
გაიზარა ფშ., ჴ., თ. გაიჭიმა, გაიზმორა.

გაზდა
ნ. გაზრდა.

გაზები
(2) ფს. (რაზ.-ჭყ.) „ფრინველთ კლანჭები ან საქონლის ფეხები“ შეცდომა მგონია, უნდა: ცხოველის ბრჭყალები (კატისა ან სხვათა).

გაზელა
ფშ., ჴ. ნ. ზელა.

გაზვა
ნ. დაგაზვა.

გაზველვა (გაუზველა)
მთ., გაკირცხვა ფშ., დაკიცხვა თ. (დამეკიცხა თ.), დაღრეჯა ჴ. გამოჯავრება. ნ. გაკირცხვლა, გაქრეჯა.

გაზიდულობა
ნ. მიდმორობა.

გაზივილი
მთ., მოჴ. ძაგება, ზრახვა. „რას მიზიოდი“?

გაზმანვა
მოჴ., ჴ., თ. გაზომვა.

გაზრდა, გაზდა
შენს გაზდას (ყ. 403,17), შენს გაზრდას (ყ. 413,21). ვზარდი თ. ვზრდი. გაზარდილი თ. გაზრდილი. გამზარდელი თ. გამზრდელი.

გათანაჸება
თ., გათანიება ფშ., გათანიავება ჴ. ნ. თანიობა.

გათაული
ჴ. გათავებული (ჴ. მას.).

გათეთრება
ნ. თეთრება.

გათვლა
ნ. თვლა.

გათინთლული
ნ. დონდლე.

გათლა
გაუთლის ლაქარდებს ფშ. ნ. ლაქარდიანი.

გათუნთლილი
ნ. დონდლე.

გაიბოტიტა, გაიბოწიწკა
ნ. ბოწიწკთან.

გაიზარა
ნ. გაზარვა.

გაიმაკა
ნ. მაკე.

გაიმქრია
ნ. გამქრევა.

გაისე
თ. გასვლისას.

გაკაწრვა
ფშ., გუდ., მთ. ნ. კაწრვა.

გაკეთებული
ჴ., თ. მოქარგული ნ. კეთება (2).

გაკენწვლა
ნ. კენწვლა.

გაკენჭვა
მთ., მოჴ., ნ. კენჭვა.

გაკვრა-გაქცევაი
მოჴ. თამაშობაა.

გაკვრეცა
ჴ. ნ. კვრენცა.

გაკირცხვა
გუდ., ფშ., თ., გაკირცხვლა მოჴ., გაკირწყვლა მოჴ. დაცინვით ვისიმე სიტყვის გამეორება. გაუკირცხლეს (ყ. 769,17 ქვ.), გაუკირცხლა (ყ. 221,13 ქვ.), გაკირცხვლა (ყ. 139,23), გაუკირწყლა (ყ. 231,12). შდრ. გაზველვა მთ., დაზველვა ჴ. (შატ.), დაღრეჯა მოჴ., ჴ.

გაკოკვება
ნ. შეკოკვება.

გაკრული
მოჴ., დაჴელთილი მთ., დაჴელთული ჴ. დატომილი თ. გიჟი, გადარეული, ჭკუიდან შეშლილი.

გალ
ნ. გლა.

გალ-ი
გუდ., მთ., მოჴ., ჴ., თ. გრძელი და მომსხო შეშა (გაუჴეჩელი). „ხე, რასაც კაცი მჴარზე შაიდებს“ (გუდ., მთ.); ჴ. მომცრო ხე, ტოტებ-გაყრეინებული, რასაც კაცი ასაღებად მოერევა ან ჯოხი (ჴ. მას.). მოჴ. გაჴეჩილი (გაჩეხილი) შეშა; შეშის გალი ჴ., თ. გრძელი შეშა. ნ. პლახი.

გალა
ტყავის გასაჭიმავი ჯოხი (ჩაჩ.).

გალაუგი
ნ. დალაუგი.

გალაღება
ნ. ლაღი.

გალაჴვა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. მიწაზე გაგორება. გალაჴავს გააგორებს.

გალეგება
ფშ., ჴ. გახუნება, ფერის წასვლა. ნ. ლეგა. გალეგდა, გალეგებული ცომი მთ., გაუღუარი მთ. (მლეთე), მოჴ. („არ გაღვივებულაო“) ნ. გალისკვა.

გალეული
თ. ნ. ნალევი.

გალექება
გუდ., მთ., ფშ. სიცხისაგან გალექება, ან სიმთვრალისაგან. გაილექებით სისხლითა (ვაჟა, „ივერია“, 1886, №141).

გალიბანდი
ჴ. (არხ.) ნ. გარიბანდი.

გალისკვა
გუდ. „ცომი რო მაიზილება და დიდხანს დარჩება შეუსხმელი, გალისკავს. მეორედ თუ არ წაიზილა, არ გამოცხვება კარგად“. „გალეგდაო, ჩვენ ვიცით“ (მთ.), დაფისაო ჴ.

გალო
ფშ. ხელ-ფეხის ზემო ძვალი (ხელისა: იდაყვიდან ბეჭამდე, ფეხისა მუხლიდან მენჯამდე). ჴ. ფეხისა და ხელის ძვალი (უფრო გამოხრული). ფშ., გუდ. გამოხრული ძვალი. ფერცხლის გალები (ასეა!) ჴ., გალო თ. ძვალი საზოგადოდ. „კუთი გირჩევნია თუ გალო“? წვივის ძვალი (ბაჩ., „დ.“ 7).

გალობა
მიგალობს, გიგალობს, უგალობს ფშ., გუდ., მთ. მშვენის. „შენც ეგრე მიგიგალობდეს“ – ერთს რომ სცემოს კაცმა და მეორეს დაექადნოს.

გალუბება
ნ. ლუბი.

გალულვა
ნ. ლულვა.

გალუსკული
ფშ. (ვაჟა 365,11) გაწუწული.

გალუშვა
მთ., ფშ. (ავადმყოფის) ჩათვლემა. გაილუშა ჩასთვლიმა.

გამამიდის
ჴ. ნ. გამოდი.

გამაპირვა
ჴ. ნ. პირი.

გამართვა (სტუმრისა)
გაცილება, გასტუმრება (ჴ. მას.).

გამარჩევა
ჴ. გამორჩევა, გამოყოფა. „ქისტებშიგით ორი ქალი გამაერჩივა“.

გამასვლა
რა გამავიდან მთანია – გზა რომ გაიხსნება მთაზე (ჴ. მას.).

გამატანებული
ჴ. გამოგზავნილი, მიტანებ ჴ. მიგზვანი, ეტანებიან მისცვივდებიან, დამეტანებიან დამეხმარებიან (მუშაობაში, მამითადში); სტანავ ახლავს, ეტან ახლდა, ეტანა თან ახლდა (ჴ. მას.).

გამატება
მთ. გამეტება.

გამატევა
ჴ. გამოშვება; გამაგიტივან გამოგიშვან (ჴ. მას.).

გამბულიაო
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. მსუქან საქონელზე იტყვიან. „გამბულია, ზუმზუმი გააქო“ მოჴ.

გამედგრებული
(1) ფშ. მედგარ-დაცემული. ნ. მედგარი.

გამედგრებული
(2) მოჴ. მუწუკებიანი.

გამეშვლება
ჴ. გაზავება (ჴ. მას.).

გამზარდელი
თ. ნ. გაზრდა.

გამთელება
მოჴ. (ირონიით) გატეხა, დამტვრევა. ნ. მთელი.

გამიდის
ჴ. ნ. გადი.

გამოგმინვა
ნ. გმინვა.

გამოგმინვა
ნ. გმინვა.

გამოდი
შენდ გამამიდის ჴ. შენი მმართებს. ჩემდ გამაგიდის ჴ. ჩემი გმართებს. ნ. გადი, მკიდავს (კიდ-თან).

გამოკაწრვა
ნ. კაწრვა. გამოკაწრა მთ. გამოხვეტა.

გამოლასტული
ნ. ლასტ (2).

გამომშივრებული ჴ. (ბაკურჴ.) ნ. ხერხატი.

გამორთმევა
პურ გამმართვი ჴ. პური გამომიტანე. ნ. წართმევა.

გამოტანება: გამოგიტანა ჴ. გამომიგზავნა. ნ. ტანა.

გამოტეტეჩება
ნ. ტეტეჩ.

გამოშალტვა
ნ. შატვა. გამაშატე ნ. შატი, გამოშალტე ნ. დაშალტვა.

გამოშეშხვა
ფშ. ნ. შეშხვა.

გამოშვება
მოჴ. ნ. გამოწურვა.

გამოწალვა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. თევზის შიგნეულობის გამოღება. „ყველაფერზე ითქმის: ქათამზე, ცხორზე, თევზზე და სხვ.“ (მოჴ.).

გამოწარბვა
ჴ. ღარის ამოღება, ამოღარვა (საწარბავით).

გამოწკეპა
ნ. წამოწკეპა.

გამოწურვა
ხევსურმა იცის: არაყი გამოვწურეო, გუდამაყრელმა: გამოვჴადეო, მოჴევემ: გამოვუშვიო. ნ. წურვა.

გამოხრუწვა
ფშ.: გამოხრუწა გაქურდა. ნ. ხრუწვა, კაწრვა.

გამოჴდა
გუდ. ნ. გამოწურვა.

გამოჴდომა
ნ. ჴდომა.

გამოჴეითი
ჴ. გამოღმა, გაჴეითი ჴ. გაღმა.

გამსივარი
თ. გაბუტული, გაგუვებული. ნ. მსივანაჸი.

გამსუქარი
ჴ. გასუქებული, მსუქანი (ჴ. მას.).

გამურტლა
(ყ. 75,14) ნ. მურდალი.

გამქრევა
ნ. განქრევა.

გამღივარი
თ. გაგიჟებული. გამღივარი ფშ. ძალიან მთვრალი. ნ. გაღივება.

გამყავრებული
ფშ., ჴ. კარგა მოსული (ყანა, ბალახი). გამყავრდა ჴ., გამყავრება ჴ. ნ. აყევრება.

გამყარებული
მოჴ., გაყარნებული მოჴ. ძალიან მსუქანი.

გამჩვენეობა
გუდ., მოჴ., ჴ. კოხტაობა სხვის დასანახავად; „თავს აწონებდეს“ (გუდ.), თავ-მომწონეობა. „კარგა მაექცევა“ (მთ.). ნ. კარკაცობა.

გამცხადება
ჴ. ნ. წელწადი.

გამწვავება
ჴ., თ. ა) გაცხელება, ადუღება, გაჸამწვავ თ. გააცხელა; ბ) სილის გარტყმა. გამწვავებული გახურებული ადუღებული. ზის ცვარ გაამწვავ ჴ. რძე აადუღა.

გამჭაყავი
ნ. ჯაყვა.

გამგიჩი
ჴ. როცა უნდათ გამორეკონ საქონელი რომელიმე ადგილიდან, ხბოს დაუძახებენ: გამგიჩი, თხას: გამქაი, ცხვარს: გამქსაჲ, გამქსი გუდ. (ცხვარს), გამ, დედო, მო, გამ (ფურს) მთ.

გამქაჲ, გამქსაჲ ნ. გამგიჩი.

გან
ჴ. ვღგანდები ჴ. ვხვდები ა) შევხვდები, ბ) მივხვდები, თ. პირდაპირ ვუდგები ნ. დაგანება.

გან
(2) -გან: ზოკან ჴ. ზოგან, ბევრკან ბევრგან, ყველკან ჴ. ყველგან (ჴ. მას.).

განათვლა
ჴ. ნ. ნათელ.

განაყარი, განაყრები
ნ. ჯალაფნი.

განაყილი
ჴ. გატეხილი (ჯოხი, ქვა და სხვ.). ნ. ნაყვა. შდრ. დანაყილი.

განაყრება, გავნაყრდი, განაყრებული
ნ. ნაყრი.

განეევ
ჴ. განა.

განთ
ჴ., თ. განა, განა თუ (თ-ში ბევრი უარყოფს). განთ უგონთ ხარ? ჴ. (შატ.).

განთურობს
ჴ. გული ძლიერად სცემს (დაღლისაგან, შიშისაგან).

განიჟება
ნ. ნიჟ.

განქრევა, გამქრევა
გუდ., მთ., მოჴ. გაფანტვა. ქარი ჩადგა და განთიადთან ერთად ნისლი გაიმქრია (ყ. 484,18), გაიმქრივა (გუდ.); ავარდნილი მტვერი ჯერ კიდევ ირეოდა. ერთბაშად დაჰბერა ქარმა და ისიც გაინქრია (ყ. 628,10).

განძი
ჴ. „სახატო ვერცხლის თასეულობა“ (ბეს.).

გაოგნება
ნ. გადაოგნება.

გაოთხება
თ. გაჭენება. ნ. დაოთხება.

გაპირება
ნ. პირ.

გაპლეზილი
ნ. ტლეზ.

გაპოხა
ნ. პოხ.

გაჟღვენა
გაჟღვენილიყო (ყ. 286,23) გაჟღენთილიყო.

გარა
(1) მთ., ფშ., ჴ., თ. მრგვალი ჯოხი ქსოვაში სამხარებელი. გარა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ქსლის იარაღი, კეტი, შუაზე გასაყრელი“. გარაიას საყვანელა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გარას ასაწევ-დასაწევი კავი“, ჩიკავკავა მთ., გარაი მოჴ. ხელჯოხი.

გარა
(2) მოჴ. კორ-ჯოხობაში სახმარებელი ჯოხი. ნ. კორ-ჯოხობა.

გარაკებული
ნ. რაკი.

გარდი-გარმო
(ასეა!) მარხილის კოფო.

გარდიგარ
თ., გარდიგაღმა ფშ. გარდი-გარდმო.

გარეგანი
მთ., მოჴ. გაუგონარი, კერპი. „აკი მოგახსენებთ, რომ ყველანი ღვთის რისხვა და გარეგანი არიან“ (ყ. 186,6 ქვ.). ხვთის გარეგანი მოჴ. კერპი.

გარეგვნა
ნ. რეგვნა.

გარევ
თ., იქავ ჴ. ისევ.

გარემო
გუდ., მთ., ჴ. წისქვილის ქვის გვერდებზე და უკან შემოვლებული ფიცარი, რომ ფქვილი არ დაიბნეს და მხოლოდ ალატში ჩაიყაროს.

გარესამხარი, გარესამხრობა
ფშ. სახლს გარეთ ცხოვრება (ცხვარში, ძროხაში, ღორში, მგზავრად). გარესამხრობა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გარეთ უსახლკაროთ ცხოვრება ცხვარში ან ლაშქრობას“.

გარეცხა, გარეცხინება
ოცდახუთ გამარეცხინა დუქანში ნაღებ ნისია“ (მიანგარიშა, გადამხდევინა).

გარეხვა
ნ. რეხვა.

გარზანა
ფშ. ნ. გუგლუმა, ანტრია, „ქისტებმ იციან გარძანეშა“ (ჴ).

გართმევა
ჴელს გავართომთ ფშ. გავყიდით. ნ. ჴელის გართმევა.

გარიბანდი, გარიბანდის ქუდი (გარიბანდული ქუდი)
თ. გალიბანდი ჴ. (არხ.) ცხვრის ტყავისაგან გაკეთებული ქუდი, რომელსაც ბეწვი შიგნით უნდა ჰქონდეს სულერთიანად. შიგანგარა ჴ.

გარიდება
ნ. რიდება.

გარიფანი, გერიფანი
ნ. ქარიპანი.

გარსაკრი
ფშ., საჭირობელი ჴ., მოსართავი მოჴ., თ. „ჩვენ მოსართავს ვეტყვით“ (მოჴ.).

გასაბლვა (მიწისა)
საბლით გაზომვა მიწისა ივრის ხეობაში დროდადრო (ათი-თხუთმეტი წლის შემდეგ). („დროება“, 1884, № 263).

გასაგნვა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გაკვრა ისრისა ან ჯირითისა“, ჴ. გაკვრა, გასროლა (ისრისა, ჯოხისა). ჴ. ისრის გასრევა. მიზანში ამოუღებლად. ნ. გან, საგანი.

გასაგოდ
ჴ. გასაგებად (ჴ. მას.).

გასავსავება
ნ. სავსავი.

გასანიშნავი
მოჴ. კორა (ნ.).

გასახელებული
ჴ. ნ. სულდგმული.

გასაჴლვა
ჴ. ნ. საჴელი.

გასივდა
თ. გაიბუტა, გაგუვდა.

გასნაპვა
გაისნაპა თ. გაინაბა.

გასტეხელი
მოჴ. ხატში წასაღები ქადა. გასტეხილი ჴ. (მხოლოდ ლიქოკლებმა იციანო).

გასუქება
ნ. შეპატიება.

გასხეპა
თ. ტოტების გაყრევინება ხისგან.

გატაცება
ნ. ქუდის გატაცება.

გატევა
ნ. მიტევა.

გატეტეჩება
ნ. ტეტეჩ.

გატეხა
ადს ნუ გაიტეხავ თ. ნ. ადი. აბროს არ იტეხს ნ. აბრო.

გატვეფა (გატვიფა)
„ზვავის ნატვეფსა ჴევ-ჴუვსა / პირები აჰმწვანებოდა“ (ბაჩ.). („ივერია“, 1887, № 205).

გატლეზილი
წ. ფშ. გათხუპნილი, მოსვრილი.

გატლეჴილი
თ. ცუდად მოზელილი.

გატოშვა
ჴ. ცემა ხელით, სილის ჭმევა.

გატუსვა
ნ. ტყრუშვა.

გატუქსვა
გამტუქსე ჴ. დამტუქსე (ჴ. მას.).

გატყაპული
ნ. ტყლაპი.

გატყვრომა
გული გატყვრა (ყ. 605,10) გული გასკდა. „რო შაშინდება კაცი“ (მთ.), „ჯავრით, ბოღმით“ (მოჴ.).

გატყნაპული
ნ. ტყლაპი.

გაუგონთებული
ნ. უგონოთ.

გაუზივლა
მოჴ. აძაგა.

გაუღუარი
მთ. (მლეთე), მოჴ. ცომი, რომელიც არ გაღვივებულა. ნ. გალეგებული, გალისკული.

გაუჩინდა
ჴ., თ. გაუჩნდა, ეყოლა.

გაფათრვა
(ყ. 291,2; 744,9 ქვ.) გახლეჩა, დახლეჩა, გაფოთრა მთ. „სისხლს რო გამაადენს კაცი“.

გაფანჩული
გუდ., ფშ. ულაზათო, უშნო (უსარტყლო). რა გაფანჩული დაჲდიხარ (გუდ.) „სუფთად არ აცვია კაცს, ჴორცს გამააჩენს“ (მთ.).

გაფოთრვა
ნ. ფათრვა.

გაფოცხვა
ნ. ფოცხვა.

გაფუშვა
გამიფუშდა გუდ., მთ., მოჴ., ჴ. ფეჴი გამიფუშდა, გამფუშვდა (გრეა!) თ. დამიბუჟდა, დამიბრუჟდა, სისხლი გამიჩერდა.

გაფხავება
ძალიან გალესვა. გაფხავებული ძალიან მჭრელი (ფხა მჭრელი იარაღის პირი).

გაფხვნეტა
ჴ. დაფშვნა (ჩაჩ. 32).

გაფხლაკვნა
ნ. ფლახკვნა.

გაქათრვა
გამქათრა (ჯაგმა) გუდ., მთ. გამკაწრა. ნ. ნაქათრი.

გაქაქული
ნ. ქაქ.

გაქერქილი, გაქერქული
ნ. ქერქ.

გაქეჩვა
ნ. ქეჩი.

გაქვრივება
ჴ. დაქვრივება (ჴ. მას.).

გაქიავება
ნ. აქია.

გაქლეშა
გუდ., ფშ., ჴ. გახეხვა, გაწმენდა (ჭურჭლისა და სხვ.). საქონელმა გაიქლიშა (მთ.) – ენა წაისო ტანზეო. ნ. ქლეშა.

გაქრეჯა
ჴ., გაზველვა მთ., დაზველვა ჴ. (შატ., მიღმაჴევი), გაკირცხვა თ., გამეკირცხა, გამეკირცხლა თ. გამიზველა. ნ. ქრეჯა.

გაქშერება, გაქჩერება
ნ. ქშერება, ქჩერება.

გაღვერვა
გუდ., მოჴ., ჴ., თ. გაცლა ქერქისა ან ბალნის გართმევა, გაფცქვნა. გამღვერეს თ. გამქურდეს, გამძარცვეს.

გაღივება
გაღივდა თ. ჭკუიდან შეიშალა. რა დაგემართა, გაღივდია? გამღივარი თ. ჭკუიდან შეშლილი. გამღივარი ფშ. ძალიან მთვრალი.

გაღმინვა
ნ. ღმინი.

გაღრაჭუნება
გუდ., მთ., მოჴ. ნ. გაღრჭიალება.

გაღრუნებული
ჴ. დადამბლავებული, ფშ. გონებაგადალეული, დაბერებული. ნ. ყუჩიანი.

გაღრჭიალება (გააღრჭიალა)
მოჴ., გაღრაჭუნება მთ., მოჴ. ქვაზე ან ფიცარზე რისამე წასმა და გახახუნება (რომ გული შეგიწუხდეს). გააღრჭიალა (ყ. 308,12; 594,15 ქვ.).

გაყადრება
ნ. ყადრება.

გაყვანა ხატისაგან
„ფშაველი მოვალეა, გამოისყიდოს შვილები თამარ დედოფლის ხატისაგან, ანუ, როგორც თვითონ იტყვიან, „გაიყვანოს“. ვაჟი გამოისყიდება კურატით, ქალი – ცხვრით, საკლავით (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 39).

გაყვერვა
ნ. ნაყვერვი.

გაყრა
ნ. ბესტვანის გაყრა,

გაშეშხვა
ფშ., გაშიშხვა მოჴ. ნ. შეშხვა.

გაში
ფშ. ფაცხის დასაწნელი ფიჩხი, ფსრე გუდ., ჴ., მასე თ.

გაშობა
ჴ. გაშვება. გაუშობს დატოვებს (ჴ. მას.).

გაშობილი
ჴ. ნ. სულდგმული.

გაჩანდაგებული
ნ. ჯანდაგი.

გაჩაჩლაქუდავება ნ. ჩაჩლაქუდა.

გაჩენა
გაუჩნდა მოჴ. ეყოლა.

გაჩინება
გაუჩინდა ჴ. გაუჩნდა, ეყოლა.

გაჩუმებული, გაწამებული
მოჴ., გუდ., მთ., გაყუჩებული მოჴ. (ყ. 852,19).

გაჩუჩვა
ჴ. განძრევა. ჴელი ვერავინ გაჩუჩა – ჴელი ვერავინ გაძრა (ჴ. მას.).

გაჩქურება
გუდ., მთ., მოჴ. „გაჩქურება მოხეურად ნიშნავს განაბვას, თუმცა ამ სიტყვასა ხმარობენ“ (ყ. 938, შნშ.). „ყველამ მოიხადა ქუდი, გაკმინდა ხმა, გაჩუმდა და გაჩქურდა“ (ყ. 568,14).

გაჩხვერა (თვალისა)
ფშ. გახელა. თვალი არ გაიჩხვერება (ბაჩ. „ივერია“, 1887, № 205).

გაჩხრეკა
„ქალის გასაჩხრეკად წავიდენ“ (ფშ.) ნ. ჩხრეკა.

გაცდა
გუდ., მთ., მოჴ. ა) დანახვა. „ეგრე ჩაგიყვან და ამოგიყვან, ღვთის მადლმა, რომ ადამიანის თვალმა ვერ გაგიცადოს (ყ. 314,22). ბ) სხვისი წინ გაშვება: იმათ გაიცადეს დედაკაცები და თითონ უკან დარჩნენ (ყ. 225,5 ქვ.). გ) გაცდა მოჴ. (გავიცადე) მოშორება. დ) გაცდა თ. შერცხვენა. ხალხს გეეცა დ ა თ. ხალხში შერცხვა, კაცთ გეეცადეთ. შერცხვი. ჩუმად იყავ, თორემ ჩემ თავსაც კაცთ გავაცდი და შენც გაგაცდით. თავსაც შევირცხვენ და შენც შეგარცხვენ.

გაცმული
ფშ. საწერელი (ფრჩხილის ავადმყოფობა). სათუთქავაი მთ., თით-ბეჭედაჸი თ. (თით-ბეჭედაჸი თუშეთში ცისარტყელასაც აღნიშნავს).

გაძაბვა
ნ. დაჭიკვა, ძაბვა, ძაგრვა.

გაწამება
გუდ., მთ., მოჴ. განაბვა.ხალხი გაწამდა, გაჩქურდა და სული განაბა (ყ. 616,3 ქვ.), ხალხი გაჩუმდა და გაწამდა (ყ. 614,10 ქვ.), ყოველისფერი შეწყდა, გაყუჩდა და გაჩქურდა (ყ. 628,4). გაწამდა (ყ. 572,1 ქვ.; 591,8 ქვ.), „გაჩუმდა, სხვა რაა?“ (გუდ.) „ბალღი რომ დიდი ტირილით სულს ვეღარ მოიქცევს, გაწამება ის არის“ (მოჴ.).

გაწვალვა
ნ. წვალვა.

გაწილება
ჴ. „სათიბების დადგომის შემდეგ სოფელი საქონს გააწილებდა (გააერთიანებდა)“ (ჩაჩ. 61).

გაწირვა
ნ. დატოვება, გაშვება.

გაწყობა
ფშ. ნ. წყობა.

გაწყრომა
ნ. წყრომა.

გაჭიკნვა
ნ. ჭიკნვა.

გაჭირვებული
მოჴ., ჴ. ნ. ძაღლ-უმადური.

გაჭყანჭყარება
გუდ., მთ. სითხის შენჯღრევა.

გახაიბრება
ნ. ხაიბარი.

გახალისება
ფშ., ნ. დახალისება.

გახანება
ნ. ხანება.

გახასება
ნ. სახასო.

გახაცება, გახაცებული, გაუხაცები
ნ. ხაცება.

გახახანება
ჴ. ნ. ხახან.

გახახებული
ნ. სახახო.

გახეხვა
ფშ. ნ. სახეხავი.

გახვეწა
ფშ., თ. გაქცევა, გაიხვეწა ფშ., თ. გაიქცა. გამეხვეწა ფშ., თ. გამექცა.

გახიახებული
(ყ. 263,11) გადებული (?).

გახოლიება
მოჴ. წამება, გატანა, დანდობა. „იმად რო უნამუსონი ხართ, იმად რომ პურ-მარილს გმობთ, იმად რომ უღონო დედაკაცს არ გაიხოლიებთ“ (ყ. 774,9 ქვ.).

გახოშვა
ნ. ხოშვა.

გახოხვა
ნ. ხოხი.

გახრჭიალება
ნ. გაღრჭიალება, ხრჭიალი.

გახტომა
ნ. ხტომა.

გახუხვა
ნ. ხუხვა.

გაჴდა
ნ. ჴდომა.

გაჴდომა, გამოჴდომა, გადაჴდომა
(ყველგან მთაში) გასვლა, გამოსვლა, გადასვლა.

გაჴეითი
ჴ. გაღმა, გამოჴეითი ჴ. გამოღმა. გაჴეითელი ჴ. წყალს გაღმელი (ჴ. მას.).

გაჴერება
ფშ., თ. (რაზ.-ჭყ. გახერება) უძრავად დგომა, გაშეშება (კაცზე, საქონელზე). რამ გაგაჴერა? (მთ.), გაჴერებული გაშეშებული. გაჴერდი ჴ. (ბაჴურჴ.) სწორად დადეგ.

გაჴეჴვა
თ.

გაჴინცვა
ფშ., ჴ. ჯღანის გახლართვ-გამოხლართვა (შეკეთება). გაჴინცვა თ. გაჭედვა (მაგ., კარებში რომ ერთად ბევრი კაცი გდიოდეს და ვერ გაეტივნენ).

გაჯანდაგებული
ნ. ჯანდაგი.

გაჯაყვა
ჴ., თ. სახელის გატეხა, ცუდად ხსენება.

გაჯაყვა, გაჯაყვა
ნ. ჯაყვა.

გაჯლეჴა
ნ. ჩურგვა.

გაჯურვა
თ. გაწურვა (შველი რამისა).

გაჯუღურებული
ნ. ჯუღურა.

გეზელი
(1) ჴ. ზარმაცი. ვინა თქვა მთავრის ქორისა / ბაჴალი გეზელიაო? / ან შვილი კაის მამისა / მამცდარა, რეგვენიაო? (ჴ.).

გეზელი
(2) ზრდას რომ ვერ შეითავებს ყანა.

გემა
ნ. გემნა.

გემნა, გემა
ჴ., მაჯაგანი ფშ., თ., მაჯეგანი გუდ., მთ., მოჴ. ცხვრის ტყავის გასაზელი. [ძროხის ტყავის გასაზელს საღენჭელი ჰქვია]. გემნა „გუდის ტყავის მოსაქნელად, (წვრილფეხა საქონლის ტყავის) დასაზელად და ტყავისაგან ქონის მოსაშორებელი ხელსაწყო (ჩაჩ. 22).

გერ-ი (ქერისა)
ჴ. ქერის ძირზე მეორედ წამოზრდილი ყლორტი, ნაგერალი ფშ., თ.

გერგეტულა
(ყ. 869) ერთგვარი სიმღერაა. გერგეტი სოფელია ჴევში, არაგვის (ე.ი. თერგის) მარცხენა ნაპირას.

გერში
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. დაკარგული საქონლის ნიშანი (ტყავი, სისხლი და სხვ.). პატრონი ეუბნება მეცხვარეს: „ისე როგორ დაჰკარგე ცხვარი, რომ მისი ლიშან-გერში არ იპოება“? „უგერშოდ დაიკარგა“.

გერში
(2) ჴ. მძიმე ნაჭრევი თავში (ტვინი რომ ამოუჩნდეს). გაგერშვა ჴ. ოდნავ დაჭრა იარაღით (ცოტა სისხლი რომ გამოუვიდეს) ან ძაღლმა რომ კბილი გაჰკრას. გაგერშვა ფშ., თ. დაჩვევა (ე).

გეში
„ჩვენი კაცობის გეში უნდა მოვიტანო“ (ყ. 335,4 ქვ.) გერში (?).

გეჯ-ი, გეჯა
ჴ. ნ. ისარნა.

გეჯაი
ნ. მარხა-გეჯაი.

გვალე
ჴ. იარე, წამიძეღვ, წინ წაედ; გვალეთ ჴ. (მიმართვა ერთზე მეტს) იარეთ, წეედით, გამიძეღვით.

გვალე
თ. (ეტყვიან ერთს), გვალეთ თ. (ეტყვიან ბევრს) ვიაროთ, წავიდეთ.

გვამი
ჴ. ტანი; გომი გუდ., მთ., მოჴ. გულ-მუცელი სულერთიანად. გვამი თ. ა) ტანი, ბ) წისქვილის კედლები.

გველანა, გველ-თევზა
ნ. სალამურაჸი.

გველთ ბუზურა
ჴ. ნ. მოთაფლია.

გველთ მარილა
ჴ., გველთ სალოკა ჴ. გველის ნალოკი ქვა ფშ. (რაზ.-ჭყ.), გველის ნასლეკი ქვა თ., ფშ. ბროლი, ნ. ბორბოლიჭყი. „რომენიც თავი ბროლია, იმას ვეძახით ნალოკს, რომენიც წმიდა ბროლია“ (მთ.), ბორბოხჭელა მოჴ. გველთ ენა ბალახა მოჴ. ბალახია, წყლიანში იცის.

გველის ზოკო
მთ. სოკოა. „შავნაი გული აქვის, წვრილი ყუნწი აქვის, მოთეთრო ზურგი. არ ვჭამ“ (მთ.).

გველის თავი
ჴ., თ. ღვინჭილა, იხმარება აღვირის სამკაულად.

გველის რქა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ხუთო, გალესვენ წყალში და გველისაგან ნაკბენს წაუსმენ, ან დაალევინებენ“. მთ. თ. იგივე. „ხუთოში გალესვენ და მოწამლულს წაუსმენ“ (მთ.).

გვერდ-ი
(1) ჴ., თ. ნ. საწყავი.

გვერდ-ი
(2) მთ. ნ. მთვარე.

გვერდ-ი
(3) ჴ. ნ. ნასამალი.

გვერდალი
ფშ. (რაზ.-ჭყ. „გვერდად დაქანებული ადგილი“, გვერდალა თ., გვერდო მთ., მოჴ.

გვერდითა
ჴ. სახლზე მიშენებული რამ ოთახივით.

გვერდო
მთ., მოჴ. ნ. გვერდალი.

გვირაბი
ზ. ფშ., გურაბი ქვ. ფშ. (ჭყ.), გუდ. მორევი ან გუბე, ტუმბო ჴ.

გვირგალი
მოჴ. ნ. გურგალი.

გვირილა
ფშ. ა) ერთგვარი ეკლიანი ბალახია, ბ) ფრინველია. ნ. კვირიონი.

გვიძიონა
გარეული მტრედი, პატარა, ცისფერი. ქედანიც გარეული მტრედია, მაგრამ გაირჩევა იმით, რომ ყელზე თეთრი აქვს და დიდია.

გვლარძნილი
(ბაჩ. 19) ამხვევი მცენარე (უსურვაზი, ღიჭი, სვია და სხვ.).

გვლევა
ჴ. გლოვა. იგვლევენ ჴ. იგლოვენ (ჴ. მას.).

გვრდემლი
ნ. გურდემლი.

გვრიზა
მოჴ., დაკრაწნილი ჴ. ხუჭუჭი.

გვრიშათ ხფქავს
თ. მსხვილად ფქვავს, ღერღავს. ნ. ხორხავს.

გვრიჭა
(ჭყ.) მურგვი.

გზა
ამ სახელისაგან ზმნაა გაკეთებული: მიგზე ფშ. გზა მომეც, უგზე, გვიგზეთ.

გზა-ბაწარა
ჴ. ბილიკი.

გზება
ნ. დაგზება.

გზიანი
თ. ნ. თავ-გზიანი.

გიანარალი
ჴ. გენერალი.

გიდელ-გიდელ
ჴ., კიდელ-კიდელ ჴ. (ორივე ფორმა იხმარება), ცის ტატანთ თ. ჰორიზონტზე.

გიდელ-ი
ფშ. ფეხის ბრუნება, ნაქორწილარი ქალის ქმრეულთით მამის სახლში დაბრუნება (ქორწილის გადაყრის მემრე, ერთი-ორი კვირის შემდეგ).

გიდელა
მოჴ. ნ. სატრია.

გიეში
თ. ბალახია, ჩაიში ჩაურევენ და ოფლს მოუყვანს. მუცლის ტკივილს ძალიან ჰრგებსო.

გილდი
ჴ. პატრონა, ტყვია, მთ. ტყვიის ბუდე. გილდი თ., გილზი ფშ. ტყვიის ბუდე.

გილზი
ფშ. ნ. გილდი.

გინდ რა
ჴ. (შატ.) რაც უნდა.

გინდ-რა
ჴ. (შატ.) ნ. რა-განდ.

გიორგობისთვე
ჴ. ნოემბერი (ჴ. მას.).

გირგოლი
ჴ. რგოლი, რკალი (ხევსურეთში გირგოლი და გირკალი სხვადასხვაა). ამლათზე გაჩნდა და ჴმალი შემოუგირგლა ილასა (ბაჩ., „დ.“, 72). გირკალი ჴ., თ., ფშ. საქონლის დასაბამად ყელში ამოდებული რკალი, მოხრილი და კვალაით (ნ.) შეკრული, რომელიც ფურს კისერზე ჩამოეცმის წველის დროს და სამბურით მარგილზე მიებმის. კირკალი გუდ., მთ., მოჴ.

გირკალი
ნ. გირგოლი.

გირკო
ჴ. ნ. კურკო.

გირჩა
თ. ფიჭვის ნაყოფი.

გირწყილი
ჴ., თ., კირწყილი გუდ., მთ. რწყილი მოჴ., წყილი ფშ. (ასეა!) რწყილი.

გიშლა
ჴ. ბალახია.

გლა
გაგლა თ. გათელვა „ცხენს ნუ გააგლევინებ მაგ ყამირსაო (მთ.); გაუშვი ცხენი, არ გაგგალას (არ გაგაგოროს და წიხლით გაიაროს). გაგალა (სეტყვამ, საქონელმა) გარეგვა, გათელა. დაგლა მთ., მოჴ., უიარაღოდ დაშავება (ჩამოვარდნისგან, წაქცევისგან), დაჟეჟვა, დააგალა მოჴ., ჴ. დაანარცხა. „მიწაზე დაგაგლი!“.

გლახა
ჴ. დაგრეხილი წნელისაგან გაკეთებული რგოლი, რომელიც ლუდის საწურავ „კედებს“ (ნ.) წამოეცმის, ჭილჭა ჴ. (შატ.), ჩირჩოლი ფშ. ჯარჯა თ. ნ. ტანკაჲ, ჭუჭკაჲ.

გლუვი
გუდ., მთ., ფშ., ჴ. თ. უკოჟრო, უკაპო (ხე, ჯოხი), სწორი (მინდორი, რომ არ იყოს ოღრო-ჩოღრო), მგლუვი მთ., მოჴ.

გმეტი
ჴ. (შიგა და შიგ) მეტი, [შდრ. გურული გამეტი (<გან მეტი].

გმინვა
ჴ. კვნესა. ამაიგმინა ჴ. ამოიკვნესა (ჴ. მას.). „ჴარ-ირმებმა გამოჰგმინეს, მითომ ყვირილი დაიწყეს. ყვირილი ჴარ-ირმებმა ენკენობის დროს იციან“ (ბაჩ. „დ.“ 42).

გნას
დაიგნასა, გამოიგნასა გუდ., მოჴ. დამფრთხალი საქონელი რომ რბოლას დაიწყებს.

გნება
ნ. გაგნება.

გობაკი
ფშ., გუბაკი თ. ქამრის თავში (წინ) დადებული მსხვილი მთლიანი ვერცხლი.

გობანი
(მრ. გობნები, ყ. 711,6) ლეიბი, ნაალი; გობანი, გობანაი (კნინ.) მოჴ., საბან-გობანი (ყ. 212,10), საბან-გობან-სასთაული.

გოგა
ა) ფშ. ბაკმი, მნათობის გარშემო შემოვლებული შუქი რკლად, ბ) თ. წინდის ძირი, უყელო (მას ფშავლები ტერფს ეძახიან). გ) ფშ. თვალის ბაკმი, რომელიც სხვადასხვა ფერისა აქვს სხვადასხვა კაცს.

გოგანა
ჴ. (მხოლოდ ბაკურჴევში), ამანათი ჴ. (ნ.).

გოგილდი
მთ., მოჴ., ჩექა, გოგირდი, ნ. ჩექა.

გოგლომა
ნ. გუგლუმა.

გოდორკუა
თ. (პირიქით ჩაღმებში) ა) კალტის გასახმობი გოდორი. ნ. კიშტე. ბ) ფაცერი, თევზის დასაჭრი გოდორი.

გოზა
გუდ. ნ. ქაიბური.

გოლი
გუდ. ფიჭა. შოთი მთ., ჴ., ფშ., ფიტი თ., ფშ.

გომ-ი
ნ. გვამი.

გომატი
თ. ბალახია. მუცლის ტკივილს ჰრგებსო (დაატანეს: კაცმა რომ ჭამოს, ერთ წელს არ მოიხიბლებაო).

გომფაშო
ნ. მყვარი.

გონთ
თ. კარგად (ყველაფერზე ითქმის). გონთ არსა? – მკითხეს მორთმეული ერბო-კვერცხის შესახებ, ე. ი. კარგად შენელებული არისო, არაფერი არ აკლიაო? შდრ. უგონთ. გონთ ყოფა ჴ., თ. ჭკუაზე ყოფნა, კარგად ყოფნა, გონზე აღარ ას ჴ. – ჭკუაზე აღარ არის.

გონჯი
მოჴ., უფერი ჴ., მონა ჴ. (უფრო შატ.), მონა თ., ყროლი ფშ.

გორ-გურიანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ., თ., ფშ. „გორებიანი“.

გორ-შეღმ
ჴ. შეღმა გორზე (ჴ. მას.).

გორახა
(1) ჴორჴი, გუდ., ნაცვერცალა მთ., ცვერცვალა ფშ. ცირცველი, ცერცვალა (სარეველა მცენარეა, პურს ერევა).

გორახა
(2) მოჴ. შეკრული მიწა, თ. ნახნავში ამოვარდნილი მთლიანი მიწა.

გორდა
ჴ., თ., ფშ. (ყ. 884) ერთგვარი ხმალია. ნ. იარაღები. გორდა-ფრანგული ნ. იარაღები.

გორდილაჸი
თ. სიმინდის კვერი, წყალში მოხარშული. ღურღუჭალი თ. პურის კვერი, წყალში მოხარშული. ზოგის ახსნით გორდილაჸი და ღურღუჭალი თ. წყალში მოხარშული კვერია, თუნდ იფქლისა იყოს, თუნდ სიმინდისა. ნ. ალტამა, ხამპალა, ანტრია.

გორველა
თ. ნაცვერცალა.

გორილა
(1) ჴ. პატარა მრგვალი კვერი (კვერცხის ოდენა), ბალღებისთვის გამომცხვარი. გორილებსა და აშლებს (ნ. აშალი) ერთად გადაუყრიან ბალღებს ხატში, მხოლოდ ყურ-წიწკნა ხევსურეთში არ იციან.

გორილა
(2) თ. გორველა (ყანას რომ ერევა).

გოჭი
ნ. ღორი.

გოხი
ჴ. ნ. ლოჴი.

გრიაი გრი
ჴ. კუდიანთ შესარისხავი სიტყვებია (ჴ. მას.).

გრილდება
მთ., მოჴ., ჴ. ცხენზე ამბობენ (ნ. კეთილობს) ჴურავს ფშ., თ. იგივე.

გრილი
(1) ჴ., თ., ფშ. (იშვ.) ცივი (საპირისპიროა მწვავი) ნ. ცივი.

გრილი
(2) ფშ., გრილო გუდ., მთ., ჴ., თ., ჩდილო ჴ. ჩრდილი; ნაგრილი მთ., მოჴ., ჩირდილი მოჴ. დაცხა და გრილი არა ქნა, / ნაგრილი აიყარაო, / ომს უჩვეველი ბიჭები / შინისკე გაიპარაო (მოჴ.).

გროლი
თ. გრგოლი, რგოლი. რკინისა და სხვ.

გრუზ
იგრუზავს მჴართა იკუმშავს მხრებს (ძირს ჩამოსაშვებად და რისამე დასატანებლად). იტყვიან არწივზე: დაიგრუზება არწივი (ჴ. მას.).

გრჯღა
ნ. ჯღრდე.

გუბ-ი
ნ. გუმბარა.

გუბაკი
ნ. გობაკი.

გუბჯაჸი
თ., ასფურცელა მთ., ფშ., მოჴ., ჴ., ცხრა-ფურცელა ჴ. (შატ.), მეგრ. ოშფა, წიგნარა, საქონლის ფაშზე მიბმული დაკეცილი რამ.

გუგაჸი
თ. (თვალის გ.) თოლის კაკალი. გოგა ფშ.

გუგლუმა
ფშ. მოხარშული კვერი (რისაც უნდა იყოს: სიმინდისა, პურისა), მოჴ. ბავშვებისათვის გამომცხვარი პატარა კვერი (ქერისა, მჭადისა), გოგლომა ჴ. (შატ.) ალაო ფქვილისაგან გამომცხვარი კვერი. ნ. გორილა (1), ანტრია, გარზანა.

გუგრიანი
(ყ. 853,11 ქვ.) ალბათ შეცდომაა. ნ. ბუგრიანი.

გუგუა
ფშ. მსხალი, კაკალი, თხილი და სხვ. ბალღის დასაწყნარებლად. გუგუა-კაკა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სათირებელი ბავშვთა“, ნ. დათირება.

გუგულის კაბა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მცენარეა, ყვავა“, „წითლად ყვავდება“ (მთ.).

გუგულის მძივი
ფშ., გუგულის ნერწყვი მთ., გუგუტის ნერწყვი მთ. (შონჩო) ბალახებზეა თეთრი მძივივით, ბალღებისთვის არის კარგი: ძილი იცისო, აკვანზე შეუბმენო.

გუგულის ჯამი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წითელი სოკოა. ჯამებივით ამობრუნვით იცის ამოსვლა ნადირთ დანეხვილზე ტყეში“.

გუგუმი
ფშ. ბალახის ფოთლებზე დაკიდებული ცვარი. გუგუმიანი საყურე თ. (ბუქურ. 56,17) პირდაპირი მნიშვნელობა უკვე აღარ ესმის ხალხს. სიტყვა მხოლოდ ძველ ლექსებში გვხვდება.

გუგუნი
ჴ. თოფის სროლის ხმა (ჴ. მას.).

გუგუსტიაობს
ნ. გუსტულაობს.

გუგუტა
ჴ., მოჴ., გუგუტაჸი თ. გუგული. გუგუტაჸის ნიფხავი ან გუგუტაჸის სამუხლე თ. მოთეთრო ბალახია, ყვითელი ყვავილი აქვს. წამლად ხმარობენ: დაჟეჟენ, წყალში ჩაჰყრიან და ამოსწურვენ. შემდეგ წვენს დაალევინებენ და ასაქმებსო. იგივე უნდა იყოს, რაც გუგულის კაბა (ნ.). გაზაფხულზე ჯერ მოდის მოჴნავი (მოჴნეველა), მერმე მერცხალი, მერმე გუგუტი. ხევსურის მტკიცებით ჯერ მოდის ურნატაი (ე. ი. მოჴნავი), მამრე გუგუტი, მამრე მერცხალი. გუგუტი ეუბნება მერცხალიკას: აღზდეგ (ასეა!) და წადი, მერცხალო, / აღდგომის სწორსა, ბზობასა. / მეც მალე წამოგეწევი, / არ იყო შუა გზობასა.

გუდა
გუდები ჴევსურეთში ნ. თიკნურთან.

გუდანური
ჴ., გუდ., მთ., დურა ფშ., თ. ცხვრის ტყავისაგან შეკერილი წამოსასხამი, გრძელ-ბეწვიანი, უსაჴლო, საბნადაც ხმარობენ, „ტყავის საბანი საზამთრო, ზედ სახურავი ლოგინზედ“ (ბეს.). შდრ. სასაჴლავი.

გუდუნა
(1) მოჴ. (ყ. 124,8 ქვ.; 758,16 ქვ.) ცივ წყალში მოზელილი და უხაშოდ გამომცხვარი წვრილი ქერის კვერი [მსხვილი იქნება ქარჯინაი]. „ოსურია, არაა ჩვენიო“ (მოჴ.) [ოს. გუდუნ, გუდნ – დიდი პური].

გუდუნა
(2) მთ. მხრით ჩამოტანილი ტვირთი ფიჩხისა.

გუდურ-გუდურა
ყ. 547,12 ქვ.

გუვ
გაგუვდა გაიბუტა. ნ. მგუანი.

გუვილი
რაის გუი მთ. რას ჰკვნესი. ნ. ჴუილი.

გუთანი
ნ. ჴარ-გუთანი.

გუთნის დედა
ნ. ჴარ-გუთანი.

გუთნის მჴარი
ნ. წერწერაი.

გულ-აბეზარი
ნ. აბეზარი, აბზარი.

გულ-ანჯახი
ნ. ანჯახი.

გულ-არჯალი
ნ. არჯალი.

გულ-ი
გული მიჩქროლავს გუდ., გული აუჩქროლდა ნ. ჩქროლა.

გულ-მუცელი
ჴ., ჴმელი გულ-მუცელი ჴ. მკერდი, გულის-პირი მოჴ. ნ. ჭიპი.

გულ-ქართლი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „პურადი, გამმეტებელი“, გულ-კეთილი, პურადი, პატივისმცემელი. თ. მხიარული, კარგი ხასიათისა (ბარიდან შემოსულიაო).

გულ-ჩათხრობილი
(ყ. 869,16).

გულება
ნ. დალაუგი.

გულვა
(1): დაგულე დახურე (მაგ., კარი), მიგულე მიხურე. საგულავა დანა თ. დასაკეცი დანა, ჯაყო მოჴ., სამართებელი ჴ., დაგულვა თ. დახურვა. დაგულვა ფშ. დაჭმანვა.

გულვა
(2): ღგულავ ჴ., თ. აპირებს.

გულის მამდები
ნ. გულისმდე.

გულის პირი
ნ. გულ-მუცელი.

გულის პოვნა
გუდ., მთ., მოჴ. (ყ. 274,13 ქვ.), გულს გიპოვნის (ყ. 476,6 ქვ.), დალიე, გულს გიპოვნის (ყ. 253,3) გულს გაგიკეთებს (ცუდ გონებაზე რომ იყო).

გულის ფიცარი
ჴ., თ. მკერდი, გულის ფიცარნი ჴ. „გულ-მუცელნი, გულის მიდამო“ (ბეს.).

გულის-მდე
ჴ., გულის მამდე ჴორ., გულის მამდები გუდ., მოჴ., გულის მამდბი მთ. მოავე მტერი, ზიანის მაყენებელი. გულის მომდე ჴ. კაცს რო კაცის ზიანი გაეხარდება. გულის მდებელი ფშ., თ. ვისაც სხვისი ზარალი და მარცხი უხარია.

გულს შემტაცებს
მოჴ. (ყ. 269,2), „მწარეა, ვერ დავლევ, გულს შემტაცებსო“ (გუდ.).

გულჴადარა
(მხოლოდ ლექსში) მამაცი, გუდ-დიდი. გულჴადარა, გულჴადრეული თ., ფშ. „ლეკების ტომია“.

გუმბარა
მთ., მოჴ. ჭაობის გუბე, გუბი ჴ., გუბე თ.

გურაბი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ქვ. ფშ., გვირაბი ზ. ფშ. მორევი. სრუნტი მოჴ.

გურგალი
მთ., გვირგალი მოჴ., მირგვალი, მურგვალი ჴ., მურგვალი ფშ., მირგველაჸი თ. მრგვალი.

გურგალი ქვა მთ. ნ. კოხი.

გურგულა
ფს. (რაზ.-ჭყ.) „პურის გული“ („სწორიაო“ მიმიწერია).

გურგური
ჭყ. „ქუხილი, გურგურებს ქუხს. „ცეცხლზედაც იტყვიან გურგურებსო“. მთ., თ. გრგვინვა, ქუხილი. გურგურებს გრგვინავს.

გურდემლი, გვრდემლი
გუდ. გრდემლი. ნ. ქურთემული.

გურჩი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ., თ. „როდინის ქვა, ფილთაქვა“. ფილთაქვა, ფილთაკოხი მთ.

გუსტ, გუსტულ
აგუსტებენ (იშვ.) აგუსტულებენ ჴ. მიაქან-მოაქანებენ.

გუსტულაობს
ჴ., გუგუსტიაობს ფშ. ქანაობს (ჩამოკიდებულზე ითქმის).

გუშის წინ
ჴ. გუშინის წინ (ჴ. მას.).

გუჯარი
ფშ., ჴ. წიგნი, შეკინძული ქაღალდი.

გუჯასტა
ფშ. ფაფანაგის ან ჩოხის ნაოჭის თავი. ნ. კუჭები.

დ’
ჴ., თ., ფშ. კავშირი „და“: უქმიცა-დ’ საქმიც (ჴ. მას.), გაჭირვებაში დამინატრე-დ’ აქ ვარივ.

და
დათ მოკიდებული ნ. ნადობი.

დააზრება
ჴ., დამიაზრე მიცქირე, მიყურე, შემომხედე.

დაბალთვა
ნ. ბალთვა. დავბალთავ ნ. შამშალს გავავლევ.

დაბალითება
ნ. ბალითი.

დაბანდვა
ნ. ბანდვა.

დაბარგანავება
გუდ., მთ., მოჴ. (ვაჟა 240,13) ფეხის დასხლეტა, დავბარგანავდი (გუდ.) ფეხი დამისხლტა და წავიქეცი. „თავს რო ვერ დავიჭერთ“ მთ. (სიმთვრალეში).

დაბატული
ნ. ბატი.

დაბაჯვა
ნ. ბაჯვა.

დაბეჭდვა
ჴ. ნ. ბეჭდის დადება, დამახვილება.

დაბეჯითებით
ნ. ბეჯითი.

დაბიკებული
იგივეა, რაც დამძიმული (ნ.).

დაბიკული
ნ. ბიკი.

დაბირკვლდა, დაბირკვლული
ნ. ბირკოლი.

დაბლანდვა
ნ. დადანდლვა.

დაბობოვდა
ნ. ბობო.

დაბორჯება
ნ. ბორჯ.

დაბოტდა
ნ. ბატი, დაბატდა.

დაბუზვა
„წყენით რო სახე შეეკვრის ვაჟს“ (ბეს.).

დაბღაჯა
ნ. ბღაჯი.

დაბღერთვა
ნ. ბღერთვა.

დაბღუნვა
ნ. ბღუნვა.

დაბძანება
თ., ფშ. ჩასვლა (მზისა, მთვარისა, ვარსკვლავებისა).

დაგა-დუგი
(ყ. 446,13 542,4) ბაგა-ბუგი, დაგი-დუგი (ყ. 698,12 ქვ.) გულის ღონივრად ცემა. ძაგა-ძუგი მთ., მოჴ., ბრაგი-ბრუგი გუდ.

დაგაზვა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. დაკაწრვა ბრჭყალებით (მგლისაგან, კატისაგან, დათვისაგან, ქორისაგან, არწივისაგან). დაგაზა დაკაწრა ბრჭყალებით.

დაგანება
(1) ფშ., მთ., მოჴ. დამიზნება, დაღირება. დაუგანა დაუმიზნა, დაუღირა (თოფი, ქვა, ხმალი, ხანჯალი). დაგანება დაღირების, დამიზნების მნიშვნელობით მლეთეში (მთიულეთში) არ იციან.

დაგანება
(2) (ბაჩ. „დ“, 70) დასატაკებლად დასწორება (ჩხუბში).

დაგანება
(3) მოჴ. დარტყმა. დავაგანე მოჴ. მოვარტყი, მივაგანე მოჴ. მივარტყი. დააგანა თ. მოახვედრა, მოარტყა.

დაგზება
ჴ. დანთება (ცეცხლისა).

დაგლა
დაგგალ ჴ. მოგთელა, ფეხებით შეგდგა (ჴ. მას.).

დაგულვა
ნ. გულვა, მიყენება.

დადაგვა
ნ. ნაწვავ-ნადაგი.

დადაი
(ყ. 110,10; 649,14) ტირილ-ყვირილი მკვდარზე. ავაი დადაი (ყ. 112,15), ვაი დადაი გუდ., დადაი, დადაი მთ. შებრალების შორისდებული. დადაი ჩე! გუდ. ასე წამოიძახებენ, როცა დაზარალდება ვინმე (მაგ., ძროხა გადაუვარდება კლდეზე), ან ვინმე მოუკვდება. ააავ დადადაი (ყ. 289,14).

დადანდლ
დადანდლული, დაიდანდლული (ასეა!) ჴ. (ბრძან. დაიდანდლე). დაბლანდული, მსხვილად ნაკერი, დაბლანდვა, დალარვა მოჴ. საბანი დალარეო მოჴ.

დადიტკვა
მოჴ. დასუსხვა ჭინჭრისაგან ნ. დატიტკვა.

დადოვება
ნ. დოილა.

დადურაღება
ნ. დურაღი.

დაელნება, დეელნება
ჴ. დაელვება (ჴ. მას.).

დავეჭკდევი
თ. ვადაზე მოვახერხებ, მივუსწრებ. ნ. ჭკდე, მაჭკდევა.

დავით-ფერული
ჴმალია, მესამედი ნაწილი შაშარს (შაშალს) უჭირავს, ორი ღარი შუაზე მიუდის (შაშრამდის), ორი წყვილი ღარი ყუვისკენ მიუდის და იმ ორ წყვილ ღარს შორის ბეჭედი აქვს. ნ. იარაღები, შაშარი.

დავლათი
(არაბ.) ბარაქა, წყალობა. დავლათიანი (ჴ. მას.).

დაზეზება
აშვება. ნ. ზეზ.

დაზველვა
ნ. გაზველვა, გაქრეჯა.

დაზვერვა
ჴ. გამოცდა (გამოსატეხად).

დაზვლევა
მიწის ჩამოსქდომა, ნაზღვლევი მიწა გუდ., ნაზღლოვი მთ. ნამზვლევი ჴ., ნაზლობი თ.

დაზიდვა
ჴ. „მტრისკე მიწევა“ (ბეს.).

დაზმანება, დაძმანება
ნ. დამზოგება.

დაზრობა
ჴელნ დამზრეს ჴ. ხელები გამეყინა, დამზრა ფშ., ჴელები დამზრა თ. შემცივდა ხელებზე. დავზრები თ. მცივა.

დათეთრება
ნ. თეთრება.

დათეთქვა
იგივეა, რაც დაფეთქვა (ნ.).

დათვი
(1) მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. ბოძის თავზე შეყენებული ხე ან ხის ნაჭერი.

დათვი
(2) მოჴ. ურმის დათვი. დათვა (ჭყ. ნ. ა.) „ურმის ზედადგრის ნაწილი, რომლითაც ღერძს ეხება“.

დათვია
მოჴ. ფერჴისაში შუაში ჩამდგარი კაცი, რომელსაც სასმელი აქვს და მოთამაშეებს აწვდის ყანწით. ქალებს თოლი გადაავლე, / ჩვენო დათვიაო, / ერთი კიდევ ჩამოგვისხი, / ჩვენო დათვიაო (მოჴ.).

დათვის სახვრემელა
მთ. დათვის სოკო, დათვიმჩარა (ჭყ. სოკოებთან), ხის ძირში ამოდის და სვესავით შემოეხვევა ხეს, ყურძენივით დაისხამს წითლად.

დათვის ქაჩქაჩა
ჴ., საბრმობელა ჴ. ნ. კუსკუსელა.

დათვისება
მითვისება. ნ. თვის.

დათვლა
ნ. თვლა.

დათირება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. (შატ.) „დაყვავება, ბაშვ რო ტიროდეს, დაუყვავონ და გააჩუმონ“.

დათოქდა, არ დაგათოქას
მოჴ., ნ. თოქი.

დათხევა
ფშ., ჴ. თ. პირიდან საქმობა, პირის ღებინება, ნ. თხევა, დაჴაფრვა.

დათხოვა (მუქარისა)
დამუქრება, მუქარა დამთხოვა მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. დამემუქრა.

დაიძრა
ნ. მდინარი.

დაკამკამება
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. დახამხამება. თოლები დააკამკამა (გუდ., მთ., მოჴ.).

დაკეთება
ნ. კეთება (2). სრავალის დაკეთება ნ. დაწვერვა (2), რკვევა.

დაკეჭნა
ნ. კენტ, კეჭ. დაკეჭნილი ნ. ნაჭრევი.

დაკვალავება
დამკვალავდა ფშ. დამეკვება, დამებედა. ნ. დაკვებება.

დაკვალთვა, დაკვართვა
ჴ., დამკვართვა თ. ნ. კვალთ.

დაკვებება
დამეკვებება მოჴ., ფშ., დამებედება, დამკვალავდება. დამეკვება დამებედა. ნ. დაჭკდევა.

დაკვეთა
გუდ., მთ., მოჴ. (ყ. 767,8) აღკვეთა. „ჩვენ კი დაგვეკვეთა ცხელი ტყვია?“ (ე.ი. ჩვენ კი არ შეგვიძლიაცხელი ტყვია ვესროლოთ?). დამეკვეთა თ. დამეჩვია (ბალღი). სამძახის დაკვეთა ჴ. ნ. სამძახი.

დაკვლი
გუდ., ფშ., ჴ., თ. ფერფლი, დანაცრული ნაკვერჩხალი. ნავლი მთ., მოჴ.

დაკიცხვა
ნ. გაზველვა.

დაკლება
დავაკალ ჴ., დააკალ, დააკლა ჴ. დავაკელ, დააკელ, დააკლო.

დაკლიტული (ძაღლები)
მთ., მოჴ., ჴ., თ. გადაკლიტული (მძუვნობის დროს).

დაკმინება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დაჩუმება“. მე ვერ დამიმოწმეს. ა.შ.

დაკოდვა
გუდ., მთ., ფშ., ჴ. ფუტკრის ჩხვლეტა, ფუტკარმ დამკოდა ჴ., კაზარამ დამკოდა მოჴ., ფუტკარმა მიკოდა გუდ., ფუტკარმა დამკრა თ.

დაკოლთვა
მოჴ. ნ. კვალთ.

დაკოჭვა (ქალისა)
ჴ. უფრისაგან სულწამაყრილი ქალის გათავისუფლება ეშმაკისაგან და ხთიშვილის დაპატრონება (ჴ. მას. 152-153).

დაკოხვა
თ. ნ. კოხი (2).

დაკრაწნილი
ჴ. იგივეა, რაც გვრიზა (ნ).

დაკრვა
ფუტკარმა დამკრა თ. ფუტკარმა მიჩხვლიტა. ნ. დაკოდვა. ვინც დახკრავს ლიშანს ჴ. ვინც მოახვედრებს მიზანს.

დაკუთება
თ. ნ. შაკუთება.

დაკუმპა
ნ. კუმპაი.

დალ-ი
ფშ., მოჴ. რძის საწოვარა. „დედა არა ჰყავს, დალით გაზდილია“ (მოჴ.). ნ. დვალი (2).

დალა
(1) ფშ. ყვითელ-გულიანი და ფეხის გულზე ბეწვიანი კვერნა (ბიძაჩემის ბესოს სიტყვით, რომელიც ფშავში ცხოვრობდა).

დალა
(2), გუდ., მთ. დალი ფშ. მოჴ., დვალი ჴ. რძის საწოვებელი ბავშვისთვის (თვითვე აკეთებენ, რქაზე ჩამოაცმენ „თითს“, ე.ი. ძუძუს წვერს).

დალა
(3) თ. მიცვალებულის შექება სიმღერით დოღის წინ.

დალაგმვა
„მიწრიელ დაულაგმიდი“ ჴ. (ლოცვაში).

დალალი
(არ. დალლლ) ნ. ჩარჩი.

დალარვა
ნ. დაბლანდვა.

დალასტული
ნ. ლასტ.

დალაუგი
ფშ., თ. დაბალი ადგილი, ჩავარდნილი, გალაუგი ჴ., გუდ., მთ. გვერალდში სიგრძისად წაზიდული დაბლობი. „ცოტა ღელე“. გალაუგი გასდევდაო – ცოტა მაღლობი (ასეა!) მისდევდაო (მთ.).

დალაფება
ნ. ლაფ.

დალახტვა
დაგლახტოს ლახტი დაგკრას ფშ. (წყევლაა).

დალახტული
თ. შეკაზმული (ცხენი).

დალაჴვა
ჴ. ფეხით შედგომა, ფეხის დადგმა.

დალდე
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „კლდეში შეზნექილი ადგილი, სადაც ნადირი დაწვება და თოვლი შერჩება“. ფშ., თ. ჩავარდნილი ადგილი, ჴვაფი. შდრ. დალაუგი.

დალევა
ჴ., თ. წახდენა, გაფუჭება. ნ. ლევ.

დალილვა
ნ. დალულვა (1).

დალიშნვა
ჴ. დამიზნება: ლიშანი იცის ისეთი, რომ რასაც დაღლიშნებს, არ გააცდენს ტყვიას (ჴ. მას. 188,8).

დალორთხვა, დალორთხილი
ცრემლით დალორთხილი თვალები (ყ. 565,11 ქვ.); მდუღარე ცრემლს დაელორთხა მწუხარებით და ზრუნვით დაღარული ღაწვები (ყ. 580,14; 624,10 ქვ.).

დალულვა
(1) ჴორჴ., გუდ., ფშ., მთ. დასუსხვა (ჭინჭრისაგან), დაშუშხვა. დამლულა, დამლილა მთ. ნ. დადიტკვა.

დალულვა
(2) ჴ. დაკუზვა და მიპარვა.

დალუჭება
დალუჭდა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დაწყვილდა“ (ს. ლუწ „წყვილი“). დალუჭდა ორი ყორანი, / ჩავიდენ უღრანს ტყეშია“ (ფშ.) „ლუჭყი იცოდეს წყვილისად“ (ჴ.).

დამახვილება
მოჴ., ჴ. (წინათ) ახალწლის წინა ღამეს კარებზე და და სარკმლებზე ეკლებს და ლურსმანს ჩაარჭობენ, თან ნახშირით (ან ცარცით) ჯვარს დაუსმენ, რომ „მოვნე“ არ შევიდეს სახლში საახალწლოდ.

დამბანჩა
ჴ. (თურქ.) დამბაჩა (ჴ. მას.).

დამბლა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., თ. „არც გავლა უგალობს, არც აძრახდომა უგალობს, არც სიტყვა-პასუხი იცის“. გაუგებარი, უთაო.

დამზოგვნება
თ. დატოლება, დაზმანება. ემზოგვნეს თ. დაეძმანენ.

დამკვართვა
თ. ნ. კვალთ.

დამლაშება
ნ. მლაშება.

დამჟაული
ნ. დაფისული.

დამჟმარი
ნ. დაჟამება.

დამსივარი
ფშ. გასიებული.

დამსუნა
გუდ., დასუნა, მსუნვიან სუნავდენ ხოლმე.

დამუქარება
ჴ. ნ. მუქარა.

დამფა
ჴ., ტამფა ჴ. (შატ.) სამ-კაპიანი ჯოხი სათამაშოდ. დამფაობა ჴ. დამფის თამაში. ნ. დემფა.

დამშვრალი
ჴ., თ. მაშვრალი ფშ. დაღლილი.

დამშმარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. „დამპალ-დაობებული და ასულებული. დასავლ. საქართველოში აშმორებულს იტყვიან“, დამპალი. მთ. „სახით უშნო, მყრალი, მაიმუნი რომ იყოს“, „დამშმარი ძესო – არაფერს აკეთებსო“. შმორი მოჴ., ჴ., აშმორებული მოჴ., დაშმორდა მოჴ. დაობდა. დამშმარი, შმორი ჴ. დამპალი. შმორი ჴ. (აგრეთვე) სველი.

დამძაჴებული
გუდ., მთ., მოჴ. ნ. მძაჴე.

დამძიმული
ჴ. დაობებული (პური), დაბიკებული თ. შდრ. აძმორება.

დამძმარი
ნ. ძმარი.

დამწუხვა
ჴ., დაწუხვა თ., დაჭუხვა გუდ., მთ., მოჴ. თვალის დახუჭვა.

დამწყალობნება
ჴ. წყალობის გამოთხოვა ღვთისაგან, დალოცვა (დისიმილაციით დამწყალობლება სიტყვის ნაცვლად. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ხუცესმა ანუ ხევისბერმა თქვას: შენი მწყალობელიმც ას“).

დანარცხვა
თ. ნ. ნარცხვა.

დანაყილი ჴ. დანაყული.

დაო
თ. მამიდა. დაჸო კი კაცის სახელია.

დაოთხება
გუდ., მთ., მოჴ. ცხენის დაოთხებით წაყვანა, გაჭენება. გაოთხება თ., მთ. ძალიან გაქცევა (საქონელზე).

დაოსება
მთ., მოჴ., (ყ. 532), ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. დაღლა. დაოსებული დაღლილი. „დაოსებულია, აღარაის თავი აქვსო“ (მთ.), „ტირილით დაოსდაო (მოჴ.).

დაპატიმრებული
მოჴ., ფშ. ნ. პატიმარი.

დაპირა
ჴ. ნ. მდინარი.

დაპრანჭვა
სახე დაეპრანჭა (ყ. 42,23) სახე დაემანჭა (?), გუდ., მორთვა, მოჴ. ყოყოჩობა.

დაპყარებული
თ. რძე-დაკარგული (დედაკაცი, ფური, ცხვარი).

დაჟამება
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ., დაჟმობა თ. დამწიფება. დაჟამული, დაჟამებული მწიფე, დამწიფებული (ხილი, მუწუკი). დამჟმარი თ. მწიფე (ითქმის უფრო მოკრეფილი ხილი რომ დაკეთდება შინ). „რა უნდა დაჟამდეს ჩვენჩი“ (მოჴ.).

დაჟარვა
„საბა ამბობს: «ხილის ყინვით დაზრობა». დაჟარული იმას ჰქვია, რომ დაჟეჟილი და ჩაჭყლეტილი ექნება რამეზე დაცემით და არა ყინვით“ (ფშ. რაზ.-ჭყ.). მე ფშავში არ დამიდასტურეს. ა.შ.

დაჟილვა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), დაჟულვა მთ. დაშილვა ჴ. ჩენჩოს (ჩურჩოს) გაცლა კაკლისა და თხილისაგან.

დაჟმობა
ნ. დაჟამება.

დაჟულვა
ნ. დაჟილვა.

დარანი
ჴ. „წისქვილის ძირს ძირის თვალი, რომელშიც წყალი გადის“ (ბეს.).

დარბაზი
ფშ., ჴ. ადგილი ხატში, სადაც ხუცობენ, ლოცულობენ და ჴელოსნები სხდებიან. საკოდე – სადაც ფუის, საქვაბე – სადაც „ადუღილებენ“. დარბაზი თ. იგივე (ეხლა მხოლოდ სოფ. დოჭუში. ხალხიც შედის შიგ, მანდილოსნების გარდა). ჴ. სალუდის საშუალო ადგილი ხატში, წინა – საქვაბე ან საკუთრივ სალუდე, უკანა – საკოდე.

დარეჯანიან(ნ)ი
ჴ. ნ. ჴარ-გუთანი.

დართხმა
დაგირთხმია ლაშნი (მოჴ.) ნ. ლაშთ გართხმა.

დარიალება
მოჴ. ცხორი დარიალდაო. ნ. რიალი.

დარილი
ჴ. „დაღალატება, ღალატი“. „დარილ კი ნუ იქნებისავ – დაღალატება ნუ იყვასავ“ (ბეს.).

დარისხება
„დაარისხეს“ მოჴ. რისხვა დაატეხეს თავს წყევლით: გრისხავდეს წმ. გიორგი“ და მისთანა.

დარიფანი, ქარიპანი
ჴ., დერიფანი ფშ. დარიფანაი მოჴ. აივანი.

დარიჭნვა
თ. ნ. რკვევა, კეთება (ხორბლისა).

დარკვევა, დარკვეული
გუდ., მთ., ფშ., მოჴ., ჴ. ნ. კეთება (2), რკვევა.

დარკო
თ., ტკბილი ფშ., ჴ. სვე-მიუცემელი ლუდი.

დაროყა
მთ. უგვანი სიტყვა თქვა, წამოიყრანტალა.

დაროშვა
„რო დაღროშავ“. ნ. ცურცუმელა.

დარურუ, დარურურუ
ჴ. დოლი, დაირა და სხვა (რაც კი ბრახუნებს). კითხვის ნიშნები მისხედს.

დარუყდა
ჴ. იმაზე იტყვიან, ორ მოჩხუბარში ერთი რომ ვერ დასჭრის.

დარუყება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მოშლა კეთილის ცხოვრებისა“. „ძვირადო“, მიმიწერია.

დარუყვა
მოჴ. ბალახის ძირების ამოგდება, ან თესლის დაფარვა უყუსაყრელით.

დარუყვა
ჴ. ალაო-ნაფქვავ (ფორ-ნაფქვავ) წისქვილს ცოტა საფქვავს ჩაუყრიან, რომ ძველი ნაფქვავი გამოიტანოს და შემდეგ საჭმელი პური დააყარონ. თუ უნდათ, რომ წისქვილის ჩამოფქვის შემდეგ სხვა ხორბლეული დააყარონ დასაფქვავად, ქვის გასაწმენდად ხელით უნდა ჩააყარონ საფქვავი. ამას ეძახიან დარუყვას. „წისქვილ დავღრყე“.

დასაბამი
(ბაჩ. 47) გაჩენა.

დასაბღუჯება
ნ. საბღუჯი.

დასაკოდი ცხოველები
დასაკოდი თხა – ბოტი, დ. ცხვარი – ყოჩი, ნერბი, ვერძი [ვაცი ნაბოტარი (ე. ი. დაკოდილი) თხა], დ. ჴარი – ბუღა, მაზვერი (მოჴ.), ჭეჭყა თ., დ. ცხენი – აჯილღა, ვაყა.

დასაკუთრებული
ნ. კუთნ, კუთრ, საბლის მიწა.

დასარყვა
ნ. სარყვა.

დასასხლეტი
თ. ნ. სასხლეტი.

დასაცილი
თ. ნ. დასიცილი.

დასინვა
დასინული ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გაკალული“. „ქობში რომ დარჩება, დასინული არის; ძველი ქობი იქნება, მოსაკალავი. ახალი ქობი არას იზამს“ (მთ.) „მოუკალავი ქობი დასინავს საჭმელს“ (მოჴ.), ფშ., ჴ., თ. იგივე.

დასიცილი
მოჴ. (ყ. 325,4; 400,5), ჴ., დასაცილი თ. დაცინვა.

დასრევა, დასრეული
ნ. სრევა.

დასტური
(1) დასტურის დაცემა გუდ., მთ., მოჴ., ჴ. დათანხმება. დასტური დამეცი (ყ. 239,7), დასტური დამიცია (გუდ.).

დასტური
(2) გუდ., ფშ., ჴ. ლუდის მხარშავი, ხატის მზარეული. ირჩევენ ერთი წლით, ზოგან ორით; ხატის მოსამსახურე, „რომელიც რიგით დგება ყოველ წელს, სოფლისთვი ლუდს ხარშავს ხატში“ (ბეს.). ნ. მერიგე, ჴელოსანი, ჩხანჩხი.

დასულდგმულებული
მოჴ. ნ. სულდგმული.

დასუნა
ნ. დამსუნა.

დასუნთვა, სუნთვა
ფშ., ჴ. დასუნვა.

დასუნსულებს
ნ. სუნსული.

დასხეპა
ჴ. (არხ.) კარგად დაწყობა. ნ. დასხერპ.

დასხერპ
დავსხერპე მოჴ. „ყველები ჩავაწყვე ტაგანაში და ზევიდან ჭაჭი დავადევი“ (მოჴ.). დასხერპილი მოჴ. შნოიანად დაწყობილი. ნ. დასხეპა.

დატატნება
ჴ. დამიზნება, დაგანება. დაუტატნე დაუგანე, დაუმიზნე.

დატინვა
ჴ. (არხ.) დანესტიანება (ბაბო გაბუურის თქმით), დეეტინა დაენესტიანებინა [იგივე ძირი ჩანს, რაც ტენ].

დატიტკვა
მთ., დადიტკვა მოჴ., დალულვა (დალილვა) მთ., დატყრუშვა ჴ., დაშუშხვა ფშ. დასუსხვა, დაშუშხვა (ჭინჭრისაგან), დატიტკული მთ. ა) დასუსხული, ბ) დაკბენილი ბუზისა და ტკიპისაგან.

დატოლება
ნ. ტოლება.

დატომილი
თ., დაჴელთული ჴ., დაჴელთილი მთ., გაკრული მოჴ. გადარეული. „ეშმაკთა დაგიტომესა, ბეჩაო“?

დატრუშვა, დატყრუშვა
ჴ., ფშ. დასუსხვა (ჭინჭრისაგან).

დატუტება
დაუტუტებიაო, იტყვიან ბევრ მარილ-ნაქნარზე, მლაშეზე. ნ. ტუტა (3).

დატყრუშვა
ფშ. ნედლი ხე რომ ცეცხლზე ტკრციალს მოიღებს.

დაუჩინდა, დაუჩინადა, დააუჩინებს
ნ. უჩინ.

დაფათრვა
ყ. 483,5 დაგლეჯა.

დაფათურება
ნ. ფათური.

დაფარვა
მოჴ., ფშ., ჴ., თ. მიწის დაფარცხვასაც ნიშნავს. „ყანას რო დახფარავენ“ ჴ. – ყანას რო დაფარცხვენ. დაფარული დაფარცხული. ლუკავ, შენს დაფარულზედა / გრიგოლს დაუდის ნახირი. (ფშ.). დაცინვით უთხრა მოკაფიემ ლუკას, რომელსაც მოსახნავი ადგილი არ ჰქონდა, თანაც გადაჰკრა გრიგოლს, რომელსაც საქონელი არ გააჩნდა. ა) დაცვა, ბ) დაფარცხვა.

დაფახება
დაფახდი მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. ეტყვიან ბალღს, რომ ატყდება და არ დაწყნარდება, ან იმას, ვინც ჩხუბობს (დადეგო). დაუფახარი მთ., მოჴ., დაუფახები ჴ. დაუდეგარი (ბალღი).

დაფევა (ფევ-ფივ)
ფშ., ჴ. ჭურჭლის პირის დაცობა. (რაზ.-ჭყ.) „ჭურჭლის პირის დაცობა, აგრეთვე ჭრილობისა“. დაფივე, დაუფივე პირს დაუეც, პირსაცემი მოჴ., პირ-საფევი ჴ., პირ-შაშჭმელაჸი თ., საფევი ფშ., საფივი ჴ. საცობი.

დაფეთქვა
მთ., მოჴ. დათეთქვა, დაფეთქვა ფშ. დაჩეჩქვა (ცემით).

დაფერჴება
დაფერჴდი მოჴ. (ყ. 615,12 ქვ.), შაფერჴდი გუდ., მთ., მოჴ. მოიცადე პატარა ხანს, შედეგ, დადეგ.

დაფისული
ჴ. ხანში შესული ცომი, ღუმელში შესხმა რო დაუგვიანდება. დამჟაული ფშ., თ. ნ. გალაგებული, გალისკული.

დაფოლება, ჩაფოლება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დაწუნება“. დამაფოლა მთ., მოჴ., ჴ., თ. დამამცირა, არად ჩამაგდო, დამიწუნა, მაძაგა. თუ ორი კაცი (ვთქვათ ვაჭრები) ერთურთს შეეცილებიან რამეში, ვინც წააგებს, ის იტყვის დამაფოლაო. „დამიფოლდა, ვერ გავყიდე“. დაფოლებული მთ., ფშ., ჴ., თ. დაწუნებული, მოჴ. დამცირებული, მიზეზ-მიცემული.

დაფუნრუკება
წ. ფშ. ნ. ფუნდრუკი.

დაფქვა
დაფქას ჴ. დაფქვას. დაუფქველი ჴ. „დამი-ოთხ დღეს ავდრობის დროს წისქვილის სარუეებს დაღგლეჯს და ხალხი ერთ კვირაეს ბევრჯელ დარჩების დაუფქველი“ (ჴ. მას. 190,23, დაბეჭდილია: დაუფქვულო).

დაფშვნეტა
ჴ. დაფშვნეტს, დაანარცხებს, ძირს დასცემს; დაფშვნეტილას დანარცხებულა (ჴ. მას.).

დაფხავება
ნ. ფხა.

დაფხაჭვა
ფშ., ჴ., თ., დაფხრაჭული მოჴ. ნ. ნაკაწრი.

დაქარსლვა
მთ. ნ. ქარსლი.

დაქიმიათება, დაქიმიტება
ნ. ქიმიათ.

დაქნა
პურები დაქნა მოჴ. მოამზადა დასაცხობად.

დაქოქვა
ა) საათის მომართვა. დაქოქე საათი. ბ) დაქოქვა გუდ. დაწყევლა („შენი ქოქი ამოწყდესო“) (თურქ. ქქ ძირი).

დაღილვა
ნ. კენტ.

დაღომლება
გუდ., მთ., მოჴ., მოღომლება ჴ. ხორბლეულის დახმობა კეცით ავდრიანობის დროს, დასაფქვავად (მზე რომ არ არის, მის გამო). ნ. ღომელი.

დაღრეჯა
(1) ჴ. (დამიღრიჯა, დაუღრიჯა ჴ.), გაკიცხვა ფშ., დაკირცხვლა მოჴ., გაზველვა მთ., ჴ. (შატ.).

დაღრეჯა
(2): თოფი დაღრიჯა ჴ. ფეხზე შემოაყენა და დაუმიზნა.

დაღრეჯა
(3) თ. მოღუშვა.

დაღუჭვილი
ჴ. კარგად დაბანილი.

დაყდედვა
მოჴ. ტოლის დადება, მჯობნი ჴარისაკენ ტვირთის გადაწევა უღელში. ნ. დაცანდვა. ყდედი მოჴ. ჭაპანი, ღვედის თასმებისაგან დაწნული „საბელი“.

დაყდედვა
მოჴ. უფრო ღონიერი ჴარისაკენ ტვირთის გადაწევა უღელში, საუღლის გადაგდება თ. „ცანდს იმას ვეტყვით ჩვენ, რომ ჴარი რომ ჴარს სჯობია უღელში, იმისაკენ მივსწევთ ცანდს; ერთი რომ მოკლედ იყოს (რომენიც სჯობია) და მეორე რომ გრძლად იყოს (რომენიც სუსტია). ბარსი ტოლს ეძახიან: ტოლი დაუდეს“.

დაყვი
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. იდაყვი.

დაყორუღვა
(ყორუღავდენ, დავყორუღო) ფშ., გუდ., მოჴ., დასარყვა მთ. ნ. სარყვა. შდრ. საბლის მიწა.

დაყუდება
ჴ., თ. დადგომა, დგომა. დეეყუდე დადეგ. „აქაც იციან: რასა ჰყუდიხარ, რას დაყუდებულხარო“ (გუდ.). მთ., მოჴ. იგივე.

დაშაბათება
მოჴ. ნ. დაშამათება.

დაშაბაშება
მოჴ. გაზავება.

დაშავ
ნ. დაშაულა.

დაშალტვა
ყ. 487,18, დაშარტვა მოჴ. ნ. დაშატვა.

დაშამათება, დაშამანთება
ეს სიტყვა, აღებული ჭადრაკის თამაშობიდან, საწყევრად არის გამოყენებული მთაში: დაგშამათოს ღმერთმა! (მთ.), დაგშამანთოს წმ. გიორგიმ! (ფშ.), დაგწყევლოს და დაგშამანთოს! დაგშანთოს ჴ. წყევლაა (ეს „დაგშანთოს“ ალბათ არა შანთისაგან, არამედ დაგშამათოს-გან არის მიღებული.

დაშატვა
გუდ., მთ. გასკვნა, დასკვნა, შემოხვევა, დანასკვა (თოკისა). დაშატვა, დაშალტვა თ. მაყურჟად გამოკვრა. გამოშალტე ჴ., თ. გამოამაყურჟე (შატი ჴ. მაყურჟი).

დაშაულა
ჴ. დაშავებულა, მომკვდარა(?) (ჴ. მას.).

დაშეშხვა, დაშიშხვა
ნ. შეშხვა.

დაშილვა
ნ. დაჟილვა.

დაშიშინება (მწვადისა)
ფშ. (ვაჟა 253,7 ქვ.).

დაშიშხვა
ნ. შეშხვა.

დაშლა
გუდ., მთ., ჴ. ფქვილის ან მარცვლეულის დაბნევა.

დაშმორ-დაობდა
ნ. დამშმარი.

დაშნა
ჴ. სწორი ხმალი. ნ. იარაღები.

დაშუშხვა
ფშ. ნ. დატიტკვა.

დაშხიტინება
ცეცხლე დააშხიტინეს მწვადები (მოჴ.) ნ. დაშიშინება, შეშიშხინება.

დაჩაგრული
ნ. მოჯეკვა.

დაჩეკვა
ჴ. ნ. დაჩიკვა.

დაჩვენება
ჴ. დაჩემება, მითვისება. დაჩვენებული ალაგი მთ., მოჴ. (ყ. 27), ჴ. ნაჩვენები ადგილი.

დაჩითვა
„კალმახი იცის ოქროსი, დაწინწლულ-დაჩითულია (რ. ერისთავი, „ივერია“, 1886, № 54).

დაჩიკვა
წ. ფშ., დაჩეკვა ჴ. ნიგზურის დაბერტყვა.

დაჩურგვა
ნ. ჩურგვა.

დაჩქანჩქურება
მოჴ. ნ. გაჭყანჭყარება.

დაჩხვერა
მოჴ. რქენა. „დაჩხვირაო, ჩვენ ის ვიცით“ (მოჴ.). ნ. ჩურგვა.

დაჩხრეკა (ქალისა)
ნ. ჩხრეკა.

დაცანდვა
(1) წ. ფშ. დაშლა, დარღვევა, დაფუშვა. დაიცადნა დაიშალა.

დაცანდვა
(2) გუდ., ჴ. ცანდის დადება ტოლის დადება,

დაცემა
ნ. დასტურის დაცემა. [(გუდ.).

დაცილება
ჴ., თ. დავიწყება. დამცილდა დამავიწყდა. ნ. ცილება.

დაცინტავება
ჴ., დაცრინტავება გუდ., მოჴ., დაცქრინტავება მთ. ცხვირის დაცემინება, დაცხინკვება, აცრინტეებს მოჴ.

დაცოცვა
ჴ. ნ. ცოცვა.

დაცრუვდა, დაცრუებული
გუდ., ნ. ცრუვი.

დაცხავება
სრულებით დაეცხავებინა ტყვიებს (ყ. 192,10 ქვ.) ცხავსავით დაეხვრიტა.

დაძგერება
დაეძგერნეს ჴ. დაეტაკნენ.

დაძირება
ფშ., ჴ. დაძირწვერება თ.: ერბოს დაძირება („დავაძირე“) ერბოს გაკეთება. დაძირავება გუდ. „კარაქს რომ გადაადნობენ, დავაძირავეო“ (გუდ.). ნაძირალაი გუდ., მთ., მოჴ. ერბოს ძირს დარჩენილი რიოში. იმისგან ერბო რომ ამოსწურონ, საფანელს წაუკიდებენ, გადაადნობენ. კარაქის ძირი ჴ. იგივე.

დაძმანება
ნ. დამზოგება.

დაძუგრვა (წარბებისა)
ფშ. (რაზ.-ჭყ) „შუბლის შეჭმუხნვა“.

დაწარბვა
დაწარბე მთ. (თოკი) მოუჭირე მაგრად. მოჴ. იგივე.

დაწევა
არ დავეწევი ჴ., თ. არ მსურს (პურის ჭამა, სასმლის სმა).

დაწერიება
თ. ნ. წერიება.

დაწველა
ნ. წველა.

დაწვერვა
(1) ჴ., თ. მზის ჩასვლა. დაწვერილი, ჩაწვერილი მთ., გუდ., ჩასასვლელი.

დაწვერვა
(2) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ტაბაკით ხორბლის გადარკვევა“. გადაწვერეო (მთ.), სრველის დაკეთება მოჴ., სრველის დაკეთება ჴ.

დაწილვა
ნ. მაწილვა.

დაწირვა
დატოვება, დაგდება.

დაწკეპა
ფშ. „დასწკიპა თოფი ესროლა“ (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 141).

დაწკეპვა
(1), გამოწკეპვა, წამოწკვეპვა გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ნამგლისა, ცელისა ან ცულის პირის გამართვა, მოპირვა (გურულად).

დაწკეპვა
(2) (წყვეტ. დაწკიპა) შოლტით ცემა.

დაწმდება (წყალი)
დაილეკს.

დაწონა, წონა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. გაბედვა. ვერა გწონდა მთ., მოჴ., ჴ., თ. ვერ გიბედავდა. ყორანო, ჭარის ბოლოსა / არცსად ჩაავლე თოლია? / ხომ არსად ღნახე უშიშა, აბაიშვილი ჴარია? / – ვნახე და ვეღარ დავსწონე: / არწივს ეფარნეს მჴარნია (მოჴ.)

დაწურვა, გადაწურვა
გუდ., მდინარის გადაგდება სხვა კალაპოტში თევზების დასაჭერად დამშრალ კალაპოტში.

დაწუხვა
ნ. დაჭუხვა.

დაწყემსება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დასაჭერად გამოდგომა რბენით“, გამოდგომა.

დაჭანჭახება
ნ. ჭანჭახი.

დაჭდევა
ნ. კენტი.

დაჭიკვა
ჴ., თ. მოჭერა, გაძაბვა, მაგრა შეკვრა, გაჭედვა, ნ. საჭიკი, ჭიკვა.

დაჭკდევა
ჴ. დავეჭკდევი (დეეჭკდევი, დეეჭკდევის) დამეკვებება, დამებედება (სხვაგან ჩამიწერია: დამეჭკდევის ჴ. დამეკვებება). ნ. დაკვებება.

დაჭკვავდა
ნ. აჭკვავდა.

დაჭლიკული
თ. კვალ-დაჩნეული (ოთხფეხისა).

დაჭოლება
ჴ. ერთ კაცს (საკუთარ დასთან დაუჭოლებია“ (ჩაჩ. 97).

დაჭრა, დაჭრილი
ნ. ბუ.

დაჭრეხილი
თ., ფშ. დაგრეხილი (მაგ., ბურღი, ჭახრაკი; ხეზედაც ითქმის, რომ შემოხვეული ჰქონდეს ზოლივით). ფშ. ხუჭუჭი.

დახავრება
„მოაყარეს (წყლულს) გამამთელებელი წამალი მელისკუდა და მაგრა შეუხვიეს. რასაკვირველია, მარილის მოყრა არ დაივიწყეს, რათა არ დაეხავრა (ყ. 303, 9–7 ქვ.), ჭრილობის ანთება(?).

დახალბაშინება
ნ. ხალბაშინი.

დახალისება
მთ., ფშ. ხალისით კეთება, რომ არ ეზარება რაიმე (ჩხუბი და სხვ.). კაი საქმეზედაც ითქმის: დახალისებულიაო.

დახანშლებული
ნ. ხანშალი.

დახარჯვა
დაიხარჯოს (ბაჩ., „დ.“ 54) მოკვდეს; დახარჯ თავი ჴ. მოკვდა (ჴ. მას.).

დახაცაჸება
თ. ნ. ხაცა.

დახვასტვა
ჴ., დახვლასტვა თ. დამკლავება, დაკოტავება.

დახიბლვა
ნ. ხიბალი.

დახოშვა
ნ. ხოშვა.

დახულვა
ჴ. ა) ქორის ან სხვა მტაცებელი ფრინვლის დატევება, დახულუზნება; ბ) ჴ. (ბაკურჴ.), მოჴ., თ. ჯორის ან ცხენის მიერ ყურის უკან წაღება, საკამპავად ან საწიხლავად რომ ემზადება. „ცხენმა დაიხულა, არიქა წიხლი არ დაგარტყასო“ (მოჴ.). დახულაჸება თ. ა) ცხენის ყურების დაცქვეტა (საკბენად); ბ) არწივის დატანება (დამიხულაჸა, დაჸუხულაჸა).

დახულუზნება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფრინველი რო დაუქროლებს რამეს“.

დახჭირობელა
მოჴ., მწოლელა ფშ., თებჟორიკა თ. მაჯლაჯუნა. შდრ. მაჭყირობელა.

დაჴალება
ნ. ჴალი.

დაჴამლული
მთ. დაჩაგრული. „დაიჴამლა“ ნიშნავს „დაიჩეგრა“ (მთ.). „აბლა-დაცემული, მწერელთშვილი, მკვდარ-ცოცხალი რომ არის“ (ბაკურჴ.). მთ. კოჭლი, დაჴუთვილი, მოჴ. კოჭლი, დაჴამრული მოჴ. დაკოჭლებული ან რაიმე ნაკლი რომ ექნება. ფშ. (რაზ.-ჭყ. დახამლული) „მწერელჩვილი, დაჩაგრული“, დაჴამლული, დაჴრასტული ჴ. ხრინწიანი, ხმა-ჩახლეჩილი, „ჴმა-ჩაქცეული“.

დაჴაფრვა
ფშ., მთ., მოჴ., (ყ. 25,7 ქვ.) დაკარგვა, დაღუპვა, დათხევა. დაჴაფრე დაკარგე, დაიჴაფრე დაიკარგე, დაიღუპე, დაიჴაფრე მისთხიე (ჴ.). თუშეთში არ ხმარობენ (რაზ.-ჭყ.) დახაფრვა).

დაჴელთილი
ფშ., მთ., მოჴ., დაჴელთული ჴ. (შდრ. ს.) გიჟი, გადარეული, „გაცეტებული რომა და არა ეყურების“ (ბაკურჴ.). თუშეთში არ იციან.

დაჴერება
ფშ., მთ., მოჴ., ჴ. თვალების დაშტერება. ეკვირება თ. აშტერდება.

დაჴეშჴილი
წ. ფშ., ჴ. დაჩაგრული, დაზარალებული; დაბალი, სიგანეზე წასული, მსხვილი (კაცი) (ბაკურჴ.).

დაჴეჴრება
ნ. ჴეჴერა.

დაჴლა
(1) მოჴ., ჴ., თ. ხორბლეულის დაჴალება.

დაჴლა
(2) თოფის დაკვრა. ნადირა და გამახარე, / შენ რო თოფი დამაჴალე, / მე კი ამცდა, კატას მოხვდა, / კატას თოლი გამოსთხარე“ (მოჴ.).

დაჴრასტული
ჴ. ნ. დაჴამლული.

დაჴუთვა
ნ. ჴუთვა.

დაჯილდოვება
ფშ., ჴ., დანაძლევება: დავჯილდოვდათ ჴ., დავჯილდოვდეთ ფშ. დავნაძლევდეთ. დაჯილდაჸება თ. დავჯილდაჸდეთ გავეჯაბრნეთ, შევეჯიბროთ (მაგ,. მატყლის დართვაში.

დაჯირა
ფშ., ჴ., თ. ბალახია.

დაჯრა
ჴ. დახურვა. დაჯარა – დახურა (კარი). „ბევრისა კარი დავსჯარე, / ბევრისა ისევ მღე არი“ (ვაჟა, „ივერია“, 1886, №36)

დგალა
ჴ.: თავ-დგალა მარხილის წინა ლვილი. ბოლო-დგალა უკანა ლვილი, კედი თ. (წინა იყოს, გინდა უკანა).

დგანდგარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გრიალი, მიწის ხმაურობა, როცა მიწა იძვრის“, როცა მიწა სულ ერთიანად იძვრის, სულ ერთიანად, ძირიანად შერყევა. დგანდგარება გუდ. „ხალხი რომ ქოთობს, დგანდგარებენო“ (გუდ.). „ქაჯებმ მზე წყალში შააგდეს წყალს მისცეს დგანდგარებითა“ (მერკ. 5).

დგინდგელი
ჴ., ფშ., ჴ. (შატ.), დინდგელი გუდ., მთ., თ. სანთლის ნაღვენთი.

დგნალი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ., თ. „წნორის გვარი ხე“, დგნალის ყვავილი ნ. ციცუნა.

დე
თ. (მხოლოდ პირიქითლებმა იციანო). „დე არ წამუალ“, „დე გავაკეთებ“, „დე არ იყო“.

დედ-ჟოლაჸი
თ. მინდვრის ხილია, წითელია, მაყვლის მსგავსი (ჟოლო არ არის, სტომიც სხვაა), თეთრ-წითელა ჴ., წითელი ხილი მოჴ. ნ. ქურ-წითელა.

დედა
დედანი ჴ. ქალები (ჴ. მას.).

დედა
ნ. კორჯოხობა (კორთან).

დედა, დედა-ძნა
გუდ., მთ. ორი ძნა ერთად დაწყობილი, ერთად აგებული.

დედათ-ტირება
ნ. ხარჯი.

დედალ-რუსული
ნ. იარაღები.

დედანი
(1) მომყოლი. ნ. ღორთველი.

დედანი
(2) გუდ. თითის დასადები თვალი ქარასხაზე (ნ.).

დედაჭუა
მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ქალაჩუნა.

დედიშობილა
გუდ., ჴორჴ., მთ., მოჴ., ჴ., თ. (ვაჟა 299,4) შიშველ-ტიტველი.

დედოფალა ჩიტი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გულწითელა ჩიტი“ (უკვენა ფშაველმა არ იცის).

დედროვანი
ჴ., თ. მანდილოსნები, დედროვნის ჯარი ჴ. დედაკაცების შეკრებილობა (ჴ. მას.).

დედული
ნ. სადისწულო.

დედუფალა
მოჴ., თ., ქურცინა ფშ., ქვირცინა თ. ტყის ცხოველია. ნ. ქურცინა.

დეელნება
ჴ., დაელნება ჴ. დაელვება (ჴ. მას.).

დევა
ჴ. „არც ვის მიგვიდევს ვალია“ (ჴ.) – არცარავისი ვალი გვმართებს (ჴ. მას.).

დევნა, ზდევნა
მიზდევნე კარები ჴ. მიხურე კარები, მოზდევნე ჴ. მოხურე, დაზდევნე (კარები) დახურე. ამ ზმნაში ზ მე-3 პირის ობიექტური ნიშანი უნდა იყოს, რომელიც ფუძეს შეჰზრდია. ნ. ზიდ.

დეზ-ი
მაზდეზავს ცხენს – ცხენი დეზის ცემით მოჰყავს (ჴ. მას.).

დეკა
მთ., მოჴ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) ჴ., თ. „ჯაგის მსგავსი მცენარე“, გრილოებში იცის, მთის წვერებზე, მთის შქერი.

დეკანოზი
მთ., ხუცესი ჴ., ჴევისბერი ფშ. მთავარი მსახური ხატში.

დეკეული
ნ. ძროხა.

დელამა
(ქართლში?) ახალი ყველი. დელამუწი მთ., მოჴ., ფშ. შედედებული ყველი, სანამ ამოიწურებოდეს, დელამოწი თ. „დელამუწს ბარსი ეძახიანო“ (გუდ.).

დელგმა
ფშ. ძლიერი წვიმა.

დემრა
გუდ., დრემლა მთ., მოჴ., ფშ. ცხვრის ნეხვი, კურკლი. ქურთი თ.

დემფა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ზედადგარივით სამ-ფეხა სათამაშო ხისა, ბალღები დადგამენ და შორიდან რიკებს ესვრიან“. ნ. დამფა.

დენა
მიზდის ჴ. „ეყურების“ (ბეს.), ვერა მაგადინ – „ვერ გავაგონე“ (ჴ. მას.).

დენგ-ი
ჴ. „თოფის წამლის დასამზადებელი ხელსაწყო“ (ჩაჩ.).

დენგარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წვრილმანი ტყე, გაუვალი ჯაგ-მაგი“. წვრიმლიანი, წვრილოანი მთ., წვრიმლიანი მოჴ., წვრილიანი ჴ.

დენიფარაი
მთ. (ჴადა, სოფ. მურღული), დერიფანი (სხვაგან ჴადაში).

დერიფანი
მთ., ფშ., თ., საჩეხი ფშ. აივანი. ნ. დარიფანი, ქარიპანი.

დეჸი
თუშეთში უმცროსი უფროს დედაკაცს (ნათესავს) სახელს არ დაუძახებს, ყოველთვის შვილს უხსენებს: ანოს დეჸი, ნინოს დეჸი, მართოს დეჸი, ბაბოს დეჸი, დაჸოს დეჸი, უთურის დეჸი და სხვ. რძალი კი ვერც შვილს უხსენებს დედამთილს: ქალოვო, მაზლებს და სხვებს: ბიჭოვო. შდრ. თიკუნი.

დვალი
(1) დვალობა ნ. დოლი, დოლობა.

დვალი
(2) ჴ., ფშ. ა) ჯარატარზე ჩამოსაცმელი რგოლი, შუშანაჸი თ. ბ) ყანწზე წამოცმული ძუძუს თითი, უძეძო ბავშვების საწოვად. ნ. დალი. დვალაი გუდ. ორ-კაპიანი ჯოხი ჯარაში, რომელზედაც ჯარატარი ტრიალებს. ბატი თ.

დვირბინი
(სპ.) ჴ. დურბინი (ჴ. მას.).

დვრიტა
თ. ბატკნის ხსენი რძის შესადედებლად. ნ. შაბოში, წამალა. დვრიტა მოჴ. ხსნის ქერქი („დვრიტას ჩვენ ვეძახით ხსნის ქერქს“, მოჴ.).

დიაღა
ჴ. ძალიან.

დიაცი
ჴ. დედაკაცი; ცოლი.

დიდი მღდელი
ნ. მღდელი.

დილ-ბინდი
ნ. ჟიჟრიბინდი.

დილხამაი
მთ. მთის ბალახია. ჭამენ, ტკბილია. ენძალა ფშ., ჴ., თ., ვენძალაი მოჴ.

დიპჩა
ჴ., დიფჩა ფშ. (ბაჩ., „დ“, 73) „დუდურა, გახვრეტილი ღერო ბალახისა, მაგ., დიყისა, შუპყისა, ლემხურასი და სხვ.“ დიფჩა – სანამ ნედლია. გახმება და დუდურად გადაიქცევა.

დირ-ი
მთ. ნ. ცალა-დირე.

დირე
(1) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ხე, ფიცარი, კედლის ქვეშ დადებული მიწასა და ფიცრებს შუა, რომ ფიცრები არ დალპეს“. აგრეთვე სიმაგრისათვის (ფიცრულ სახლს უნდა მხოლოდ), კუნძი მოჴ.

დირე
(2) მოჴ. წყალზე გადებული ხე, საცალფეხო. რიდე მთ., გუდ., დირე თ. წყალზე ხიდად გადებული ცალი ხე. ნ. ცალა-დირე.

დირე
(3) კიდობნის ლატნები, რაზედაც ფიცრებია მიმაგრებული.

დირხვენა
ჴ. ნ. ძირხვენა.

დისწული
ფშ. გათხოვილი ქალის შვილი ქალის მამეულთათვის.

დიყი
ჴ., ფშ. ბალახია, მაღალი იზრდება, გაღვერავენ (კანს შემოაცლიან) და ჭამენ.

დიში
თ., ლები მოჴ., ჴ. „კლდეს რომ გამოსდის“. ნ. ლები, სალებავი.

დიჩინი
ჴ. თავ-მომწონე, ამპარტავანი. თ. „დალაობაში არის მხოლოდ“ (საკუთარი სახელი იყო?).

დლანგ
ნ. შადლანგვა.

დობილი
თ. ნ. ნადობი.

დობილნი
ჴ. ადგილის დედანი. წარმოდგენილი ჰყავთ ბავშვების სახით (მამრია თუ მდედრია, არ იციან). ძლიერებით ისინი, ხევსურების წარმოდგენით, ხთისშვილებზე უფრო დაბლა დგანან, შეუძლიათ ზიანი მიაყენონ მხოლოდ საქონელს, ან რძე გააფუჭონ. ბალღების ავადმყოფობასაც დობილთ აბრალებენ. პატარა კვერებს დაუცხობენ, ყველს დასჭრიან პატარა ნაჭრებად, ხუცესი იხუცებს და შემდეგნ ჯვერებს და ყველის ნაჭრებს ბავშვებს გადაუყრიან. დობილიანი ყმაწვილი თ. ავადმყოფი ბავშვი, რომელიც ავად არის რომელიღაც ანგელოზის მიზეზით. პატარა კვერებს გამოუცხობენ, სამჯერ შემოატარებენ ლოცვით (ზოგი თიკანს შემოატარებს, ქათამს), შემდეგ შორს გაიტანენ და გადაყრიან. სადობილო (ქადები) ფშ.

დოდაგი
ჴ. მეტად მლაშე, მარილ-მორეული. ტუტა, დატუტებული მოჴ.

დოვი
ნ. კალტი.

დოთა
ფშ. მარხილის ლვილი.

დოთქუნთაი
მოჴ., დუთქუნთაი მთ. (ნ.). შდრ. ქუნთაი.

დოილა
ჴ. (ერწო), დადოილი, ჴ. დაღვინჯებული, დაქაშებული. თუ ხილი მწიფე არ არის, ქვას ან კედელს წაუსმენ და ჩვენს ჩაუყენებენ. დავადოვე ჴ.

დოლ-ი
(1), დოლობა მთ., მოჴ., ფშ., თ. ხანი, როცა ცხვარი ბატკნებს იგებს. დოლის თავი მოჴ., ფშ., თ. (ყ. 135,5 ქვ.) პირველად გაჩენილი მამალი ბატკანი (ხატებს აღუთქვამენ). ნ. შიშაქი.

დოლ-ი
(2) მთ., მოჴ. გარეული ღორის ბინა. „დოლში მიასწრო“ (მთ.).

დოლა
მთ., მოჴ., ფშ., თ. რქა-მოტეხილი, ურქო (ხარი, ფური, ცხვარი). ჴევსურეთში იციან, მაგრამ არ ხმარობენ. დოლა, დოლია მთ.: დორია ურქო თხა (არ მაქვს აღნიშნული, სად).

დოლაბი, დოლობი
ნ. ბოჭოლა, ნაჭლიკა.

დონდლედ
გუდ., ფშ. (ვაჟა, 27,14) მოუჭერლად, ფონედ (მაგ., სარტყელზე), მოჴ. (იშვ.) იგივე, თუნთლი გათუნთლილი (გათინთლული) ჴ. მოუჭიკავი.

დონყაზი
თ. ჭიშკრის აქეთ-იქით დასობილი ხეები, რომლებიც გახვრეტილებია და ჴირჴლები შეეყრება (ნ. ჴირჴალი). დონყაზი ფშ. ორ-ტოტი სარი, რომელზედაც ღობის ხარიხებია გადებული.

დორდლი
ფშ. დორბლი, პირზე მომდგარი ქაფი (დაღლილობისაგან).

დოსტოღრივ
[თურქ.] ფშ. (რაზ.-ჭყ.), მოჴ., ჴ., თ. პირდაპირ მისვლა გაბედულათ და შეუპოვრათ“. ეს სიტყვა იხმარება „სარკე თქმულთაშიაც“. გურიაში დოსტოღრივის მაგიერ იტყვიან „ჯიქურ“ (რაზ.-ჭყ.).

დოღვი
ჴ., ცხენის ჯამაგირი თ. მარულაში აღებული ჯილდო. ნ. ცხენნი, სადგინი.

დოყვი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მუწუკი“. დოყვი ფშ., თ. ნამუწუკარი ადგილი (როცა აჩნია).

დოხანი
ჴ. (ჭყ. დ. პ.) „უდრის კოლიოს იმ განსხვავებით, გარდა წმინდა პურისა, დოხანს აკეთებენ აგრეთვე ცერცვისა და სიმინდისასაც“. ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ლობიო და ხორბალი ერთად მოხარშული“. ფშ. ჴ., თ. იფქლი, სიმინდი ან ცერცვი წყალში მოხარშული (მარილს მოაყრიან და წვნიანად ჭამენ). ფშ. ერთგვარი წანდილი ანუ კორკოტი.

დრამა
ჴ. დაჭრაში ან მოკვლაში მიცემული ფული ან საქონელი.

დრებალი
(ბაკებისა და ფარეხების გვერდები) „კეთდება ორ-პირის წნულით და შუა ადგილები იჭედება მიწით და დრებალით“ (ყ. 754,1). „შეცდომააო“, მიმიწერია. დრემლით (?). ნ. დრემლა.

დრემლა
მთ., მოჴ. ცხვრისა და თხის ნეხვი, კურკლი ჴ., ქურთი თ. ნ. დემრა. შდრ. ბართი.

დრეცა
გადრეცილი გუდ., მთ., ფშ., თ. წელში გადაჭიმული, ჴ. გვერდზე გაზნექილი, მოჴ. გამრუდებული.

დროჲ, დროობაჲ
ნ. მონა. დროს მოწვერვა ნ. ტაროცს დგომა.

დროსეული
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ავის საქნელად დროს მომლოდინე კაცი“, დროსეული ჴ. „ფშავში უარყოფენო“, მიმიწერია).

დროშა
(სპ.): მედროშაე ჴ. „ხუცესი“. რომელიც ხატის დროშას ემსახურება, რომელიც დროშას საჭიროების მიხედვით სადმე წაიღებს „ხატიდან“ და მერმე ისევ უკან მოიტანს (ჴ. მას.).

დუდაგი
ფშ. ცხელი. შდრ. დოდაგი.

დუდგულა
ფშ. დიდგულა (ხეა).

დუდურა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ხმელი ბალახის ღერის გახვრეტილი ლულა“ (მსხვილი ბალახისაო, მიმიწერია). დუდურა ჴ. გამხმარი დიპჩა. ჯოყარი წვრილი ბალახისაა.

დუთქუნთაი
მთ., დოთქუნთაი მოჴ. ამოჭრილი ხე, რომელშიც სადღვებელია (ვარიაა) ჩამჯდარი და აქანებენ. შდრ. ქუნთაი.

დულუკაჸი
თ., თხორი ფშ. ძაფის გურგალი.

დუმა
(1) (ქათმისა) მთ., ფშ., კურტუმი მოჴ., ჴ.

დუმა
(2), ურმის დუმა, ერწო, ხელნაზე მორგვისაკენ გამობერილი ნაწილი.

დუმა-კუნტა
ჴ. ნ. კუნტულა.

დუმბარა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ნაკერი ბამბიანი საცმელი, ისე რომ სახე გამოდიოდეს“. პირსა და სარჩულს შუა ძაფს დაუტოვებენ და შემდეგ გრძლად ზოლივით აქეთ-იქით გაჰკერვენ, რომ შუა ძაფი დაჩნდეს.

დუმეური
საპირისპიროა შაქიანი (ნ.).

დუნია
(არაბ.) ქვეყანა (ჴ. მას.).

დუჟნი
ჴ., დუჟი, დუჟილი თ., ფშ. ფურთხი. ვადუჟნებ ჴ. ვაფურთხებ, დაზდუჟნე ჴ. დააფურთხე. გადადუჟა თ. გადააფურთხა, გადადუჟნა ფშ. გადახუშა მთ., მოჴ.

დურა
ფშ., თ. იგივეა, რაც გუდანური (ნ).

დურაღი
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. სიცივისაგან გაჩენილი სატკივარი საქონლისა. აქედან: დადურაღება მთ., მოჴ. (ყ. 230), ფშ., ჴ., თ. დურაღის კვრა.

დურაჸაი
თ. ერთის ან ორი წლის მამალი ჯიხვი, ბითლა ჴ.

დურკი
თ. ჭურჭელი, რაშიაც წველენ ცხვარსა და ფურს. შდრ. კასრი. „ცხვრის მოსაწველი ტაგანი“ (ჭყ.). ჴელადა მოჴ., საწველელი ჴ. (ფშავში მითხრეს, დურკი თუშურიაო, და მართლაც ეგრეა).

დურუქა
ჴ. თუნუქა, თულუნქა თ., თულნუქა ფშ. თუნუქის ჭურჭელი (მაგ. სანავთე).

დუსი
მთ. ნ. დუცი.

დუსურბანი
ჴ. მუსლიმანი (ჴ. მას.).

დუსხა
ჴ. თხუსი, ძროხის კოჭი. „დუსხაობა კოჭის თამაშია. ლიპაობისაგან იმით განსხვავდება, რომ კოჭებს წრეში მოთავსებული ქვაზე აწყობენ და ხარის მუხლიდან ამოღებულ ძვალს – დუსხას ტყორცნიან. ამ გარტყმით კოჭი რამდენიმე ნაბიჯით უნდა გადააცილონ წრეს“ (ჩაჩ. 45). „დუსხა“ კნინობიტი ფორმა ჩანს თხუსისა, სადაც ბგერებია გადასმული.

დუქანი
(სპ.) ფშ., თ. ცხვრის საკრეჭი მაკრატელი, დიდი. ხევსურმა დუქარდი არ იცის, ის დიდს ეძახის საპარსველს, პატარას კი მაკრატელს. მთიულებსა და მოხევეებში პატარას, ფარჩის საჭრელს, ეძახიან დუქარდს, ცხვრის საკრეჭს კი – მაკრატელს. მაკრატელი თ. მომცრო დუქარდი, თითი რომ არ გაეყრება, საკვეცა თ. პატარა მაკრატელი, თითი რომ გაეყრება.

დუქარდი
ფშ., თ., მაკრატელი მოჴ. (გუდამაყარსა და მთიულეთში დუქარდი ტანისამოსისთვის სახმარებელ მაკრატელსჰქვია). თუშეთში: დუქარდი დიდი მაკრატელია, ცხვრის საპარსავი, მაკრატელი კი მომცრო მაკრატელია (თითი არ აეყრება). საკვეცაჸი თით-გასაყრელი პატარა მაკრატელია.

დუღილი
ჴ. ხარშვა; ადუღილებს ხარშავს; სადუღილარ ქვაბი სახარშავი ქვაბი (ჴ. მას.).

დუყ
გადადუყებული მოჴ. ნ. ბუდაყი.

დუყაჸი
თ. მშიშარა (თავდაპირველად კაცის სახელი). კაისა მოყმის აბჯარი / მჴარს ჰკიდავ, შვენდებიანო. / მონის დუყაჸის აბჯარი / ბოძზედაც შავდებიანო (თ.). „მონა დუყაჸის საგძალი შინავე შაიჭმება“ (თუშური ანდაზა: დუყაჸი სამტროდ გამზადებულა, მაგრამ ვეღარ წასულა და ეს ამბავი ანდაზად დარჩენილა). სხვა ვერსიით, დუყაი წვიმას გაჰქცევია და კლდეს შეჰფარებია.

დუშაყი
მოჴ., ფშ. ნ. საკოტარი.

დუშლუყი
მთ., გუდ., ახალუხის მაგვარი ჩასაცმელი, დედაკაცებისა. საგულე მოჴ. (გარეთ ჩასაცმელი, გრძელი). ნ. საგულე.

დუცი
მოჴ., ფშ., ჴ., თ. დუსი მთ. მაღალი ბალახია. გაღვერავენ და ჭამენ.

დღე
უდღეოდ ჴ. თუ ბედისწერის დღე არ არის მოწეული; დღე-და-დღე ჴ. ყოველ დღე (ჴევს. მას.).

დღეობა
ჴ. „ხატობა“. (ბეს.).

დღველი
თ. თავ-ხე, ჴიდების ქვეშ გადებული. ნ. ჴიდი.

ებურ
(<ებულ): ნაბდებურ ჴ. ნაბადივით; ქორებულ ჴ. ქორსავით; ფანდურებულას, ისრებულად (ჴევს. მას.).

ეგ, ჲეგ
თ. ასე ეძახის თუშეთში ცოლი ქმარს: „ჲეგ არ არსა მანდა“ (თ. ჩემი ქმარი ხომ არ არის მანდ?), „იმაგას უთხარით“ (ჩემ ქმარს უთხარით) „მაგამა თქვა“ (ჩემმა ქმარმა თქვა) და მისთ.

ეგემც
ნ. აგება. ეგი ჴ., ეგე, მაგ, ეგა, ეგა-დ’ ეგი ჴ. მართალია, სწორია.

ედეზი
ნ. ადეზი.

ეეწ, აწ
ჴ., ეხლანის მოჴ., ჲაწ, ჲახლ თ., ეეწავ ჴ. ახლავე, ეეწიდგე, ეწიდგე ამას იქით, ამიერითგან.

ევჰუ
შორისდებული ვისიმე შერცხვენი გამოსახატავად (ჴ. მას.). ნ. ეჰუ.

ეზაყებოდა
ფშ. ნ. ზაყ.

ეზო
ჴ. ბოსლის წინ (ე.ი. სახლის ქვემო სართულის წინ) ბანით დახურული ადგილი, წვიმისაგან დაფარებული (ქარიპანი მხოლოდ ჭერხოს აქვს). კართანა თ. გუდამაყარში ბოსელი ანუ გომური (სახლის ძირს, სულ ქვეშ (ეზო, შინა და კალო).

ეკალ-ძმარი
ფშ. ნ. ესკალ-ძმარი (ჴ.).

ეკალა
ნ. კუტ-ეკალა.

ეკალდამა
ჴ. აკლდამა. ნ. კალდამა.

ეკვირება
ნ. კვირება.

ელალე
თ. გარეკე (საქონელი). ნ. ლალვა.

ელდ-ელდად
ჴ. „ჩქარ-ჩქარა, რუსები რო იტყვიან ვნეზაპნო“ (ბეს.).

ელვა
ჴ., ფშ. მეხი. დაელნება, დეელნება ჴ. დაელვება (ჴ. მას.) არც „მეხი“ და არც „მედგარი“ არ იციან ხევსურეთში, შდრ. თვალის დაცემა ჴ., ფშ.

ემა და ემ
იამა და აიმ (ჴ. მას.).

ემანდჲ
მოჴ. ნ. ანდე.

ემზოგვნეს
ნ. დამზოგება.

ემოგემოდ
თ. ნ. ამოგემო.

ენა
ნ. გველთენა-ბალახა.

ენა-კაჭალა
ჴ. (შატ.), ფშ., გუდ. ნ. კაჭალა.

ენა-მაწიკელა
მთ., მოჴ., ნ. კაჭალა.

ენა-ჩლიქი
თ. ნ. ჩლიქი.

ენა-წყლიანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მჭევრმეტყველი, მშვენიერი მოლაპარაკე, ენამჭევრი“. მიმიწერია: არ იხმ., არ არის ჩვეულებრივი ფშაური სიტყვა.

ენათმზიდავი
ჴ. მაბეზღარი. ნ. კაჭალა.

ენიაზების
ჴ., თ. ნ. ნიაზი.

ენკენიისთვე
ჴ. სექტემბერი (ჴ. მას.).

ენძალაი
მოჴ. ნ. ანძალი.

ერ-ი
მთ.: ცის ერზე დაჩნდა კაციო (მრ., მლეთე).

ერაწი
ჴ. (რაზ.-ჭყ.) „პატარა ქვაბი“ (რვალისა, თუჯისა), ჩალხანა. ერაწუნაჸი თ. პატარა ქვაბი.

ერბო-ჭიმური
მოჴ. ნ. ჭიმური.

ერბოან ყვაჸი
თ. ნ. ჴალ-ერბო.

ერბოვანა
ჴ. (არხ.) ბალახია.

ერდო
ჴ. (შატ.), საკვამი ჴ., ერდო თ. ასაჴედ-ჩამოსაჴედი: თავისუფლად დატოვებული ალაგი ჭერში, სადაც შუადან ბაშტეს ჩადიან, ან ჭერხოს ადიან. ნ. შუკუმი, საკვამი. ხევსურული საკვამიდან კვამლიც გადის გარეთ და სინათლეც ჩამოდის შიგნით.

ერეჯიბი
(ბაჩ. „დ.“, 48) თავი ჴირიმი (თოფია).

ერთკან
ჴ. (მიღმაჴევი), ფშ. ერთად.

ერთკვადი
(ერთკვადის, ერთკვადს) თ., ერთსხვა ჴ., ერთურთი ფშ., ერთკვად უნ თ. უყვართ ერთმანეთი.

ერთმანერთის შურას
მთ. ნ. შურას.

ერთსხვა
ჴ. ერთმანერთი. ნ. ერთკვადი.

ერთხან
ჴ., ერთხალ გუდ., მთ., მოჴ., ერთხენ თ. ერთხელ.

ერთხელაც არის
(ყ. 593,11).

ერობა
მთ., მოჴ., ფეხონი ჴ., ფიხონი ფშ., (ანჯმობა თ.), საანჯმო თ.

ერომტრიალი
(ყ. 786,3 ქვ.) ნ. ორომტრიალი.

ერული, ერულის ქვა
თ. წისქვილის ქვა, ნ. წისქვილი.

ერქვანა
თ., ერქონაი მოჴ., ვერქვანი ჴ. (ორ-ტოტიანია) ერქვანი, გუთნის ხელის მოსაჭიდი. ნ. ორ-ჴელა.

ეს არის, ეს-ეს არის
ეს არის ეხლა სადილი სჭამეს (ყ. 282,2, ქვ.).

ესი
ჴ. ეს, ესე; ემას ამას, ესრე ესრე, ასე (ჴ. მას.).

ესკალ-ძმარი
ჴ., ეკალ-ძმარი ფშ., ესკმარძალა ჴ. (შატ.), კოწახური თ.

ესკალა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ასკილი, ეკლებიანი მცენარე-ბუჩქი, დიდი თხილის ოდენა კაკლები აქვს, რომლებშიც წვრილი თესლებია.

ესხტი
მდ. აფხუშურა მოდის ესხტად, ლამაზად, წმინდა-წყლიანი (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 42). მე კითხვის ნიშანი დამისვამს, ალბათ კორ. შეცდომაა.

ეფერება
მოჴ., ჴ., თ. ნ. ფერი.

ექვსვის
ნ. შექვსვა.

ეყუდა
ჴ., თ., ფშ., ნ. ყუდება.

ეყუთნის
ნ. ყუთნ.

ეშმა
ჴ., ეშმაჸი თ. ეშმაკი.

ეშმაკუჭა
ჴ. (რაზ.-ჭყ.) „ოფოფი“. ორფაფა მოჴ., ოფოფაჸი თ.

ეშმიში
თ. (<ეშმისი) გადარეული.

ეხამუხება
ნ. ხამუხი.

ეხი
ჴ., ფშ. გამოქვაბული კლდე, ვეხი გუდ., რუხი თ., ქოხი მოჴ., ეხი, კვარიხი ფშ. (არა ეხში, როგორც ჭყონიას აქვს).

ეხლად
ჴ. ახლა, ეხლადაც ახლაც (ჴ. მას.), ეხლანის მოჴ. (ყ. 143,14 ქვ.) ეხლა, ახლა, ეეწ ჴ., ჲაწ, ჲახლ თ.

ეჴარების
თ. ნ. ჴარობს.

ეჰუ, ეჰუუ
ნ. აჰუ.

ვალდახი
მთ., მოჴ., (ყ. 200), ალდახი, ვალდახი გუდ., ბალდახი ჴორჴში, ვალდახი მთ., მოჴ., ალერდი ფშ. თივის დასამაგრებლად დაწნული ბალახი. „ძირს ვეტყვით სათარსა და გვერდზე – ვალდახს“ (მთ.). ბალახის თოკი, რომლითაც მთაში თივასა ჰკვრენ.

ვარდის კაჭაჭაი
მთ., ვარდთ კაჭაჭა ფშ. ბალახია.

ვარია
საქანაბელი სადღვებელი. ნ. ვორია.

ვარცლი
ჴელ-ვარცლი ჴ., რიჭი თ. ტაბაკი.

ვარცხ
ნ. სავარცხელი.

ვარხვი
ნ. არხვი.

ვაყა
ნ. დასაკოდი ცხოველები.

ვაშრაპა
თ. თუნგი (ნ.).

ვაცი
გუდ. მამალი ჯიჴვი. „ჯიჴვი მეეკლა ვაციო“ (გუდ.). ჯიჴვია ჯიჴვის მამკლავი, / ირემს ცუდაი მაჰკლავსა (გუდ.).

ვაცი
ჴ. ა) მამალი ფსიტი, ბ) მამალი კლდის თხა (კლდის თხა სხვაა კიდევ, ვიდრე ფსიტი და ჯიჴვი). ნ. თხა.

ვაცუნა
გუდ. ერთი წლის მამალი ვაცი (ჯიჴვი). წალი გუდ. ერთი წლის დედალი ჯიჴვი (შუნი).

ვახტირჯი, ვასჯირჯი
წმ. გიორგი (ოსურად). სიტყვა იციან მთიულეთში, მოჴევეებში: (ვასჯირჯიმ ერთმანეთთან მოგარიგოთ და ბოლომდე ტკბილი ცხოვრება მოგანიჭოთ“ („დროება“, 1884, № 147).

ვაჴშამი
ჴ. ვახშამი.

ვაჴშმის კუდი
მთ. ჭამა ვახშმის შემდეგ. ნ. კუდი.

ვაჴშმის პირით გადატანა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ვახშმის ისე ჭამა, რომ საქმეს თავი არ დაანებოს“, ფშ. ნავახშმევს მაშინვე ლოგინში ჩაწოლა. „ოჴშამი პირით წაიღა“ („გაიღა“) ჴ. (შატ.) – ვახშამი გაათავა თუ არა, მაშინვე დაწვა. მუშაი ჩემ დედაკაცი, / ჩოჴა არ დამიძველდება: / დილას მაიბომს ფარტენას, / საღამოს დრომდი გრძელდება. / პირით გადიღებს ოჴშამსა (ჴ.).

ვედრ
ღვედრის, მაღვედრის ჴ. აბარებს (ჴ. მას.).

ვედრება
გავედრებული გუდ., გაჯავრებული.

ვეზნა
ფშ., ჴ., ვეძნა თ. თოფის წამლის შესანახი.

ველ-ი
ველთ გასული გარეთ მყოფი (ჴ. მას.). ველი-ველად ველზე, ველად (ჴ. მას.).

ველის ნადირი
ნ. ნადირი.

ველის ციცა
ნ. ღადუნი.

ველობა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „საომრათ წასვლა ან სათარეშოთ“, ან კიდევ სანადიროდ. საველოდ წასვლა თ., ველობა ჴ. მზირობა, მეკობრობა (ურბნელი, „ივერია“, 1887, № 178). გაველდა ჴელიდან რომ გასხლტება და ვერ დაიჭერ.

ვენძალაი
ნ. ენძალაი.

ვერვერა
ჴ. (არხ.) ტყის ქათამი.

ვერქვანი
ნ. ერქვანი.

ვერცაით
ჴ. ვერსაიდან (ჴ. მას.).

ვერძი
ნ. შიშაქი.

ვეღარცად
ჴ. ვეღარსად (ჴ. მას.).

ვეძა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. მჟავე წყალი. ვეძა მჟავეა, მუჯა – მლაშე. ნ. მიტალა, მუჯა.

ვეძნა
თ. ნ. ვეზნა.

ვეწყი
ჴ., ფშ., ქურეზი მოჴ. ქვირითი.

ვეჭი
ჴ. ეჭვი; დაივეჭებენ ჴ. ეჭვს მიიტანენ (ჴ. მას.).

ვეხი
გუდ., ეხი ჴ., ფშ., ქოხი მოჴ., ეხი, რუხი თ. გამოქვაბული კლდე. მონადირენი და მთიბლები დგებიან შიგ.

ვითაი
ჴ., რაერთი, რეერთი, რამთვენი ფშ., ვითაჸი თ. რამდენი. ვითაიც ჴ. რამდენიც.

ვითამ
ჴ. ვითომ (ჴ. მას.).

ვილ-ი
თ. ლვილი, რვილი (აკაზმებისა საქსოვში).

ვილე
მთ. მინდვრის ხილია. მთაში და ტყეში მოდის თიბვის დროს. შავად მწიფდება.

ვინ
ჴ. ხშირად იგი ვინმე-ს ნიშნავს (ჴ. მას.).

ვირ-დუცა
ჴ., ბერ-დუცა ფშ. ბალახია, დუცსა ჰგავს, ჭამენ.

ვირთაგვა
მოჴ. „ბრმა-თაგვა, გრძელცხვირიანი“ (მოჴ.) თხუნელა, (?). ვირთაგვა თ. ვირთხა.

ვორია
მოჴ., ვარია, შუშუტიანი სადღვებელი, რომელსაც აქანებენ და ისე დღვებენ. ნ. ჩხუტი (1).

ზავ-ი
მთ., მოჴ. ნ. ზავთი.

ზავთი
ფშ., თ. შეხედულება; მკაცრი გამომეტყველება, მრისხანება. ზავთი იმათი ზღვას ჰგავდა (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 89). ზავი მთ., მოჴ. ზავიანი (კაცი) მთ., მოჴ., კაი შეხედულებისა, წარმოსადეგი. ზავთიანი ორღვიანი (ნ.).

ზაით
მოჴ. ზევით.

ზაკე
მოჴ. (წინათო) წვერი (ოსურად წვერს ზაჭე ჰქვიაო).

ზალ-ი
ჴ., თ. რძალი. ახალზალი ჴ., თ. პატარძალი. დედის მეზლე ჴ. საგინებელი სიტყვაა (ჴ. მას.).

ზალა
(1) ფშ. წაკა, ყველის მარილწყალი; ხაჭო და წყალი არეული საჭმელად; საჭმელად წამოსმული წაკა.

ზალა
(2) თ. ჩირქი, ზარ-წყალი ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წყალი და სისხლი მუწუკიდან გამოსული“, ზალა-წყალა მუწუკიდან ან ნაჭრევიდან გამოსული სისხლ-ნარევი ჩირქი. ნ. ზრიმლი.

ზალტე
თ. ნ. კალ-ზალტე.

ზამთარ-ი
ნ. ნაზამთრევი, ბიჭა-ბატკანი.

ზამთარა
ჴ. (არხ.) ბალახია.

ზანგალაკი, ზანზალაკი
ფშ., ჴ. პატარა ზარი.

ზანდარჩო
(ყ. 930,11 ქვ.) (სპ.) ყვითელი კოჭა. „მიხეილის სასიმამრომ ზიზღით შეხედა ქალსა, რომელსაც ფერი ზანდარჩოს დამსგავსებოდა“; „გრძნობას თავი ჩაეხრევინებინა და სახე ზანდარჩოდ გადაექცია“ (ყ. 425,3 ქვ. შეცდომით ხანდარჩოდ არის დაბეჭდილი).

ზანზალაკი
ნ. ზანგალაკი.

ზანზალიკა
ჴ. (არხ.) ჩიტია.

ზარ-ი
ნ. საზარე.

ზარადი
ჴ. ჩაჩქნის ჯამზე შემოკერებული ჯაჭვის ბადე.

ზარდ
ვზარდი თ. ვზრდი, გამზარდელი თ. გამზრდელი, გაზარდილი გაზრდილი.

ზარდლი
ნ. ხაცუმაჸი.

ზარმათი
თ. ზარმაცი. ნ. მძორი.

ზარმაცი
მთ., თ., ფშ. აზარმაცი, ოწინარი, ბერკეტი.

ზარული
ნ. საზარე.

ზაქუნა, ზაქუნიკა
ჴ. (არხ.) ჩიტია.

ზაყება
პეტრე ჯერ კიდევ გატაცებით იცინოდა და აქეთ-იქით ეზაყებოდა (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 142) ირხეოდა. იზაყება მოჴ. ბარბაცებს (სიმთვრალისაგან). იზაყა ჴ. იღრძო.

ზაყზაყებს
თ. ირხევა (ხე, სახლი ქარისაგან).

ზგელი
ჴ., თ. ზრქელი (ვ. ქართ.), სქელი, მსხვილი. ზგელ-ფეჴი საქონელი (საპირისპიროა წვრილ-ფეჴი) მსხვილ-ფეჴი საქონელი. საზგლო თ. მსხვილი ძაფი (ხურჯინისა, ფარდაგისა, ტომრისა).

ზგიდე
მოჴ. კერის თავი (სადაც შეშას დაუდებენ).

ზდევნა
ნ. დევნა.

ზდვა
თ. სთვა, რთვა. ვაზდავ (ვსთავ), აზდავ (ჰსთავ), აზდავს (სთავს).

ზდველი
თ. სთველი, შემოდგომა.

ზდვლის წილი
ნ. ხარჯი.

ზე
(1) თ. სძე, რძე. ზისცვარი ჴ. რძე.

ზე
(2): ზეისაკე ტ. ზეითკენ (საპირისპიროა ქოქვესაკე). საზეო ძვალი, ზეთა ძვალი ჴ. თავის ქალას ძვლის გარეთა კომპაქტური ნივთიერება.

ზედამდგომი
ჴ. (არხ.), ზედამდეგი ჴ. მომსახურე ნადიმის დროს (საჭმლის მომტანი, მერიქიფე და სხვ.). ზედამდგომი თ., მაქალათი თ. საჭმლის მომტანი, გამრიგებელი. „ხატში სათანადო რელიგიური წესების შესრულებსი შემდეგ ზედამდეგებს ირჩევდენ და ჯარი სმად დაჯდებოდა (იწყებოდა ლუდის სმა). ქადებს ზედამდეგები ჭრიდნენ, ერთ მეოთხედს პატრონს არგუნებდნენ, დანარჩენს კი ხალხს ჩამოურიგებდნენ. წილობიდან დარჩენილ ქადის ნაჭრებს საფეხნოში თავმოყრილ ბავშვებს უნაწილებდნენ“ (ჩაჩ. 144). ნ. ზეზამდგური.

ზედამრჩო
დაქვრივებული ქალის ქმრის ზედამრჩონი ჴ. – ვინც დარჩნენ დაქვრივებული ქალის ქმარს (ჴ. მას, გვ. 136).

ზედაქვე
მთ., მოჴ. ორ-სართულიანი სახლი, (ზე და ქვე), სამი ზედაქვე სამსართულიანი სახლი, ოთხი ზედაქვე ოთხსართულიანი სახლი და შემდგომი. „სამი ზედაქვია“ (მთ.). თვალი ჴ., თ. სართული. ქვეთვალი ჴ. პირველი სართული, ზეთვალი მეორე სართული. თუ სახლი მრავალსართულიანია, ქვეთვალი, მეორე თვალი, მესამე თვალი და შემდგომი. „ციხეებშია“ (ჴ.), ორ-თვალიანი თ. ორ-სართულიანი (ზოგი უარყოფს) ხევსურეთში ჩვეულებრივ მხოლოდ ჭერხო-ბოსელი არის. ნ. ჭერხო, ბოსელი.

ზედგანი
ჴ. ცეცხლზე შემოკიდებული თხელი თუჯი ან სიპი ხმიადისა და მაჭკატის გამოსაცხობად. ნ. საჯი. ზედგანი თ. ზედადგარი, სამფეხა. ნ. ოჩაყი.

ზედსიძე
ნ. ზესიძე.

ზეზ
ზეზად გაზრდილი (ქალი) მაღალი, წარმოსადეგი, მოსული.

ზეზ
დაზეზება ფშ., ჴ., აზეზება თ. აშვება. დაზეზდა დაბმულმა საქონელმა აიშვა (თავის ნებით რო გაწყვეტს საბელს ან მოძრაობს პალოს და გაიქცევა), ცხენი დაზეზდა. წამოზეზდა მთ. წამოდგა (მაგ., ავადმყოფი). დააზეზე აუშვი.

ზეზამდგური
მოჴ. მომსახურე ნადიმის დროს (საჭმლის მიმტანი, მერიქიფე და სხვ.).

ზეზერაჸი
თ. უფრო ზევით, ქოქვერაჸი თ. უფრო ქვევით.

ზეზია
თ. დაუბმელი, აშვებული.

ზეისაკე
თ. ზევითკენ, ქოქვესაკე თ. ქვევითკენ.

ზელა
გაზელა (ტყავისა) გუდ., ფშ., ჴ., მოზელა გუდ., მთ., მოჴ., თ. ტყავის მოქნა.

ზელილა
მოჴ., ჴ. ერბოში მოზელილი კვერი (ნაზუქის მსგავსად).

ზელის ზეთი
თ. სელის ზეთი. ნ. ქუმელი.

ზემყნელი
ფს., ჴორჴი, მთ., ზემყრელი გუდ. ერთნაირი ფერჴისა იყო ძველად მთაში. გადასდებდნენ ერთიმეორეს მხრებზე ხელებს, მათ ზევით სხვები შეადგებოდნენ მხრებზე და ისინიც გადახვევდნენ ერთურთს ხელებს. ჯერ ქვეითნი იტყოდნენ სიმღერას და მერმე ზეითნი გაიმეორებდნენ (ბევრი უარყოფს, არ იციან). ქორ-ბეღელაჸი თ.

ზენ
ფშ., თ. ზევით. ზენ აიარა (საპირისპიროა ქვენ ჩაიარა). ზენ წადიან თ. ზენ-უბანი ჴ. ზედა-უბანი (სოფელში).

ზერ-ი
თ. ხეა.

ზერდაგი
ჴ. კარგი ცხენი.

ზესიძე
ფშ., ჴ., თ. ჩამოსიძებული. ზედსიძე (ყ. 633,1 ქვ.: 637,5), ზე-სიძე გუდ., მთ., მოჴ.

ზეჴვნ
იზეჴვნა თ. იღრძო (ნ. იზაყა ზაყთან).

ზეჴმელი
მთ., ფშ. გამხმარი ხე, რომელიც დგას (რომ გახმა თავისით, ან იმის გამო, რომ კაცმა შემოყვერა). ზეჴმლებს კოდალა გაუკაკუნებს (ბაჩ. „ივერია“, 1887, № 9). ზეჴმელი, მზეჴმელი მოჴ., მზეჴმელი (გომეწარშიო, მიწერია. ალბათ იგულისხმება ფშავის გომეწარი და არა თუშეთისა). ზეჴმელი ჴ. ტყეში გამხმარი ხე (გინდ წაქცეულიც იყოს).

ზვარა
ფშ. პირველი ხბო, შესაწირავი. კლავენ, იშვიათად ზრდიან. ზორა მთ., მოჴ., ყურ-ახეული თ. შდრ. ზორა.

ზვება
იზვა ჴ. მოიგო (ფურმა, ჭაკმა, თხამ, ცვარმა). მზველი რომელიც იგებს. უმზველი რომელსაც არ მოუგია. საზვები ჴ. მაკე, მოსაგები (რომელმაც უნდა მოიგოს). ნამზვებლავი ჴ. რაც თან გამოჰყვება ახლად მოგებულ ხბოს ან კვიცს, თიკანს, კრავს.

ზვლევა
ნ. დაზვლევა.

ზიდ
მიზიდე (კარები) მოჴ. მიხურე. ნ. დევნა. დაზიდვა ჴ. „მტრისკე მიწევა“ (ბეს.).

ზივილი
რას მიზიოდი მოჴ. რას მაძაგებდი? ნ. გაზივილი.

ზიკ
(2): შაზიკული, შეზიკული ფშ. მორთული (ღილებით, შიბებით). შეუზიკავი (ვაჟა, 233,8) მოურთველი. ზიკზიკა ჴმალი (ვაჟა, 27,2).

ზიკ-ი
(1) ჴ., თ. წვრილად გამოჭრილი სკლატი.

ზინათი
(არ. ზნათ სამკაული) (ვაჟა, 120,5 ქვ.). კითხვის ნიშნები მისხედს, ვერ დამიდასტურეს.

ზისცვარი
ჴ., ზე თ. სძე (ძვ. ქართ.), რძე.

ზისწვენი
თ., სისწვენი ჴ., სვისწვენი ფშ. ნ. სისწვენი.

ზიქა
ჴ. ა) კოჭის მაღლა შეჯდომა. „კოჭი ზიქას დაჯდა“. ნ. კოჭაობა. ბ) კაცის ჩაჩოქება (არც იჯდეს და არც მიწაზე გაგორდეს სულ).

ზმანება
მომეზმანა თ. მომეჩვენა; შეშინებულის შელოცვა: გული შამიზმანა მთ. შემილოცა

ზმანვა
მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ზომვა.

ზოგ-რიგა
ჴ. ზოგ-ზოგი (ჴ. მას.).

ზოკან
ჴ. ზოგან.

ზოკო
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. სოკო. ნ. გველის ზოკო.

ზომ, შაზომვა
შამიზომე მოჴ. შემილოცე. ნ. ზმანება.

ზორა
მთ., მოჴ. ახალ-მოგებული ხბო (ორი კვირისა, სამი კვირისა, დედალი იქნება თუ მამალი, სულ ერთია), ხბო, სანამ ძუძუს აბია. მთ. ხატისთვის შეწირული, ანუ აღთქმული ხარი. მარჯვენა ბეჭი და მარჯვენა ყური უნდა შეეტუსოს წმ. სანთლით. დაკოდავენ (კურატი არც დაიკოდება და არც უღელში გაიბმება). შვიდი წლის იქით არც აცოცხლებენ, დაჰკვლენ ან სამის, ან ხუთის, ან შვიდის წლისას. ორისა, ოთხისა და ექვსის წლის დაკვლა არ შეიძლებაო. ზვარა ფშ. პირველი ხბო. მზორაი მოჴ., ხბო, სანამ ძუძუს აბია. მაცალო მთ. მოზვერი, ერთის ან ორის წლის სახარე ხბო, დეკეული ერთის ან ორის წლის საფურე ხბო. მზვარა თ. (კახეთიდან) ხატისთვის შეწირული საქონელი (ცხვარი, ძროხა მამალი უნდა იყოს, დასაკოდავი).

ზრიმლი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ცვარი“, „ნამი“. „ზრიმლი არ არი“ – წვეთიც არ არის. ზრინტი ჴ.

ზრინტი
ჴ. წვეთი, ცვარი. „ისე შასვა, რო სათქანში ერთ ზრინტ არ გაწირა“ (ჴ.).

ზრო
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ისრის წვერი რკინისა“. ჴ., თ. იგივე. ნ. ფოცხვი.

ზრომლი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჩირქი, ბაყლი“. ზალა თ.

ზრუ(ნ)ტე
ჴ. ვიწროდ მიმდინარი წყალი. ნ. სრუნტი.

ზუბუქი, მზუბუქი
(სპ.) ჴ. მსუბუქი (ჴ. მას.).

ზუთუ
მოჴ. მცენარეა, წითლად ისხამს სიმინდის მარცვლის ოდენებს. მეტად მჟავეა. ძალიან ეტანება ჭკა და ყვავი. ქაცვის ნაყოფი. ნ. ყვავის ტყემალა, ქაცვი, ჩხარდელი.

ზუმზუმი
ზუმზუმი გააქვს მოჴ. – გამბულია (მსუქან საქონელზე იტყვიან).

ზუნაობა
ჴ., თ. ძაღლებისა და კატების ატეხა. მძუნაობა მოჴ. ძარლების ატეხა.

ზურგაჸი
თ. კუზიანი.

ზურგის ძვალი
თ. ნ. ზურგის ჭკდე.

ზურგის ჭკდე
ჴ. ხერხემალი. ზურგის ძვალი თ.

ზურტუხი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „საცემრად დაღირება, ცემის დაპირება“ (მართალიაო, მიმიწერია და დამიმატებია: დატევება).

ზუტი
თ., კუკი თ., წუწი პატარა გოგონას სასქესო ორგანო.

ზღავი
მთ., გუდ., ფშ. მიწაზე დაგებული ხეები (ან ქვა) ბაგასთან, რაზედაც საქონელი წვება. საზღავო მოჴ., ზღვა ჴ. (შატ.), თ.

ზღვა
ჴ. (შატ.), თ. ნ. ზღავი.

ზღვამლი
ნ. კერკენი, კირკენა.

ზღვენი
ჴ. ძღვენი (ჴ. მას.).

ზღუბლი
ჴ. ზღურბლი, „კარებში შესავალს უძახიან ზღუბლს“ (ბეს.).

თაგვი
რუსული თაგვი, კავკაური თაგვი გუდ., მთ., ჴ. ვირთაგვა ფშ. ვირთხა.

თაგვის კბილა
მოჴ. პაწა მუწუკი. თაგვის კმილაჸი თ. ერთგვარი მუწუკია (ბედნიერი სხვაა, პირქვეითი სხვა, ძირდიდა კიდევ სხვა).

თაგისტომა
(<თაგვის სტომა) ჴ. (შატ.), ქურ-წითელა ჴ., წითელი ხილი მოჴ. (სტომი თ. იგივეა, რაც ხახამა მოჴ.). ნ. ქურ-წითელა.

თავ-აწყვეტილი
(ყ. 832,3 ქვ.) თავ-აშვებული.

თავ-გამცივალი
ფშ. თავ-ჴმელი, გადარეული.

თავ-გზიანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ყველაფრის მომხერხებელი“, მთ. „ვისაც გეეგება, იცის“, მოჴ. იგივე. ჴ. ხერხიანი, ყოჩაღი. თავ-გზიანი, გზიანი თ. იგივე.

თავ-დგალა
ნ. დგალა.

თავ-ი
თავ-აღმ ჴ., ფშ. ზევითკენ, ზეისაკ თ., თავ-ჩაღმ ჴ., ფშ. ქვევითკენ. იმ თავითვე (ყ. 396,4) თავიდგანვე, თავიდანვე. ნ. გველის თავი.

თავ-მასაპარსაო
ჴ. წესი, რომელსაც ასრულებენ, მოკეთე-მოკიდულის თანდასწრებით, როცა ყმაწვილი (ვაჟი) ერთი წლის გახდება, ხუცესი დანით ცოტა თმას მოპარსავს ყმაწვილს და დაამწყალობნებს. მოსდევს სმა (ჴ. მას. 130-131).

თავ-მეთავობა
ჴ. ხევსურეთის ადათობრივი სამართლის მიხედვით მიღებული წესები, თუ როგორ უნდა იქცეოდეს მეჴელე (ე.ი. კაცი, რომელსაც სისხლი დაედო კაცის მოკვლისათვის) მესისხლის ანუ მეთავის მიმართ (ე.ი. მომკვდრის პატრონის მიმართ). ამის შესახებ ნახეთ ბეს. გაბუურის „თავ-მეთავობა არხვატში და მთელ ჴევსურეთში“: ქართ. საენათმეცნიერო საზოგადოების წელიწდეული I-II (1923-24), გვ. 140-141.

თავ-საკრავაჸი
თ., თასაკრავი (ასეა!) მოჴ. ნახე ხილაბანდიო, მიწერია, მაგრამ კარკუჩელმა თასაკრავი და ხილაბანდი სხვადასხვააო.

თავ-საცმელა
ჴ. ნ. სათაურაი.

თავ-სახურა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სახურავიანი თაბახი ან ქვაბი“. მე წამიშლია ეს განმარტება და დამიწერია: ფშ., თ. თავსახური.

თავ-სვილა
მოჴ., ფშ., ჴ. ბალახია, თავი სვილის თავთავს მიუგავს.

თავ-ფლასიანი
ჴ. საგინებელი სიტყვაა (ჴ. მას.).

თავ-ქუდი
(1) მოჴ. ბოძის თავზე შეყენებული ნაჭერი ხისა, დათვი მთ., ფშ., ჴ., ქოთუკი თ.

თავ-ქუდი
(2) ნ. ქუჩალა, კუჭი (1).

თავ-ჩაფაი
ჴ. ნაგვის გასატანი ჯინი, თავ-ჩაფაი სათავქვეო. ჯინია დიდი, სააღმაო კი პატარაა.

თავ-ჩითა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „თავშალი“. ეს მე წამიშლია და დამიწერია: პატარა თავშალი, დედაკაცის თავზე დასახურავი. თავის ქიჩილა ჴ. (შატ.) თავშალი.

თავ-წილა
თ. ჩიტია , თავზე წითელი აქვს. ნ. ჟივონიკა.

თავ-ხე
ფშ., თავი ხე მთ. ნ. კეზი.

თავ-ხრილი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „კომბალი“. მე ვერ დამიდასტურეს.

თავ-ჴმელი
ჴ. გიჟმაჟი (მაგ., ცხენი).

თავ-ჯოხი
ფშ., მოჴ., მარხილის თავში გადებული ლვილი, იქ, სადაც მარჴილის ღუა მოხრილია. ნემსა ფშ., თავთ-კედი, თავთ-კედა ჴ.

თავად, თაოდ
ჴ. თვითონ (ჴ. მას.).

თავადაც
თ., ცალგან თ. ცალკე, მარტო.

თავზე შაგდება
ჴ. გაბედვა, კისრება (ჴ. მას.).

თავთ-კედა
ჴ. ნ. თავ-ჯოხი.

თავთავაი
მოჴ. ნ. წვერისა.

თავის გახრა
ჴ. ურჩობა (ჴ. მას.).

თავის გდება
(ყ. 126,14) ცუდად ქცევა. „რა თავს იგდებ“?

თავის ქეიფა
მთ., მოჴ. (ყ. 804,6 ქვ.) თავის ნება.

თავის ქიჩილა
ჴ. გიჟმაჟი (მაგ., ცხენი).

თავის წვერა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „თავნება“.

თავისიანი
მთ., მოჴ., ჴ. მოკეთე, მოყვარე, ნათესავი.

თავკანი
ჴ. წარჩინებულები.

თავკაცი
ჴ. „თავკაცი ეწოდებოდა მცოდნე, მოენე და გონება-მახვილ კაცს, რომელმაც ზედმიწევნით იცოდა ხევსურეთის ყოფა-ცხოვრების თავისებურებანი და მამა-პაპური წეს-ჩვეულებანი“ (ჩაჩ. 56). თავკაცები (მათ რიცხვში ხატის კაცნიც). „ხატის კაცთაგან განსაკუთრებით ხუცესი გამოირჩეოდა“ (ჩაჩ. 55).

თავრიალა
გუდ., მთ., მოჴ., თავრივლის ტყავი ჴ. ძროხის (ხარისა და ფურის) თავზე აღებული ტყავი, ყელს ზევით. თავრიალა ბალნიანი ნაწილია მხოლოდ.

თავრიელა
ფშ. (ყ. 344,22), ჴ., თავრელაჸი თ. თავი.

თავს გასვლა
(ყ. 99,1 ქვ.). გაამპარტავნება.

თავჴელება
გვათავჴელებენ ჴ. ნებას გვაძლევენ. მოთავჴელება თ. საქმის მოგვარება.

თათ-ი
(1) მოჴ. იგივეა, რაც ყოში (2).

თათ-ი
(2) ჴ. წინდა. მთ., მოჴ. უყელო წინდა. ფშ. მსხვილი წინდა, საზამთრო, გარეთ ჩასაცმელი (ე. ი. სხვა წინდაზე).

თათამაი
მოჴ. ბალახია (მხლოვანში ურევენ).

თათხვა (ფეხების)
მოჴ., ჴ., თ. ფეხების გაშლით დამაგრება, გაბოწიწკება, ჴ., თ. ფეხების გაშლა.

თალა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. კასრის შემოსაჭირებელი. საკუდე (ასეა!) ჴ., ყაპყატო გუდ., მთ. ნ. ყაპყატო.

თალმაჯი
ნ. თოლმაჯი.

თამანდელა
ჴ. (არხ.) ჩიტია<თავმანდელა?).

თამაშა
(არაბ.) მოჴ. (ყ. 19,19) სეირი. „ერთი ავიდეთ-ღა იქა, მერმე ვუჩვენებთ იმათ თამაშას“. იმავე მნიშვნელობით იხმარება: გაყურებიებ (ვაყურებიებ) სეირს.

თან-თან
ჴ. თანდათან (ჴ. მას.).

თანაბარი
მთ. თანასწორი. გათანაბრება (ყ. 679,1).

თანაქა
იგივეა, რაც დურუქა (ნ.).

თანიობა
ნეტავ ძმად რად არ მთანიობს (ვაჟა, 251,1), არა სთანიობს გუდ., ყურს არ უგდებს. არად სთანიობს მოჴ. არაფრად აგდებს, გამითანიავა ჴ. თავის ტოლად დამაყენა, გამითანია ფშ. გამიამხანაგა. გათანაჸება თ. გაამხანაგება. გამაითანივა მთ. გამაინაპირაო, ყური არ ათხოვაო.

თაოდ
ჴ. თვითონ (ჴ. მას.). ნ. თავად.

თარ
დათარეს ჴ. გადაათრიეს (ბევრი), ჩაგთარ ჩაგათრია (ჴ. მას.).

თარაქამა
ა) თარაქამა ჴარი, თარაქამული ჴარი კარგი ხარი, ქალაქური ხარი მოჴ. ჴარის ჯიში (ძლიერი, ავი); თარაქამა თ. ა) თათარი, ბ) თათრული ცხვარი [არაბ. თურქმან (მხოლ.), თარქიმ (მრავლ.) თურქმანი].

თარგი
ნ. აღე.

თარგმანი
ფშ. (?) „გაკვირვებული სომეხი მოჰყვა თავისთვის თარგმანსა“. (ბაჩანა, „სახალხო ფურცლის“ სურათებიანი დამატება, 11 თებერვ., 1916, № 91).

თარეში
თ. შეტევა, იერიში.

თართი (კაცი)
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. უღონო კაცი, სუსტი.

თარღო
ნ. იარაღები.

თარყაუშობა
მეტისმეტად კოჭლობა, კელობს ცოტად კოჭლობს, თარყაუშობს ძალიან კოჭლობს).

თასაკრავი
მოჴ. ნ. სათაური (1).

თაფორი
ფშ., ჴ. წყალში არეული მიწა კედლის გასალესად (კირის მაგივრად).

თაყვან
გამოთაყვანება (ყ. 490) გამოსულელება.

თაჴვი
ჴ. (შატ.), ფშ. (რაზ.-ჭყ. თახვი) თხუნელა, მიწის მგელი მთ., მოჴ., ფშ. „ჩვენ თხუნველას მიწის მგელს ვეძახით“ (მთ.). აფე თაგვი თ. წყლის თაგვიც არის, საქონელს წყლის თაგვი ჰკლავსო.

თბე
თ., ჴ. (ჭყ., ურბ.) ა) ფრთა, ფთე ფშ., ბ) ფურცელი წიგნისა. კლდის თბე ჴ. კლდის ზურგი გრძლად გაზიდული (თხელი). ნ. ფრთე.

თებერვლის
ბოლოს და მარტის პირველში. გაიპარსება აგვისტოს პირველში (კრაველი) და შეიქმნება თოხლი. [ცხორი ენკენისთვის პირველში იპარსება]. მომავალ გაზაფხულზე გაიპარსება (მაისში) და დაერქმევა დედალს შიშაქი, მამალს ჭედილა. ნაქცი ჴ. მეორედ განაპარსი მატყლი (პირველად გაპარსვენ მკათათვეში – კრაველი, მეორედ გაპარსვენ გიორგობის თვეში – ნაქცი, მესამედ გაზაფხულზე – რისვი. ნ. თხა.

თებჟორიკა
თ., დახჭირობელა მოჴ., მწოლელა ფშ. მაჯლაჯუნა.

თეგ-ი
(1) მოჴ., ფშ., ჴ. რკინის გასაჭრელი იარაღი (რკინაა, პირიანი, მჭედლები ხმარობენ).

თეგ-ი
(2) თ. მიწაში დამრჩალი ხის ყუნჭი (რომ მოსჭრიან ან მოსქდება ხე და დარჩება).

თეგერი
(მრ. თეგრები) ჴ. (შატ.), თეგერაჸი თ. დათვის ბელი. ნ. ჩეგერა.

თეგრი
ფშ., ჴ., თერგი მთ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გარეული ღორების საზამთრო ბინა“, ნადირის საბუდარი საზოგადოდ, თერგი მთ. გარეული ღორის ბინა. „თერგში მუასწარიო“ (მთ.), „დოლში მივასწარიო“ (მოჴ.). ნ. დოლი. (2).

თედორე
ნ. ყიყვი.

თევა
თევაზე გავიდაო (მთ.) ნ. თეო.

თევზო
ზ. ფშ., მთ., თეზო გუდ., მთ., მოჴ. თეძოზე გადმოტანა ჭიდაობაში. ნ. მეჯი, ხეცრო. ქალო, დედის ნებიარო, / გადახრილო თეზოშია, / ეგრე მოვისვენებ შენთან, / როგორც ჴარი ეზოჩია (მოჴ.).

თეთრ-ი
ჴ. ფული (რისაც უნდა იყოს: ვერცხლისა, ატრატისა, ე. ი. ქაღალდისა თუ რვალისა, ე. ი. სპილენძისა). თუშეთში არ იციან (იციან საინგილოში: ედილი, „კოლხიდა“, 1911, № 142).

თეთრ-წითელა
ჴ., შავ-წითელა ჴ., წითელი ხილი მოჴ. ქურ-წითელა ჴ. (ბლო). ნ. თაგისტომა.

თეთრ, თეთრება, დათეთრება, გათეთრება
დათეთრება ფშ. გაკეთება (საპირისპიროა დაშავება). ერთი მითხარ, რა დაგიშავე? – მა რა დაგითეთრებავ? გათეთრება: რა გამითეთრე მთ., მოჴ., რა გამიკეთე? რა გაათეთრე ჴ. რა გააკეთე? რაჸ გაჸათეთრე, რაჸს ათეთრებ თ.

თეთრად გათენება
ჴ. სულ უძილობა მთელ ღამეს (ჴ. მას.)

თელება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დასაჯდომად დაღირება; ფრინველები როცა ლეშს უნდა დაასხდნენ, ეთელებიან“. მოკლეს მოკლია ჴირჩლაი, / ყორნები ეთელებოდა. „რომ ვერც ბედავდეს დაჯდომას და ტრიალებდეს ლეშთან“ (ფშ.).

თემიანი
ჴ. კარგად ნაზარდი რქა (წლიდან წლამდე რომ დიდ-დიდად გაიზრდება).

თემულაკი
(ყ. 303,21) ტემლაკი, ხმალზე შებმული ფოჩიანი სირმა, темляк.

თეო
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., თ. ადგილი „ფარის განაპირებით“ (ყ. 734, შენიშვნა), „ცხვრის განაპირებით“ (ყ. 743,13 ქვ.). ნაპირი საზოგადოდ (მთ.), სუყველგან, უფრო კი ცხვარში (მოჴ.), ცხვრის გნაპირი ადგილი, თეო ფშ., თ. ალაგი, სადაც ძაღლი ყარაულობს ან მწყემსი თვითონ ადევნებს თვალ-ყურს. „თევაზე გავიდაო“ (მთ.).

თერგი
(1) ნ. არაგვი.

თერგი
(2) მთ. ა) გარეული ღორის ბინა. „თერგში მივასწარიო“ („დოლში მივასწარიო“ მოჴ.). ნ. თეგი. ბ) რკინის გადასაჭრელი (რკინა, პირიანი, სამჭედლოში). გ) ქუდის თერგი. ისე მიხსნიან, რომ უნდა იყოს თარგი. ნ. თეგი, თეგრი.

თეფა
(თათრ.) ფშ., თ. მინდორზე ამაღლებული გორაკი ბარში. ზამთარში მის გვერდით ქოხებს აკეთებენ მეცხვარეები.

თექა
თ., ფშ. ნაბდის პალტო.

თექალთო
თ. (თურქ.) თოქალოო (ჴ. მას.).

თვალ-ი
(1): თვალის გუგაჸი თ. ნ. ბიათოლი. თვალის დაცემა (ცისა) ელვა, „ცამ თვალი დაუცა“ (ჴ.) გაიელვა, თვალის სინათე ფშ. ნ. თოლის კაკალი, ბიათოლი. თვალის ცეცხლი ჴ. ნ. თოლის კაკალი, თვალის დავლევა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დათვალიერება“, თოლის დავლევა მთ., მოჴ. იგივე. ნ. თოლ-კოჭი, წისქვილი.

თვალ-ი
(3) ჴ. სართული, ნ. ზედაქვე.

თვალ-ი
(4) ნ. ლითონი.

თვალ-პირი
ფშ., თ. პირისახე. ნ. თორპილი.

თვალ-შურთხი
ფშ., ჴ., თ., თოლ-შურთხა, თოლ-ჟუჟუნა გუდ.

თვალი
(2) ჴ. ფშ. ა) წყარო, ბ) წყლის თვალი, წყლის სათავე, წყლის თვალაჸი თ. წყარო (სადაც ამოდის).

თვალმაჯა
ჴ. თოლმაჯი, თარჯიმანი (ჴ. მას.).

თვენი
მაგთვენი ჴ. მაგოდენი, იმთვენი, იმოდენი, რამთვენი რამ(ო)დენი (ჴ. მას.).

თვით მავალა
ჴ. (არხ.), ფშ. ბალახია.

თვირთვილი
ფშ., ჴ., თ. რთვილი, თრთვილი.

თვის
დაითვისა ჴ. მიითვისა, დაისაკუთრა (ჴ. მას.).

თვის-ნატამალი
მოჴ. ნათესაობა. არ იხმარებაო, მიმიწერია.

თვისნი
მთ., ფშ., მოჴ. თავ-თავადი; დედით, მამით ერთნი.

თვლა
გათვლა მოჴ., ჴ., თ. დათვლა (ყ. 745,2 და 22 ქვ.). დათვლა, მოთვლა, ჩამოთვლა გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., თ.

თია
მთ.(?) ნ. ყიყვი.

თიადორა
ნ. ყიყვი; ჩიჩაყვი.

თიბის თავი
(მთ., მოჴ., ჴ., თიბვის თავი „თიბვის წინ (ოთხი-ხუთი დღით ადრე) სოფელი ყოველთვის საღმვთოს აკეთებს და ამას ჰქვია თიბვის თავი (ყ. 636, შენიშვნა). „ელიობას ვიცით“ (მთ.). სამთიბლო სამღვთო გუდ., სამთიბლო ჴ.; ფშავში არ იციან.

თივა
მოჴ. ა) თივა, ბ) აგებული თივა, ზვინი. თივა-კბილა, თივის კბილა მოჴ. დიდი ზვინი თივისა. თივის კბილი ფშ., ჴ. ერთ დადგმულ თივაზე მეორე მიდგმული თივა.

თით-ბეჭედაჸი
(1) თ. ცისარტყელა. თით-ბეჭედა დავინახე, / ჴელი კარგად შავინახე (თ.). ნ. მარიამის სარტყელი.

თით-ბეჭედაჸი
(2) თ. საწერელი, ფრჩხილის ავადმყოფობა. ნ. სათუთქავაი.

თით-ი
(1): ბერაი, ბერა-თითი ფშ., ჴ., გუდ., მთ., მოჴ., ჯიგვი თ. ცერი, სხვა თითები: სალოკა ჴ., სალოკელა თითი გუდ., სალოკელა მთ. სალოკი თითი. შეშუალა ჴ. შუა თითი; იმის გვერდა ჴ. არა თითი. თით-ნიკაჸის დედა თ. იგივე, ნიკორა ჴ., ნეკა მთ., მოჴ., ნიკა თ. ნეკი.

თით-ი
(2) გუდ., მოჴ. ძუძუს წვერი. „ზროხას თითი ასტკივნია“ (მოჴ.), ცერი თ. (ბარიდან), ცერბი მთ.

თით-ი
(3) საშევარი (წვრილი ჯოხი ქსელში) „თითებზეა“ მიმაგრებული.

თითა
მოჴ., თ. ნ. თხის ძუძუა.

თიკანი
(1) ნ. თხა, ჯიჴვი.

თიკანი
(2): წვივის თიკანი ჴ., ფშ., გუდ. წვივის უკანა (რბილი) ნაწილი, კუთი, თიკანი მოჴ., კუთი მთ., თ., ნაკუთალი ფშ.

თიკვი
ფშ., თ. მჩვარი, ნაჭერი. თიკვი ჴ. ტალავერზე მისაკერებელი (მოქსოვილია). ტყლაპი მთ., მოჴ., თიკვი თ. ნაჭერი (დასაკერებელი). ნ. ტყლაპი. კალთ-თიკვი ჴ. სადიაცოს (ნ.) ის ნაწილი, რომელიც ქოქომოს ზემოდან არის მიკერებული. იმის ზემოთ კი უბთ საკერებაი არის (ზემოდან რომ დავჰყვეთ: უბთ საკერებაი, კალთ-თიკვი, ქოქომო).

თიკნური, ციკნური, თიკრუნი
თიკნური ჴ. უბეწვო გუდა. ნ. მელოტი გუდა და ყალჩაღი. ციკნური „ბატარა გუდა“ (გუდ.), მელოტი გუდა გუდ. დიდი გუდა, გაყვლეფილი, ბალნიანი გუდა, ზედ რომ აქვს ბალანი. თიკრუნი ჴ. (რაზ.-ჭყ.) „პატარა გუდა. ხევსურულათ კიდევ გუდას ამ სახელებსაც ეძახიან: შოლტა, ხასუნა, ქეშელა. ხასუნა ჴ., ხასუქა ჴ. (შატ.) თიკნის გუდა; ქეშელა, ქეშლურა ციკნისა (შატ.), ჴბო-ჭოჭყისა (ჴ.). გუდები ხევსურეთში: სასაგძლე, ხასუნა, ქეშლურა, თიკრუნი, ქინთი. ამათგან: სასაგძლე ხბოსი, ბეწვიანი (გარეთ ბეწვი აქვს), ხასუნა (ხასუქა შატ.) „თიკნისა, ბეწვიანი“. შატილში ხასუქაც თიკნისა არის. ესეც სასაგძლედ, მარილისთვის და სხვად. ქეშლურა – თიკნისა ან ხბოსი. ბეწვი შიგნით აქვს, მაგრამ გაპარსული ან ბეწვგაყრეინებული. თიკრუნი – თხისა ან ვაცისა ან ხბოსი. ბეწვი გარეთკენ აქვს, მაგრამ გაყრილი. ფქვილი მოაქვთ წისქვილიდან. ქინთი – ტიკჭორა.

თიკუნი
ჴ. ზედმეტი სახელი თავის მიერ ან სხვის მიერ დარქმეული. თიკუნი უფრო მოშაირეებშია გავრცელებული და ფსევდონიმს მოგვაგონებს, ამას გარდა, თიკუნია შვილი რომ მამას სახელს გამოუცვლის და სხვა სახელს ეძახის (უფრო ხშირად გაგას ეძახიან), აგრეთვე რძალი რომ მამამთილსა და დედამთილს სახელს გამოუცვლის. უფროსი კაცის სახელი რომ ბავშვსაც ერქვას, იმასაც სხვა სახელი უნდა დაარქვას. ამნაირად დარქმეული ზედმეტი სახელი თიკუნი არის. ფშავში იგივეა: რძალი დედამთილს და მამამთილს მაზლის სახელობით ეძახის: ხიწუას დედა, ხიწუას მამა, კირკილას დედა, კირკილას მამა. შდრ. დეჸი.

თილისმიანი
ფშ., (არაბ.) ნ. ლაქარდიანი.

თიმთიმი
(ვაჟა 649,5) ციმციმი? თრთოლა?

თინქელა
ფშ., ქინთელა ჴ., საბერაჸი თ. შარდის ბუშტი.

თირება
ფშ. ბალღის დაწყნარება, დამშვიდება, დათირება ჴ. (შატ.) ბავშვის დაწყნარება. მთიულეთში არ იციან.

თიჴა
ხთის თიჴის კაცი მთ., ჴ. (არხ.), ქრისტის თიჴის კაცი ჴ., ფშ., ეშმაკის თიჴისა მთ.

თლუხთუხი
(ვაჟა, „ცრემლები“, 197).

თოვლი, თოლი
ჴ. თოვლი.

თოლ-ი
მთ., მოჴ., თვალი. თოლის დავლება ნ. თვალის დავლება, თოლის კაკალი, თვალის ცეცხლი ჴ., გუგაჸი თ. თოლადი ბიჭი ნ. სერ-ჴორციანი.

თოლ-კოჭი
მოჴ. [წისქვილში] სიქინჯილა (გურიაში), ჯერ სადები, მერმე თოლი (თვალი), მერმე კოჭი. ნ. ლითონი.

თოლ-ჟუჟუნა
ნ. თვალ-შურთხი.

თოლმაჯი
(ყ. 716,18), თოლმაჯობა (დაბეჭდილია თოლმოჯობა ყ. 129,5) „ქისტებმ იციან თალმაჯი“ (ჴ.).

თორ-პილ-ი
(<ტოლ-პირი) მოჴ., თვალ-პირი თ., ფშ. პირისახე.

თოფვა
ჴ. თოფის სროლა: ვთოფავთ, სთოფავთ, თოფევდა, ეთოფ, ნათოფავი (ჴ. მას.). მეთოფე ჴ. თოფის მსროლელი; სათოფე ჴ. თოფის სასროლად დაყენებული ნიშანი. „თუ სათოფეს, ტყვია არ მახვდ, ის აღებულ არ ას, ტყვია სათოფეს უნდა მახვდას“. სრევამდე ჭირის პატრონები გამააცხადებენ: „ჩემს სათოფეზე ჯღანი დგას“, ჩემს სათოფეზე თეთრივ“ (ჴ. მას. 147-148).

თოფის გაყრა (ან დამბაჩისა)
გუდ., მოჴ., თ. ლულის განთავისუფლება კონდახისაგან, სალტეებისაგან და კუდის გამოღება გასაწმენდად.

თოფის ისარი
გუდ., მოჴ., ფშ., ჴ. (ყ. 632,4 ქვ.), თოფის ჩიბუხი თ. ზუმბა.

თოფის ჴმის გატეხა
1. ხევში მკვდრის დასაფლავების შემდეგ სოფელში თოფს ვერავინ ისვრის, სანამ ჭირისუფლები შესანდობრად და მოსახსენებლად ნიშანს არ დააყენებენ. პირველად ჭირისუფალმა უნდა ესროლოს (და იმღეროს), მერმე – სოფელმა. ამას ეძახიან თოფის ჴმის გატეხას (ყ. 13, შენიშვნა). იგივეა გუდამაყარშიც. ხევში დაემდურებიან, რომ სამი დღის შემდეგ თოფის ხმა არ გატეხონ. ხევსურეთში (და ხევშიც), რადგან შიშიანობაა, თოფის ჴმას სამი დღის შემდეგ გასტეხენო (არხოტში იმავე დღეს). მთიულებმა: გუდამაყარში და მოჴევეებში იციანო. ნ. შაშანდობარი. 2. განგაშის ატეხა.

თოქი
მოჴ. მშიშარა. დათოქდა, არ დაგათოქას!

თოქმა
(1) ჴ. კალა და ტყვია ერთმანეთში არეული (თანაც კითხვის ნიშანი მიზის).

თოქმა
(2) ჩასხმული (ქალი, კაცი), არც მაღალი, არც დაბალი, არც წვრილი და არც მსხვილი. თოქმა ფშ. (ბარიდან) დაბალი (მიზის კითხვის ნიშანი).

თოში
ჴ. ა) დეკის ნეშო, დეკის ფოთოლი. ნ. დეკა. ბ) ჴ. (შატ.) ყანეულის ნეშო (ქერისა, სიმინდისა, ნივრისა, და არა ტყისა, არც დეკისა).

თოხლი
ნ. თხა, შიშაქი. ბატკანი გაზაფხულზე ჩნდება თებერვლის ბოლოს და მარტის დასაწყისში. შემოდგომიდან იგი თოხლია. გამიგონია ასეთი ანეგდოტი: ერთი ბარელი მეველე დაუდგა წინ ერთ წოვა-თუშ მეცხვარეს და უნდოდა ცხვარი წაერთვა. მეცხვარემ დაუძახა თავის ბიჭებს: თ ო ხ ლ ე , ჰეო! (წოვა-თუშურად: დაჰკარი!). მეველემ უთხრა: თოხლი კი არა ჭედილა მინდაო.

თოჴი
(1) თ. წერაქვი; მოჴ. წერაქვის მსგავსი იარაღი.

თოჴი
(2) მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. წისქვილის ბორბლის ღერძზე ზემოდან დაცმული რკინა, რომელიც ზედა წისქვილის ქვას ატრიალებს. ნ. კაპორჩხალა, წისქვილი.

თრითინა
ნ. ქურცინა.

თრიმლი
გუდ., მთ., თ. თვრიმლი ფშ., გუდ. ყვითლად საღებავი ხე. მთაში ძვირად არის. ცხორმა და ძროხამ რომ ჭამოს, მოჰკლავსო. მთიულეთში არ არის.

თრუალ
სათრუალა ჴორ. სანაგვე.

თუ
(1) ჴ. თურმე: ამ მთაში თუ თიბს ეს გაბური – ამ მთაში თურმე თიბავს ეს გაბური (ჴ. მას.).

თუ
(2) ჴორ. (კითხვისას): მენ თუ, ჩემო ნინუა – განა მე, ჩემი ნინუავ?

თუთუნებს
(მაგ., ჭია) ჴ., ფშ. თუის, ფუთფუთებს.

თუთქარი
მოჴ., ფუფქარი ფშ., ღადარი ფშ., თურთქალი თ. (გომეწ.) ცხელი ნაცარი. მთუთქარი ჴ. მწვავი, ცხელი საზოგადოდ.

თუთქმის
(<თუ ითქმის) მთ., მოჴ. (იშვიათად) თითქმის.

თუილი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჭიების თუთუნი“ თუილი (თუის, თუოდა) თევზისა, ბუზისა , ჭიისა, ფრინველებისა და სხვათა არევა, მრავლად როცა არის, ნ. თუთუნებს.

თუკლაღ
ჴ. ალბათ, მგონია, არ თუკლაღ ჴ. არა მგონია, თუკლაჸ, თუ კლა, თუ კლო თ. მგონია, ვითომ.

თულანაი
მთ., მოჴ. ჯოხი, რომელზედაც ტოლი იხვევა, ხევსურეთში სხვაგვარად იციან ქსოვა.

თულნუქა
ნ. დურუქა.

თულუნქა
თ. ნ. დურუქა.

თულუხი
ფშ. (ვაჟა, ჭყ.) „სპილენძის კოკა. თულუხს, წყალი რო დააქვთ კამეჩის ტყავით, იმასაც ეძახიან“. ჭურჭელი იხმარება და სიტყვაც იციან აგრეთვე მთიულეთში, ხევში და ხევსურეთში. ქართულად მოუბარი თუშები მას თუნგს ეძახიან. თულუხი, კოკა ფშ. სპილენძის კოკა. არის სხვადასხვა სახის თულუხი: ძაუგური, ქალაქური.

თუნგი
თ. ნ. თულუხი (მოჴ., ფშ., ჴ.).

თუნთლი
ნ. დონდლედ.

თურ, თურე
თ. თურმე. „მოიდ თურე“.

თურთქალი
თ. (გომეწ.) ნ. თუთქარი.

თურქული
ჴ. ნ. ქურთული.

თუში
1) გუდ., ფშ., თ. სამი ჯოხი ქვეშ გაშლილი და ზემოთ ერთად შეკრული, რომელზედაც ქვაბი ჩამოეკიდება. შუაზე საკიდელი ჰკიდია. თუში ხისგან კეთდება. იგი ზედადგრის მაგივრად იხმარება დღეობის დროს, ზოგჯერ საკიდლის მაგივრადაც. არის სხვანაირი თუშიც: კაპიანი ხე დაესობა და კაპზე ქვაბი ჩამოეკიდება. „ანთია ცეცხლი, რომელზედაც თუშებით ხორციანი ქვაბები ჰკიდია“ (ვაჟა, „ივერია“ 1886, № 141). ნ. კიბალი. 2) მთ., მოჴ., ორკაპი ხე ლოდების ზედ დასაწყობად და გასათრევად.

თუშურა
ჴ. ღრმად ამოთხრილი კოვზი. თუ დიდია – ქიტი, თუ ქიტზე დიდია – კოში.

თუჯი
ნ. სინა.

თქრიალი
თქრიალით გადმოსდიოდა სისხლი (ყ. 222).

თხა
მოჴ. (ყ. 312) დედალი ჯიჴვი, დედალი ფსიტი (ანუ დედალი არჩვი). მამალს ჰქვია ჴარი ჯიჴვი, ჴარ-ლაღი (მოჴ.). „თხა არი დედალი ფსიტი და დედალი მშველი. დედალ ჯიჴვს შუნს ეძახიან. მამალი ჯიჴვი ვაცია“ (გუდ.). თხა და ცხვარი. თხაც დოლობის დროს ჩნდება (ე. ი. თებერვლის ბოლოს და მარტის დამდეგს). ჯერ თიკანი (ცხვრისა – ბატკანი), შემოდგომიდან – ჩებიჩი (ცხვრისა – თოხლი). ერთი წლის შემდეგ მამალი თხა – ვაცალა (ცხვრისა – ჭედილა), დედალი – წალი (ცხვრისა – შიშაქი); ორის წლის შემდეგ მამალი – ვაცი (რომ დაიკოდება – ნაბოტარი), დედალი – თხა. ბოტი – დაუკოდავი თხა საზოგადოდ, ასაკში შესული. ვერძი (ყოჩი) ჴ., მოჴ. დაუკოდავი ცხვარი საზოგადოდ. ბოტი ჴ. დაუკოდავი თხა (რამდენი ხნისაც უნდა იყოს). ბოტი ფშ. ორი წლის მამალი თხა (დაკოდვამდი ჩებიჩია). ბოტი გუდ. სანამ დაიკოდება, ბოტია, დაიკოდება და ვაცია. ერთის წლისა ჩებიჩია, ორისა ბოტი, რომ დაიკოდება, ვაცია. ბოტი მთ. ორი წლის მამალი ხარი. ბოტილაი მთ. ერთის წლის მამალი თხა („დედლია ჩებიჩი“). აგრე მიწერია, მაგრამ მეეჭვება: ჩებიჩი საზოგადოდ მამალი თხაა პირველი შემოდგომიდან და არა დედალი. შატილში: ჯერ თიკანი, მეორე წელში ჩამდგარი: მამალი – ვაცუნი, დედალი – წალი; წალი მოიგებს თუ არა – თხა; ვაცუნი ოთხის წლის შემდეგ – ვაცი. წალი მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ერთი წლის დედალი თიკანი. ჩებიჩი მოჴ., ჴ. (ჩეფიში თ.) მამალია. წლამდი: ციკანი თ., თიკანი ჴ., შემდეგ ჩეფიში თ. მამალი, წალი თ. დედალი. ორი წლისა: ვაცუნი თ. (მამ.), თხა თ. (დედალი, რაკი მოიგებს). დაყვერვის შემდეგ ვაცი თ. ნ. ჯიჴვი.

თხევა, დათხევა, მითხევა
ფშ., ჴ. დაკარგვა, დამალვა. მიეთხიე დაიკარგე, მისთხიე. ნ. დაფარვა. დათხევა (რაზ.-ჭყ.) „უცებ დაკარგვა, მიმალვა. დაითხიე აქედან წაეთრიე აქედანაო“.

თხემლი
ჴ. თხემი, თავის ქალა.

თხის ძუძუა
ერწო, მთ., თითა მოჴ., თ. მცენარეა. ძირს ჭამენ. ძირს სამი ან მეტი კაპი აქვს. ნახნავში არ მოდის, მხოლოდ ბუსნოში და ჭყანტ ადგილებში იცისო.

თხლაშანი
მოჴ., ტყლაშნი, ტყრაშნი ჴ. სილა. თხლაშათ გაგადენ მოჴ., ტყრაშნი გაადინ ჴ., ტყლაშანი თ., ფშ. გარტყმევის ხმა.

თხლე
თ., წვერის თხლე ა) ლუდის (ალუდის თ.) თავზე მოყენებული პერი, ჭიჭი ჴ., ჩამი ფშ.; ბ) ძირის თხლე თ., თხლე ჴ. ლუდის თხლე.

თხოვა, დათხოვა (მუქარისა)
ჴ. მუქრება, დამუქრება. მუქარას მთხოვენ მემუქრებიან, მუქარას დასთხოვს დაემუქრება (ჴ. მას.).

თხორი
ა) ჴ., ფშ. (რაზ-ჭყ.), ნართი მთ., ნასთი მოჴ., დულუკაჸი თ. გორგალი დართულის ძაფისა, ბურთივით დახვეული ძაფი; ბ) თხორი თ. ქსლის ძაფი (სიგრძეზე გაბმული), თხორი ფშ. ქსელი ყდებზე გაბმული. ნ. ხინდე. შდრ. ყუმბილაი.

თხრა
ფშ. გუდ., მოჴ., ჴ., თ. მიწის თხრა თევზის მიერ წყლის ნაპირებში ქვირითის დაყრის დროს. შემოდგომაზეა, ხვთიშობლობის შემდეგ იცის. ჴარ-ირემიც მაშინ ყვირის.

თხუნველა
ნ. თაჴვი.

თხუსი
გუდ., მთ., მოჴ., დუსხაი ჴ. ძროხის (ხარისა და ფურის) კოჭი. საქონელს აქვს უკანა ფეხის სახსარში საგორავი ძვალი („კაცს აქვს კვისტავი“). თხუსი ძროხისაა, კოჭი ცხვრისა. სათხუსავი ტყავი მათარად კეთდება. „თხუსი“ არ იციან თუშეთში, ორივეს კოჭას ეძახიან. შდრ. დუსხა.

იაბია
იაბიაზე ზის თ. იტყვიან პურით და ღვინით მდიდარ კაცზე.

იაბო ცხენი
გუდ., მთ. დაკოდილი ცხენი. ნ. ხვადი.

იალაღი
(თურქ.) გუდ., მთ., მოჴ., ჴ., თ., იალახი ფშ. საზაფხულო საძოვარი მთაში. „ჯერ ამ საზაფხულო იალაღის წესები ვსინჯოთ“ (შაქრო, „დროება“, 1884, № 270). „სათემო და საზაფხულო იალაღი“ (იქვე), „დასაკუთრებული იალაღი“ (იქვე), „ჯიჴვი და ჴარი იალახისა“ (ბაჩანა, „ივერია“, 1887, № 9).

იალღიში
ნ. იაღლიში.

იასაული
(თურქ.) გზის მეთვალყურე უფროსების გავლისას. ნ. ხთის იასაული.

იაფი
ჴ. უხვი, იაფად უხვად.

იაღი
ჴ., ფშ. (დალოცვაში იციან): „თქვენსამც სულს უნათობს, თქვენსამც სულს აიაღებს (ალაღებს)“ (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 35), იაღად ამყოფოსო (გუდ.) გაანათლოს, ნათელი აღირსოს, აცხოვნოსო,

იაღლიში
(თურქ.) გუდ., იალღიში, ალღიში მოჴ. შეცდომა.

იაღშიამც ხარო
(მკვდარს ეტყვიან). იაღი ცხონებულების სამყოფო ადგილი(?). ერთი მოკლული გმირისადმი მიძღვნილ ლექსში იკითხება: იაღიმც შახვალ იაღში / ზიხარ იაღთამც სკამსაო! ამის მიხედვით „იაღი“ ხევსურეთში უნდა ნიშნავდეს სამოთხეს, ცხონებულთა სამყოფოს და თვით ცხონებულსაც.

იბრიშების
ნ. მრეშა.

იბუტკნება
გუდ. ნ. ფუტკნ.

იელელაჸი
თ. ჩიტია. გეგონება, თავზე რქები აქვსო.

იზაყა
ჴ., იღერძა ჴ., იზეჴვნა თ. იღრძო, ნაზაყები ჴ., ნაღირძები ჴ. ნაღრძობი.

იზეჴვნა
თ. იღრძო. ნ. იზაყა.

იზვა
ჴ. მოიგო (ფურმა, ჭაკმა, თხამ, ცხვარმა). ნ. ზვება.

იკადრა
ნ. კადრება.

ილეთი
(ვაჟა, ჭყ.) „შნო“, ლაზათი, ჴ. სასიამოვნო რამ (უფრო ლაპარაკი, საუბარი). ილეთიანი ფშ. შნოიანი.

ილეჯი
(არ. ჸილჯ წამალი, ღონე, საშუალება): ილეჯ გადასწყვიტავ ჴ. იმედი დაეკარგაო (ჴ. მას.).

იმ თავითვე
ნ. თავი.

იმაგას
ნ. ეგ.

იმით
ჴ. იმიტომ, იმით რომ იმიტომ რომ (ჴ. მას.).

იმის გვერდა
ჴ. არათითი. ნ. თითი.

იმო
ნ. ინო.

იმქრეოდა
იმქრეოდა წვრილს ნამად (ყ. 311,16 ქვ.) იბნეოდა. რომ დაიბნევა რამე (ფქვილი, ხორბალი, თხილი).

ინაბარად
ანაბარად, ამარად (ჴ. მას.).

ინახჭება
ნ. ნახჭ.

ინისა
ნ. მინა.

ინო
ჴ., იმო თ. მორიელი.

ინჩვლი
მოჴ., შატი ჴ., თ. ყულფი, მარყუჟი. „ინჩვლი გამოჰკარ“ (მოჴ.). „ნეღვები (ნოღაელები არყანს ეძახიან“, „ნეღვები აკეთებენ ჯოხზე, ჩვენები ბადესავით ისვრიან, რომ ცხენი დაიჭირონ ინჩვლით“.

ინჯლ-ი
მოჴ., ინჯილა მთ. ჯიჯლიბო.

ინჯლა
ჴორ. ჯინჯლიბო.

იოგი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ნაწილი თითისა“: იოგი ჴ., თ. სახსარი (ხელისა, ფეხისა, თითისა).

იონი
ვინაობის სუფიქსი ხევსურულში: არხოტიონი, შატილიონი, როშკიონი და სხვ. ჯვარიონნი ჴ. ჯვარის (ანუ ხატის) მოსამსახურე პირები. ხატიონნი ჴ. იგივე.

იონქრად
მთ. ოდნავ. ჴადაში არ იციან.

იპირნა
მთ. ნ. მდინარი.

იჟინჟრა, იჟიჟრა, იჟიჟრიბინდა
ნ. ჟიჟრიბინდი.

ირადი
(ოს. ირდ) ფული და საქონელი, რომელიც უნდა მისცეს სასიძომ საცოლოს მშობლებს (ოსებში). „სასიძო და საცოლოს ძმა ირადის მიცემას ურიგდებიან ერთმანეთს“ („დროება“, 1884, № 147).

ირაო
ფშ. უცხო, უპატრონო (ცხენი, საქონელი).

ირაოდ
ჴ. ფიცხლად, ერთ წამს.

ირაჸო
თ. ვინც ნათესავად არ მოხვდება კაცს. საპირისპიროა ნათესავი.

ირემი
ირმის ნაფრენი, ჴარ-ირმის ნაფრენი მთ., ფშ. (ჭყ.). ჴარ-ირემთ ნაფრენი ზ. ფშ. „მგლის მუხლი, ვარსკვლავთ ცაზე რომ გზასავით მისდევს, ვარსკვლავთა გროვა. (რაზ.-ჭყ.). ირმისა და ჴარის ნაფრენი მოჴ., ირმის ნახტომი ჴ., ჴარ-ირმის ნაფრენი თ. Млечный путь.

ირმის ბეწვა
ჴ., თ., ფშ. მსხვილი მატყლი (ცუდია).

ირმის ტერფა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), აუხსნელია. კითხვა მიზის, ვერ დამიდასტურეს.

ირმის ტუჩა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სოკოა, შემოდგომაზე იცის ამოსვლა, ღრუბელსა ჰგავს“.

ისარი
(1) ჴ.: თოფის ისარი ჴ., ფშ., მოჴ. ზუმბა.

ისარი
(2), კესი, საყუე ფშ. შუა სახურავზე დატანებული გრძელი დირე (ზოგის ახსნით თავხე).

ისარნა
ფშ., სარნა ფშ. წ. ფშავში (ჩარგალში) დიდი გეჯა. ნ. ლათბა. ისარნა ჴ. გრძელი ღარი მარილის დასაყრელად ცხვრებისთვის. ხევსურეთში: გეჯა – არაყისთვის, ლათბა – ლუდისთვის (დიდია), ისარნა – ცხვრის მარილისთვის.

ისი
ჴ. ის, იგი (ჴ. მას.).

ისით
ჴ. ისეთი (ჴ. მას.).

ისკორტა
ჴ. კავებიანი ლატანი, რამე-რუმეების შესაკიდებლად. ბაკურციხელმა კონტას ვეძახითო. ისკორტაზე გადავლევა ჴ. ყირაზე გადაგდება. ნ. ისყია.

ისრ
ჴ. ისე, ისრავ ისეო, ისრევ ისევ (ჴ. მას.).

ისრელაჸი
თ., მიღმ. თ. იქით, ასრელაჸი აქით.

ისყია, ისკორტა
ყირამალა, ყირა. ისყიას (ისკორტას) გადადიოდა ყირაზე გადადიოდა.

იტკეცილაჸეს
თ. ნ. ტკეცა.

იტურნე
ნ. წატურება.

იფრო
მთ., მოჴ. უფრო.

იფუტკნება
ნ. ფუტკნ.

იფქლი
ჴ., თ. მოჴ. წმინდა პური (ასლისა და ქერის გარდა), ახალ-თესლი, დიკა, (შემოდგომაზე ხევუსრეთში სვილის მეტი არა ითესება რა). წმინდა პური თუ ბარიდან აიტანეს, იმასაც იფქლს ეძახიან. იფქლი ხევსურეთში მხოლოდ შატილში მოდის.

იქავ
ჴ., გარევ თ. ისევ.

იქით
ჴ. იქედან; იქი-აქათ ჴ. იქედან და აქედან (ჴ. მას.).

იყმუყნება
ნ. ყმუყნა.

იშევნება
ნ. შევნა.

იშობარი
ჴ. მოულოდნელი შემთხვევა, მარცხი. იშობრად ჴ. უცაბედად. იჩქლითების ნ. ჩქლეთა.

იჩხვერება
ნ. ჩხვერა.

იწინწკლება
ნ. წინწკლ.

იწიწაჸი
(უფრო სწორად: ჸიწიწაჸი) ნ. საპირე.

იწრო
ჴ., ფშ., ვიწრო, იწრუაი ნ. მიწრო.

იწრუაჸი
თ. ნ. მიწრო.

იხვა
თ. ნ. ბოინთ-იხვა.

იხვი-იხვი-იხვი
(ერწოში) იხვების მოხმობა საკენკზე (გურიაში, მაგ., საჯავახოში, იციან: კვატ-კვატ-კვატ).

იხტილატი
(არაბ. მეგობრული ურთიერთობა): „ჯერ სახლში დამპატიჟეს, იხტილატი გამიწიეს, მერმე ვნახოთ ერთი ცხვირში მცემს, მეორე მეჭიდება“ (ვაჟა, 492,3).

იჴბორია
ფშ., ჴ. ფური, რომელმაც ადრე მოიგო ხბო (ვთქვათ, ორი წლისამ). უმართისა მთ., მოჴ., ჴბოილა ფშ., ჴბოურაჸი თ.

იჯაგაჸი
თ. პატარა კოდი (ასე, ფუთ-ნახევარს, ორ ფუთს იტევდეს).

კ, -კე, -კედ
ჴ. თანდებულია, რომელსაც უდრის სალიტერატურო ქართულის კენ: არხვატისკ, ხალხისკ; მშავისკე, სოფლისკე; საისკედ, მტრისაკედ (ჴ. მას.).

კა, კაი
ჴ. კარგი (საპირისპიროა უფერი): კამ, კას, კაის, კაით, კაად (ჴ. მას.).

კაბალახი
(?), კამალახი ფშ. ნ. ბაშლაჴა.

კაბარჭი
(1) თ. საისრე, ისრების ჩასაწყობი ბუდე.

კაბარჭი
(2) ჴ., კაპარჭი ფშ. (ჭყ.) ფუტკრის საშოვრიანი ფეხი. კაბარჭა ნ. მჴარკაბარჭა.

კაბიწი
თ. საწყაოა: ლიტრაზე ცოტა მეტი. ოთხი კაბიწი ხუთი ლიტრაა. ლიტრა ქერი ათ გირვანქას იწონის, ლიტრა ქერ-იფქლი (არეული) – თორმეტ გირვანქას, ლიტრა იფქლი – 13-14 გირვანქას. კაბიწი მთლიანი ხეა, ამოთხრილია, ძირი ვიწრო აქვს და პირი – ფართო.

კადაჸი
თ., კიდო ფშ. უბატკნოდ მეწველი ცხვარი.

კადრება
ჴ. დაწონვა (ნ.), გაბედვა, ვერ იკადრა ჴ. ვერ გაბედა. მკადრე ჴ. (იშვ.) მედროშე (ვინც ჰკადრებს ჯვარსა და დროშებს წაღებ-წამოღებას). საკადრისი ფშ. ხატისად შეწირული რამ (უმთავრესად დროშაზე შებმული ხელსახოცი). „საკადრისი“ ხევსურებმა არ იციან. ნ. უკადროება.

კავ-საბელი
ფშ. ნ. საბელ-ორხალი.

კავშირი
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ტყვია და კალა ერთურთში გადადუღებული.

კაზარა
(1) გუდ., მთ., ფუტკარზე დიდი ბუზია, ბუბუნა ფუტკარი მთ. ფუტკარზე დიდია, არ იკბინება; დიდი ხმა აქვს, როცა ბზუის, სათიბში იცის ბუდის კეთება, თაფლს აკეთებს. კუდიანთ კაზარა გუდ., მთ.

კაზარა
(2) მოჴ. ა) ფუტკარი, ბ) კრაზანა.

კაზმულობა
ნ. კმაზულობა.

კაიდარანა
მოჴ. ტაფა (ეხლა თითქმის აღარ იციან).

კაკანა
ნ. ცის კაკანა.

კაკაჩუნა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) ცეცხლისაგან კეცის გადმოსაღები მოკაული ხე. „ჩვენ ხოწს ვეტყვით“ (მთ.). ხოწი რკინისაა.

კალ
(1): ჩაკვლა, მიკვლა გადაკვლა (ჯორაკისა და სხვა ცხოველებისა) საგინებელი სიტყვაა (ჴ. მას. 137).

კალ
(2): დავაკალ ჴ. დავაკელ, დააკლა, დააკლო, მიკლავის მიკლია, გადაკლებული ვინც დააკლდა გვარს ან ოჯახს (ჴ. მას.).

კალ-ზალტე
ჴ. ხანჯრის ქარქაშზე შემოვლებული სალტე (უმეტესად ვერცხლისა). ზალტე თ., ჭავლი ფშ.

კალაპოტები
თ., ჩალხნი ჴ. სალუდე ქვაბის გვერდზე ჩაკერებული სპილენძის ფურცლები. ნ. ჩალხი.

კალდამა
მოჴ., ეკალდამა ფშ., ჴ., კალდამაჸი თ. აკლდამა, მიცვალებულის საფლავი, ამოშენებული ქვებით.

კალდიმი
ნ. იარაღები.

კალთა
კალთის მოჭრა ჴ. „რძლის ან გვარეული ქალის გაუპატიურებისა თუ მშობლების ცემის წინააღმდეგ მიმართული ზომა“ (ჩაჩ. 42).

კალთ-თიკვი
ჴ. (<კალთათ თიკვი) ნ. თიკვი.

კალმახა ზოკო
ფშ. (რაზ-ჭყ.) საჭმელი ზოკოა. „დამპალმა წიფელმა იცის, ერთათ რამდენიმე ამოვა და სულ შეიხურხლება ხე. რამდენიმე დღეს გაძლებს. არა მგონია, ამაზე უგემრიელესი სოკო კიდევ იყოს“. კალმახი ზოკო თ. (ალვანში). თუშეთში იციან, მაგრამ თუშეთში არ მოდისო.

კალო
ჴ., ფშ., გუდ., მთ. სახლის მესამე სართული, სადაც ძნას და გასანიავებელ პურს ინახავენ; სახლს ზემოთ, სადაც კალოს ლეწვენ.

კალტი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ხაჭო“, ფშ. ცხვრის ხაჭო. თ., ჴ. ა) ხაჭო საზოგადოდ; ბ) ნადუღალი (ნ.). კალტი სვლისაც არის და დოვისაც (დოსი): ჴ. ა) სვლისაგან ამოღებული სიმსუქნე, ბ) გამთბარი დოსაგანა ამოღებული ხაჭო. თ. ხაჭო დოსი („დოვისა“).

კამათი
ჴ., კამათა ფშ. ნაირი, მსგავსი, „ჩემ კამათი კაცი ას“ (ჴ.), ტურის კამათი – ტურის მსგავსი.

კამარა
ჴ., ფშ. ის ადგილი, სადაც წარბია ამოსული (ცოტა ზემოთაც).

კამპვა
(რაზ.-ჭყ.) ფშ., მთ. ცხენის კბენა. „მკამპავს უკან მოექეც და მწიხლავს წინაო“ (ანდაზა). ნ. მკბილავი.

კან
(1) ნ. ნაკანები.

კანთიალ, კანთიელ
საკანთიალო გუდ., მთ., საკანთიელო ჴ., ფშ., მოჴ. გასაოცარი, გასაკვირვალი, „საკურველი“ (გუდ.), კარგი (მთ.).

კანთურა
ფშ. ნ. კინთა, ცუნცულა.

კანკეშა
გუდ. ნ. კენკეშა.

კანოლი
ჴ. კანონი (ჴ. მას.).

კანტა-კუნტად
(ყ. 48,6 ქვ.), კანტი-კუნტად მოჴ. აქა-იქ, დრო-და-დრო, იშვიათად. კანტი-კუნტა ფშ., ჴ., თ.

კანტალა
ჴ. შინაური ქურდი (შინ რომ ქურდობდეს), კანტალა ფშ. ქურდი. ცრუ-კანტალაი მთ. ფრანტი. ნ. ჴელ-კატუტაჸი.

კანჩური
ფშ. (ვაჟა, 488,1) კანტური, თავის ქნევა (მიზის ორი კითხვის ნიშანი).

კანძი
მთ., მოჴ., ფშ. ერთი ცხვრის განაპარსი მატყლი, ერთად შეკრული. ნაპარსი თ., ფშ., „ჩვენ ერთ მატყლს ვეტყვით იმას“ (ჴ.).

კანჭი
(1) მოჴ., ფშ., ჴ. კუთხე რომელიმე საგნისა, მაგ., მაგიდისა, ქიმი თ. (ქიმი უფრო კუთხის ნაპირია).

კანჭი
(2) თ. მოხარშული ხორცის ამოსაღები სამ-კაპიანი რკინა.

კანჭულაჸი
თ., ქიჭო გუდ., ქირჭო ჴ. ჩამოსაკიდი კავი.

კაპარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სასმელია. ქართლში ბურახს ეძახიან“. დ. პ. ასე ხსნის: „ხევსურების სასმელია. რუსულ კვასს ჰგავს. აკეთებენ ალაო ფქვილისაგან, რომელსაც აძლევენ საფუარს, ე. ი. ლუდის ქაფს“. ამ ახსნას შეგვიძლია დავურთოთ ა. ყაზბეგის ახსნა: „ქატოსაგან გაკეთებული სასმელი“ (ყ. 124,6 ქვ.), სამარხვო სასმელია მჟავე. ფქვილს ჩაჰყრიან წყალში და აადუღებენ, მერმე ფორს დააყრიან, დააყენებენ და მეორე დღისათვის კარგია. მოჴ. იგივე, შიმჟავე თ. იგივე. ნ. ლამონი. კაპარი ნახსენებია დავით აღმაშენებლის მიერ შიო-მღვიმისთვის მიცემულ სიგელში.

კაპარჭი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფუტკრის საშოვარი, ფეხებით რომ მოაქვს“. ფუტკრის საშოვრიანი ფეხი. ნ. კაბარჭი.

კაპკურა
ზ. ფშ. ჯამი, თეფში (მიზის კითხვის ნიშანი). მიღებულია, ალბათ, ტაბკურასაგან.

კაპორჩხალა
მთ., კაპორჩხინა გუდ., კაჭკაჭი ფშ., ლითონი მოჴ. „ბორბალი კაპორჩხალაზე ბრუნავს“ (მთ.). საკოჭური თ.

კარ-ი
კარის კედი ნ. საგოდელი. კარის შუკუნა მოჴ. ნ. შუკუმი. ომის კარ ჴ. ბრძოლის ველზე; ჯვარის კარ ჴ. ხატის კართან, ხატში (ჴ. მას.).

კარ-კური
თ. ადგილი სახლის გარშემო.

კარადა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „შკაფ-კამოდის ყაიდაზე გაკეთებული დგამი“. ორ-თაროიანი შკაფი საჭმელებისთვის (ოთხი კარი აქვს). კარადა ჴ. „საპურე შკაფი, ძველი, ჴევსურული“ (ბეს.).

კარასტე
ჴ. ჩარჩო კარისა.

კარაქის ძირი
ნ. დაძირება.

კარაჩხა
(1), კარჩხა ჴ., კარჩხა, კრჩხა მთ., კირჩხა ფშ., ჩხა, რჩხა თ. კაპებიანი ხე რისამე ჩამოსაკიდებლად.

კარაჩხა
(2) მოჴ., ჴ. (არხ.) ჩიჩილაკი (იციან ქორწილში).

კარახანა
ჴ. (ვაჟა, 105,7 ქვ.) პურის ჭამის შემდეგ პირველად დასალევი ლუდი ან არაყი. ხევსურეთში სმა და ჭამა ერთად არ იციან. ჯერ ჭამენ და მერმე სმენ. ჭამას რომ მორჩებიან, ერთ თასს (ან ყანწს) გამოსცლის თვითეული. აი ეს არის კარახანა.

კარახანა
„მე სადღაც განმარტებაში წავიკითხე (ახლა აღარ მახსომს), კარახანა თასი არისო. არა, კარახანა არ არის ისეთი სიტყვა, რომ ერთი რომელიმე სასმისით აისახოს. სიტყვა კარახანა არის ისეთი სასმისი, რომელიც პურის ჭამის შემდეგ პირველად დაილევა. შეიძლება არაყი იყოს, ან ლუდი, ანდა ორივეც. მხოლოდ ერთზე მეტი არ შეიძლება კარახანად ჩაითვალოს. იმას კი მნიშვნელობა არა აქვს, თუ რით დაილევის – თასი, ყანწი, ჭიქა თუ სხვა რამით. რამდენადაც პურის ჭამასთანაა დაკავშირებული ეს სიტყვა, მინდა, რომ ისიც ავღნიშნა, რომ პურის ჭამა განსაზღვრულ დროში იცოდენ წარსულში“ (სამუკა ფაშქოშისძე ზვიადაურის წერილიდან, რომელიც მივიღე 24.5.1967 წ.). ს. ზვიადაური არდოტელია, წერილის გამოგზავნის დროს მასწავლებელი იყო გომბორში.

კარგუნელა
ფშ. (ჭყ.), ჴ. კარგი, ჴ., პატარა და ლამაზი. „ქალ რა კარგუნელაიო“ (ჴ.).

კართ-ი
ჴ., კარტი მთ. მყესი მუხლის უკან.

კართანა
თ. ეზო.

კართუკენითი, კართუკვენითი
ჴ. ადგილი კარების უკან (ჭერხოშიც და ბოსელშიც, ე. ი. მეორე სართულშიც და პირველშიც). შდრ. კარსუკენა.

კარი-კურად ფშ., მთ., ჴ. „კარი-კურად დადიხარ“.

კარიბჭე, კარიმჭე
მოჴ. ორი დიდი ქვა, თაღად გადმოყვანილი კარის თავზე.

კარის კედი
ჴ. ნ. საგდოლი.

კარკალი
„კაჟი ქვა, ქარწბი, კარკალი / შეუძრავს, შეურყევია“ (რ. ერისთავი, „ივერია“, 1886, № 108). მთიულეთსა და ხევში არ იციან.

კარკაცობა
(<კარგ კაცობა) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გამჩვენეობა“, პირ-მოთნეობა.

კარს მყოფი
ნ. კარს ყოფა.

კარს ყოფა
გუდ., ფშ., ჴ., თ. ბოსელში ყოფნა თვიურის დროს. ნ. ბოსელი (2). კარს მყოფი თვიურიანი ქალი ან დედაკაცი. კარს ნამყოფი ბოსელში ნამყოფი.

კარსე
თ. შუას (ნ.) გვერდზე მიშენებული ოთახი, სადაც უმთავრესად რამე-რუმეებს ინახავენ (იქ ჩვეულებრივ ცეცხლი არ ინთება).

კარსუკენა
მოჴ. შდრ. კართუკენითი.

კარტი
ნ. კართი.

კარტოხა
ჴ., მოჴ. (ყ. 125,12) კარტობილი მთ.კარტოფილი.

კარუზ-ი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მამალი ფუტკარი“. კარუზა ჴ. კარული ნადირი ჴ. გარეული ნადირი (რაც იჭმევა: თხა, ვაცი, ჯიხვი, ირემი, შველი, ფსიტი). ველის ნადირი რაც არ იჭმევა.

კარღალა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფარღალალა“ (მე კითხვის ნიშნები მისხედს).

კარში
ჴ. გარეთ. კარშიგით გარიდან (ჴ. მას.).

კარშიკი
ჴ. აბზინდი, ბალთა, რისაც უნდა იყოს, ქარშიკი ა) გუდ. მთ., მოჴ. შუა მოსართავი ცხენისა, მოქსოვილი; მას აბზინდა აქვს შემობმული საპალნისთვის და უნაგირისთვის, ღვედია. ქარშიკი ბ) მთ. კაცის ან ქალის სარტყელი, მოქსოვილია. მოჴ. მოქსოვილი სარტყელი კაცისთვის. ნ. გარსაკრი.

კარჩხა
ჴ., მთ., კირჩხა ფშ. ნ. კარაჩხა.

კასრი
ჴ. მომცრო კოდი (ხის მორი, გულ-ამოთხრილი და ძირ-გამოკერებული), რომელიც ყველისა და ერბოს შესანახად იხმარება.

კასრი
თ. ჭურჭელი, რაშიდაც ცხვარს წველავენ. უფრო მემცხვარეები ხმარობენ. ოჯახში დედაკაცებმა დურკი იციან.

კატათ კვირაჸე
თ. ნ. კიდინის კვირაჸე.

კატაღუა
ფშ. (რაჭ-ჭყ.) „მამლისაგან დედლის მიალერსება დასაპეპლათ“. მართალიაო, მიმიწერია. არ დამენახვის თვალითა / სამაიაში თავისა: / ქალ-ვაჟნი ერთ-ურთს უვლიან, / კატალუასა ჰგავისა (ფშ.).

კატაში
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დამჟავებულ რძეს რომ ხაჭოთ გაათბობენ, იმის ზემოთ მოგდებული ქაფი“. მართალიაო, მიმწერია. ჴ. დამჟავებული სველი რომ თავზე ქაფს მოიგდებს (მაშინ სველი არაფრად ვარგა). „იმას პერს ვეძახით“ (მთ. ).

კატოში
თ. ფიჩხი.

კატუნი
თ., ღადუნი ფშ. გარეული კატა.

კაფია
(არაბ. რითმა) გუდ., მთ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. ხელდახელ ნათქვამი ლექსი; გაბაასება, გაუბნება, შემღერება ლექსად; კაფიაობენო, იტყვიან, როცა ერთიმეორეს ელექსებიან. წაუკაფიაებავ ჴ. კაფია წარმოუთქვამს. ზოგის ახსნით, კაფია უფრო მარტო ერთი კაცის ნათქვამ ლექსს ერქმის, რომელშიც რაიმე სენტენციაა გატარებული.

კაღი
ნ. ყაღი.

კაშტე
თ. (გომეწარში) კალტის გასახმობი გოდორი.

კაჩა
ფშ. კაცის ფეხი მთლად, ძროხის უკანა ფეხი (მთლად). კაჩაი მოჴ. უკანა ფეხის ძვალი მუხლს ქვემოთ. ქაჯია მოჴ. წინა ფეხის ძვალი მუხლს ქვემოთ.

კაცობა
ჴ. ხანი მოწიფულობის შემდეგ (ჴ. მას.).

კაცშუაკაცი
ჴ. (კოლექტ. სახელი) მედიატორეები. შაკაცი ჴ. ერთი მედიატორე, შაკაცი მთ., მოჴ., თ. იგივე. მოჴ. მაჭანკალი, შუამავალი.

კაწაი
მოჴ. ბალახია. მისი ძირი იჭმევა. თვითონ ძირსა ჰქვიან კაწაი. გუთანს ამოაქვს ძირები. მაჩიკა (მოჩიკა) ჴ., მაჩიკა თ., ნაჩიკა ფშ.

კაწალბი, კაწარბი
მთ., კრაწალები მოჴ. ბრჭყალები (ცხოველებისა, ფრინველებისა), კაწრები ჴ. იგივე (ფრჩხილზედაც ითქმის); მწკლები ჴ., ფშ., თ. იგივე („ბრჯღალი“ არ იციან მთიულეთში, არც „ბრჭყალი“).

კაწანი
თ., ფშ. ჯაგების ღობე ცხვრის ბინის გარშემო (დაბალი, უსარო).

კაწახი
ფშ., მთ. კაკლის წენგო. ნ. ლეჯა.

კაწიბანა
ჴ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მოჩხუბარი, მოუსვენარი. უფრო ბალღზე იტყვიან“. მართალიაო, მიმიწერია. სუმუდამ მყეფარი ძაღლი.

კაწრვა, გაკაწრვა, გამოკაწრვა
ფშ., გუდ., მთ., გაქურდვა. „ისე გაქურდეს, რომ გამოკაწრეს იქაურობა“. ნ. ხრუწვა.

კაჭალა, ენა-კაჭალა
გუდ., ფშ., ჴ. (შატ.) ენა-ტანია, მაბეზღარი, ცუდი ენის პატრონი („კაცს გადაჰკიდებს კაცს“). ენა-მაწიკელა მთ., მოჴ., მეტის-მეტი მოლაპარაკე. ენათ-მზიდავი ჴ., ენა-კაჭალა ჴ. (შატ.) მაბეზღარი. წელღონა თ. იგივე.

კაჭკაჭ-ი
ფშ., ლითონი მოჴ., კაპორჩხალა (ნ.).

კაჭკაჭა
ბალახია. ნ. მელისკუდა.

კახპა
ჴ. (არაბ. კაჰბა). ბოზი; გაკახპება გაბოზება (ჴ. მას.).

კბენჩა
ნ. კმეჭა.

კბილ-სავარცხალა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ზღაპრული ქალი, რომელსაც ისეტი კბილები ჰქონდა, ხეებს ცულდივით ჭრიდა“. ბრტყელ- და გრძელ-კბილიანი. კბილ-საორცხალა ჴ. დიდ-კბილიანი (კაცი), თ. იგივე (ზღაპარში). „არეკში კი გამიგონია, ქალი ყოფილა, დედ-მამა და ძმები დაუჭამია“ (მთ.).

კბილვა
მკბილავი ჴ. ნ. კამპვა.

კბილი
ძაღლის კბილა ჴ., თ., სათხილე კბილი მთ. ეშვი (კაცისა). ძაღლის კმილა თ. უკანა კბილი. ნ. თაგვის კბილა, თივის კბილა (თივასთან).

კდინის კვირაჸე
ნ. კიდინის კვირაჸე.

კე
(ნაწილაკი) მთ., მოჴ. ხოლმე. გაიქცევა-კე, უჴდება-კე, წავიდი-კე, მითხრის-კე და სხვ.

კედ-ი, კედები
ფშ., ჴ. ორი ერთი თავში ერთურთზე გადაბმული კეტი ლუდიანი ტომრის ან ცვილის დასაწურავად. კედი თ. მარხილის ლვილი. ნ. დგალა. კედი ჴ., თ. ურდული. კედა მოჴ. (ყ. 506,19) ურდული. კედი ჴ., ფშ., თ., მოჴ. კეტი ნ. შუკუმი, წელთა, საღენჭელი.

კედელი
ჴ., თ. ხის კედელი (ყორე ქვის კედელი).

კედვა
ჴ., ჩაკედვა ჴ. ჩაკეტვა.

კედლის ჩიტა
მოჴ., ჭივჭავი მთ. ბეღურა. ჭიპჭავაი ჴ., ჭიპჭო თ. ნ. საბძლის ჩიტა.

კევნა
მოჴ. ცოხნა. ნაკევარი მოჴ. ნაცოხნი. „ნაკევარი ამაიღა ჴარმა“ (მოჴ.).

კეზი
ჴ. უმთავრესი დირე სახლის შუა ადგილზე, რომელსაც სხვა მომცრო დირეები („ხეები“) აძევს. „კეზ გაგერეკას კერასა“ (ჴ.) წყევლაა. თავხე ფშ., თავხე, თავი ხე მთ., ტანი მოჴ. შდრ. კესი. ნ. ხეები.

კეთება
(1), დაკეთება გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. ხორბლის დარკვევა ტაბაკით, ცხრილით ან ჴელ-ვარცლით. სრავალი დააკეთე (მოჴ.). დარიჭნვა თ. იგივე.

კეთება
(2) ჴ., თ. ქარგვა, გაკეთებული ჴ., თ. მოქარგული.

კეთილობს
ჴ., ფშ., ჴარობს მთ., მოჴ., ეჴარების თ. ატეხილია (ფური). მძუნობს მოჴ. (ძაღლი, კატა). ცხოველთა (და ფრინველთა) დამშვიდება კეთილობის შემდგომ მთიულურად: გრილდება, დაგირლდება ცხენი, იჭეკნება ცხენი, ინერბება ცხორი, იბოტება თხა, იპეპლება ქათამი.

კელა
ჴ. კრაზანა. ნ. კრაზანა.

კელაპტარაჸი
თ. დეკის ყვავილი (ჭამენ, მწნილადაც ინახავენ).

კელობს
ფშ., ჴ., თ. ცოტად კოჭლობს. ამასთან უნდა იყოს ეტიმოლოგიურ კავშირში ბაკურჴეველ ხევსურთა მკლე – ფეხით ხაიბარი. ნ. თარყაუშობს.

კემპი
ჴ. მწვეტი კლდე, ცხვირ-წამოწვდილი კლდე, კეპი ჴ. (არხ.), გამოცხვირული, გამოკუზული კლდე.

კენკეშა
ფშ., ჴ., (რაზ.-ჭყ.), კანკეშა გუდ. მცენარეა, იზრდება მთაში, ჭამენ. მთის მცენარეები (ბალახები) მთიულის ჩვენებით: კანკეშა (კენკეშა), დუცი (დუსი, მთ.), ხოზო, ყროლაი, ყოვის პწკალაი, შუპყაი, წიწმატი, დიყი, ვირ-დუცაი, ტიტა, ფხოლის თავაი.

კენტ
დაკენტვა ჴ., დაკეჭნა ფშ. დაჭდევა. ნაკენტი ჴ. ნაჭდევი (ნახე დაღილვაო, მიწერია, მაგრამ სათანადო ბარათი არ აღმომაჩნდა).

კენტი
გუდ., მთ. არა წყვილი. ლუწი თუ კენტი (თამაშობაში) ნ. კენტი. კენტი ჴ. ერთი ძნა. ნ. ჴელი.

კენჩხო
(ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 35) თავის სარქველი (მისხედს კითხვის ნიშნები. არ არისო, მიმიწერია).

კენწერი
ფშ. კენწერო, ხის წვერი. კენწერბი მთ. ნ. წიწკი.

კენწლვა, გაკენწლვა
(ყ. 573,1) ოდნავ გაკვრა ტყვიით.

კენწუხი
გუდ., წვეტიანი მთა. შდრ. კინჭუხი.

კენჭ
ნ. ნაკენჭალა.

კენჭ-ი
გაკენჭვა მთ., მოჴ., კენჭების აკრეფა და გადაყრა მოსახნავი ადგილიდან.

კეპი
ნ. კემპი.

კერასი
გუდ. წვრილი სანთელი. მიცვალებულის დამარხვის დროს იხმარება. გამდნარ ცვილში პატრუქს გაავლებენ და, რაც აჰყვება, ის არის.

კერკატ
ნ. ნაკერკატი.

კერკენი
მოჴ. მაგარი მიწა (არც მიწა და აღაც ქვა).

კეს-ი
ფს. შუა სახურავზე ქვეშ გაგდებული დირე. კესი, კესის ჴიდი თ. შუა სახურავზე დატანებული შოლტი, ისარი, კესი, საყუე ფშ.

კესანე
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ყვავილია; აგრეთვე საალერსო სიტყვა: გენაცვალე“. „ყვავილია“, ამაზე მე კითხვის ნიშნები მისხედს. შენი კესანე ფშ., მთ. (<შენი კვნესა მე?) ბავშვებს მიეალერსებიან.

კეტ-ი
მოჴ., ჴ. კენტი. საპირისპიროა ლუწი, ლუჭყი (ნ.).

კეტ-მალულა
მოჴ. კეკე-მალულობა.

კეტამი
ფშ., ჴ. (შატ.), (ვაჟა, 220,4) მთის წაკიდებული წვერი, მთის წვერი.

კეტრი
ფშ. (რაზ-ჭყ.) „სატკბური მუწუკები თავზე“. კეტრი ჴ., მოჴ. მუწუკი თავზე, „ქაჩლიანსაც ვეტყვით და კეტრიანსაც“ (მოჴ.). კეტრიანი ვაშლი ფშ. „ვაშლს თუ კანზე ჭორფლივით ან მუწუკებივით გაუჩნდა, იმას კეტრიანს ეძახიან“.

კეტრი
ჴ. ქეცი (თმას რომ გააყრევინებს სულ). კეტრი თ. გამხმარი მუწუკი. კეტრიანი ფშ. ქეციანი, თავზე მუწუკებიანი.

კეცეული
ჴ., ფშ. თხელი ქადა (გულად ყველი და ხორცი უძევს). ნ. ცხრეული.

კეწერაჸი, კეწარაჸი
თ., მწყურიელა ჴ. (ნ.).

კეწკერბი
მთ. ნ. წიწკი.

კეჭე
თ. ცოტა მატყლი, მატყლის ნამცეცი.

კეჭნ
(იშვ. კენჭ): დაკეჭნა მთ., მოჴ. კაცი დაჭრა. ნ. ნაჭრევი. დაკეჭნა, დაკენჭნა ფშ. იგივე (მიმიწერია: ფშავლებმა იციან ხევსურების დაცინვისას. ხევსურული არ არის).

კვადი
ნ. ერთკვადი.

კვალ
ჴ., ფშ., მსგავსი, ფერი, ნაირი, ჩემ კვალ კაცი ჴ. ჩემფერი კაცი. ჩემ კოლ კაცი (გუდ.) ნ. კოლ. იმისდა კვალად (ყ. 677,8 ქვ.) იმის მიხედვით.

კვალა
(1) ჴ.: ჩემ კვალა ჴ. ჩემოდენა (ჴ. მას.).

კვალა
(2) ფშ., ჴ., თ. გირკლის თავშესაკვრელი ბაწარი. ნ. გირკალი. ერთ ხევსურს ვჰკითხე: რას ეძახით თქვენ კვალას-მეთქი? ერთბაშად ვერ გაიგო და შემომეკითხა: რაო? იქ იმ დროს იყო ერთი ჴორჴელი კაცი და ჩემ მაგივრად მან უპასუხა: კოლას გეკითხებაო.

კვალთ, კვართ
ფშ., კოლთ მთ., გუდ., მოჴ. აკვალთვა, დაკვალთვა, შამოკვალთვა, აკვართვა, დაკვართვა ჴ. დამკვართვა თ. დაკოლთვა მოჴ. აკაპიწება, და-, შემო-, დაკოტავება (სახელოებისა, შარვლისა). ქისტი ელვის სიწრაფით გადახტა წრეში, ჩოხის კალთები აიკვართნა (ლ. ბალიაური, ბუსკაის მწკალი: „ლიტერ. საქ.“, 20.7,1939).

კვალობა
იმის კვალობაზე (ყ. 858,8 ქვ.) იმისდა გვარად, იმის კოლობაზე გუდ., მთ. იმის ბადლად, იმის მაგივრად.

კვამლი
საკვამი ჴ. ერდო, კვამლის ამოსავალი სახლიდან და სინათლის ჩასავალი სახლში (ჴ. მას.). ნ. საკმისი, საკომი, შუკუმი.

კვარიხი
ფშ. ეხი, გამოქვაბულ კლდე. კორახი გუდ. წამოზიდული კლდე.

კვეთ
ნ. ნაკუწ-ნაკუწად.

კვეთა
ჴ. აკრძალვა. უკვეთ ვუკრძალავ (გათხოვებას გარკვეულ პირზე). კვეთილში ნაჯდომ ქალი, ქმარ-ნაკვეთ ქალი, კვეთილიანი ქალი (ჴ. მას. 134-136).

კვეთილიანი
ფშ., ჴ., თ. (რაჭ.-ჭყ.) „ქალი რომ ქმარს დაიწუნებდა, ფშავლების ადათით ქმარს ვეღარ შეირთავდა და ამაზე იტყოდენ: კველითიანი ქალიაო“. კვეთილიანი ქალი ჴ. ქმარ-გაყრილი ქალი, რომელსაც ქმრისაგან აღკვეთილი აქვს (აკრძალული აქვს) ერთ რომელსამე (ეჭვ-მიტანილ) პირზე გათხოვება (ჴ. მას.). ჴ. თუ ქმარმა „სამწუნობრო“ არ აიღო, შეუძლია კვეთილში ჩასვას, ე. ი. აუკვეთოს გათხოვება. შდრ. მოკვეთილი.

კვეთილობა
გუდ. რისამე აღთქმა ღვთისადმი.

კვენჩა
ნ. კმეჭა.

კვერ-ი
(1) ჩაქუჩი.

კვერ-ი
(2) ხინკალი. არის სამეკვლაო კვერი ჴ., ცხვართ კვერი ჴ. (ჴ. მას.).

კვერცხი
ჴ. (როგორც საწყაო) სტილის მეოთხედი. 4 კვერცხი ერთი სტილია.

კვერცხის საპონი
ხელის საბანი საპონი. ნ. მარანდულის საპონი.

კვეც, კვეწ
ნ. ნაკუწ-ნაკუწად.

კვიმატი
ნ. კუბატი (1).

კვირ
ეკვირება თ. აშტერდება.

კვირაე ჴ.,
კვირაჸე თ. ა) კვირადღე. ბ) „ღვთიშვილია ერთი“ (=კვირია).

კვირიონი
თ., გვირილა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „კვირია ფრინველი. იმერეთში ბალახია, რომელსაც რწყილის წამლათ აკეთებენ“.

კვირტი
(1) ჴ., თ., მთ., მოჴ., კვირტა გუდ., მთ., მოჴ., მაჭაჭა, მაჭეჭა ფშ. მეჭეჭი. ნ. მაჭეჭა.

კვირტი
(2) ა) ჴ. ბოლონდელ ჩეჩვაში დამრჩალი მატყლი.ნ. ნაგულა. ბ) თ. „ფეჴების“ (ნ.) ძირების გამოსაქსოვი მსხვილი ძაფი.

კვისტავი
გუდ., მთ., კვიშტავი მოჴ., ჴ., ფშ. ა) მუხლის თავი, მუხლის კვერი, კვიშტავი, მუჴლის ფარდა მოჴ., კუშტავი თ. ბ) ტარზე წამოცმული ქვის რგოლი, კვირისთავი.

კვლავ უფრო
(ყ. 138,8; 313,10 ქვ.), კვლავ უფრო, კვლავ უფრო! (ყ. 520) „ამ სიტყვებით მიმართავენ ხოლმე სანადიროდან დაბრუნებულ მონადირეს“; სხვა დროსაც, როცა კარგ რასმე დაინახავენ (მთ. კლო უფრო!).

კვლევა, დაკვლევა
ფშ. გაშინჯვა. ჩხრეკა მთ. ქალს ნუ ჰკვლევ ჯარობაშია: / ტანზედ ნათხოვი აცვია. / ქალი თუ გინდა ლამაზი, / დაჰკვლიე ქერის მკაშია (ვაჟა, „ივერია“ 1886, № 30). ნადირის კვლევა ნადირის ძებნა.

კვლიავი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბალახია ერთგვარი და არა ზირა, როგორც ჩუბინაშვილი ჰგონებს, ზირას ფშავში ტყიურას ეძახიან“, კვლიავაჲ მთ., მოჴ. ბალახია, კვლივა ჴ.

კვლივა
ნ. კვლიავი.

კვრენცა
მოჴ. მოწვერვა, ყანის მაღლა მომკა. გაკვრეცა ჴ. „დუქარდით“ გაჭრა. კვრენცა თ. მაკრატლით მოჭრა. აკვრეცა ფშ. მაკრატლით (პატარა მ.) გაჭრა. უბედურო კენცელაო, / ცხოთა ყანის მკვრენცელაო (მოჴ.). კვრეცა: შუაზე გააკვრეცივა ჴ. შუაზე გააჩეხინა (ჴ. მას.).

კიბალი
თ. სამ-კაპი ხე (შეყრილი). მემცხვარეებში თუშის მაგივრობას სწევს. გუდამაყარში სწორედ თუშს ეძახიან კიბალს.

კიბირჭი
ჴ., კიბურჭი ჴ. (უკენაჴო), კიბურჭი, კიპურჭი ფშ., კიბორჭაჸი თ. კლდის პირზე გაყვანილი ვიწრო, ჭყორ-ღორღიანი და ძნელად გასავლელი გზა. ნ. კიბური.

კიბორჭაჸი
თ. ნ. კიბურჭი.

კიბურ-ი
გუდ. კლდეზე ასასვლელი, მიხვეულ-მოხვეული გზა.

კიბურჭი
ნ. კიბირჭი. კიბურჭიანი (რაზ.-ჭყ.) ჴ. „კლდიანი ღადა-ღუდა გზა“.

კიდება
ჴელის მაკიდება ჴ. ფიცში ჩაყოლა; მაიკიდ ჴელს ფიცში ჩაიყოლია მაეკიდებიან ჴელს ჴ. ფიცში ჩაჰყვებიან, ჴელს-მამკიდე ფიცში ჩაყოლილი (ჴ. მას. 138-139).

კიდევაც
მთ. რატომაც არა.

კიდელ-კიდელ
ცის კიდელ-კიდელთ ჴ. ცის ტატნობზე, ჰორიზონტზე, ნ. გიდელ-გიდელ.

კიდვა
მკიდავ ჴ., ფშ., თ., მკიდია მოჴ. მმართებს (ვალი), მეკიდ ჴ. მემართა. ნ. გადი.

კიდინის კვირაჸე (კდინის კვირაჸე), კატათ კვირაჸე, შურის კვირაჸე
(სამივე ერთია) თ. ხორცის აღების კვირიაკის წინა კვირიაკე, შურის კვირა ფშ.

კიდო
ფშ., მოჴ. უბატკნოდ მეწველი ცხვარი, უთიკნოდ მეწველი თხა, უბოჩოლოდ მეწველი ფური (როცა მოუკვდება ბატკანი, თიკანი, ბოჩოლა). „ჩვენ იმას ვეძახით ბერწა ცხორს“ (მთ.), კიდუ ჴ. (შატ.) უდედო ბატკანი (ჰო ასეა!).

კიდობანა კბილი
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. უკანა კბილი.

კიდუ
ჴ. (შატ.) ნ. კიდო.

კილდე
ჴ. კლდე. კილდის ფეჴი ჴ. კლდის ძირი.

კილდონი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფოცხვერი ნადირი“. კილდონი, კინდოლი ფშ., კინდოლი ჴ. „ტურის კამათი არის“ (ჴ.), [ე. ი. ტურის მსგავსიაო], ფოცხვერი. კინდოლაი ხარის სახელია.

კილვა
ფშ., მაკილვა ჴ. ნ. ჩაკრენტვა.

კილო
კილოს მიყვანა ჴ. ბოლომდე მიყვანა. „ქოოდ კილოს მიმიყვანეს“ – ძალიან შემაწუხეს.

კიმო
თ. კუთხე, ყურე. შდრ. ქიმი.

კინაღ
ჴ. კნინღა, კინაღამ (ჴ. მას.).

კინდოლი
ჴ. კილდონი.

კინთ-ი
ფშ. მოთაკილე.

კინთა, კინთულა
ჴ., კანთურა ფშ., კინტულა მთ., მოჴ. „არა, ცუნცულას ვტყვით“ (მთ. მლეთე), კოტნაჸი თ. კნუტი.

კინკრიჟო
ნ. კუტალა.

კინტულა
მოჴ. ნ. კინთა.

კინძ
ნ. საკინძი.

კინწოლი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ნაპერწკალი, წვეთი“. „ნაპერწკალი“ წამიშლია და დამიწერია: ადუღებული წყლის გადმონასროლი წვეთი. კინწოლ-ი, კინწოლა ჴ. პაწაწინა, პატარა რამე. „ჩვენ კინწოლაიას“ (ბავშვზე). არხოტელი უარყოფს.

კინწრისო (კლდისა)
ყ. 212,4 ფრიალო კლდე.

კინჭლე
ჴ. (შატ.) ნ. კოფა, ჩამა.

კინჭუხი
ტყე ველსა თოვლი ყინულსა, ბრაწი კინჭუხებს შაჰრთვია (ბაჩ., „დროება“, 1885, № 181).

კიპურჭი
ნ. კიბირჭი.

კირკ
ნაკირკალა ფშ. ცხვრის ტყავის გამოუსადეგარი ნაჭერი. ნაკერკატი გუდ., ნაკერკატალი ჴ., ნაკენჭალა მთ., მოჴ.

კირკალი
მთ., გუდ., მოჴ. ნ. გირკალი.

კირკენაჸი
თ. ნ. კირკინა.

კირკილი
მოჴ. კრკილი.

კირკინა
ფშ., კირკენაჸი თ. კრიკინა, ზღვამლი, გარეული ვაზი.

კირკიტა
მოჴ. ფრინველია.

კირჩხა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „კაჩხა“ გუდ., კარჩხა მთ., ჴ., კარაჩხა მოჴ., რჩხა, ჩხა თ. ჩამოსაკიდი, ტოტებიანი ბოძი, რომელზედაც ხარიხო გაიდება. „წუხელ, ძმისავ, კარგი სიზმარი რომ ვნახე, ტყავს რასმე გავზილავდი, ლეშს რასამ ვკიდებდი კირჩხაზე (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 34). კარჩხა, კრჩხა მთ. შდრ. ჯღრდე.

კირცხვა
ნ. გაკირცხვა.

კირცხილი
ფშ. ქრცხილა, რცხილა.

კირძა
ქ. ფშ., კენკეშა (ქვ. ფშ.).

კირწლა
ნ. კიწლა.

კირწყილი
მთ., გუდ. რწყილი. ნ. გირწყილი.

კისა
ჴ. ა) ვერძის ყვერისაგან გაკეთებული საბურნუთე. ბ) penis.

კისერ-დაზარნიშული (თოფი)
ნ. ყელ-ჭრელი.

კისრის ჴვაფი
თ., კისრისი ჴოფი მოჴ. ნ. ტილთ ჴოფაი.

კიტი
მოჴ., რიკი თ. ჩილიკი, რიკი, ჴმალ-კიტობაში (ე. ი. ჩილიკაობაში) სახმარი რიკი (კიტი მოკლე ჯოხია, ჴმალი – გრძელი). ნ. ჴმალ-ჯოხაობა.

კიტრა
ჴ., კიტრანაი მთ., კიტრი-კობალა მოჴ. ბალახია, მისი ნაყოფი მეტად წვრილია და კიტრსა ჰგავს. ჭამენ.

კიტრინი
მთ. ქაჩალი, მელოტი, თანაც მუწუკებიანი ნ. კეტრი. შდრ. ბუგრიანი.

კიცვი
ჴ. კვიცი (ჴ. მას.).

კიცხვა, დაკიცხვა
ნ. გაზველვა.

კიწაწი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „კეწეწი, ჩინჩხვარი“, გამხმარი ნეკერი. კიწეწი, წიწკარი ფშ. ტოტი წვერი.

კიწეწი
ნ. კიწაწი.

კიწვი
ჴ. წვივი, მუხლის ძვალი (უფრო საქონლისა). შდრ. წიკვი.

კიწლ-ი
ჴ., კიწლა ფშ., გუდ., ჯარაზე გამოძახული ძაფი, სანამ ამოიხვეოდეს (გადაიხვევა). კირწლა მთ. რაც გაძახვის დროს ბეწვი გასცვივა („ხარჯი“).

კიწოწი
ჴ. წვრილ ხელ-ფეხიანი.

კლდე
კლდის თბე ჴ. ნ. თბე. კლდის თხა ჴ. კლდის თხა სხვაა კიდევ, ვიდრე ფსიტი და ჯიჴვი.

კლდე-კინჭუხიანი
სამშობლო (ბაჩ. „დროება“, 1885, № 187). შდრ. კენწუხი. კინჭუხი ფშ., ჴ. ფხვიერი კლდე (იშლება), სადაც კაცს გავლა შეუძლია; სადაც ფეხი მოეკიდება (მოსხმული აქვს ქვები და არ არის მთლიანი). ნ. კუნჭუხი.

კლიტე
ჴ. ნ. სასხლეტი.

კლოვ, კლო, კლო
ჴ. კვლავ; შემდეგში, მომავალში. კლო მთ., მოჴ. გაისად. კლო-კლო ხელმეორედ.

კლო უფრო
მთ. ნ. კვლავ უფრო.

კმაზულობა
შეკმაზულობა, მართულობა ჴ., კმაზულობა, შაკმაზულობა გუდ., შეკაზმულობა ფშ., საკმაზულობა ფშ., აკმაზულობა თ. ცხენი მორთულობა. კმაზულობა მოაყრევიე (გუდ.) – მორთულობა მოჰხადე.

კმენჩა
მოჴ. ნ. კბენჩა, კვენჩა.

კმილი
თ. კბილი.

კობიჭა
თ. ნ. კომიჭა.

კობოხინი
ნ. კოპოხინი.

კობრჩხილაი
მთ. (მლეთე) ნ. ყოვის მჩხილაი.

კოდ-ი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დიდი კასრის მასგავსად ამოხვრეტილი ხე“, ჭურჭელი პურის ჩასაყრელად. კოდი გუდ. საწყაო, დაახლოებით სამი ფუთი. კოდი ჴ. გულამოღებული ხის მორი, რომელსაც, თუ ძირი აქვს, შინ იხმარება ჭურჭლად (მაგ., პურის ჩასაყრელად), ხოლო უძიროს წყაროზე ჩასდგმენ, რომ შიგ წყალი დაგუბდეს, როდესაც წყალი ცოტა ამოდის მიწიდან (ჴ. მას.). ნ. შემდგომი სიტყვა.

კოდვა
ფუტკარმა მიკოდა გუდ. ფუტკარმა მიჩხვლიტა.

კოდის წყალი
ჴ., კოდაის წყალი მთ. თუ წყალი ბლომად არ ამოდის მიწიდან რომ სოფლის მოთხოვნილება დააკმაყოფილოს, გულ-ამოღებულ ხის მორს ჩასდგმენ, რომ შიგ წყალი დაგუბდეს. კოდის წყალი თ. ჩამდგარი კოდიდან ამომდინარე წყალი.

კოვზი
ბაყაყის კოვზა მთ. (ჴადა), კოვზის ტარა მთ. (მლეთე), ერწო, გუდ. თავკომბალა. ნ. კუდურა.

კოვში
ჴ. ნ. კოში.

კოზი
მოჴ., ჴ., თ., კოზი ფშ. კოვზი.

კოკვ ნ. შეკოკვება.

კოკობზიკა
თ. პატარა უბრალო ბზრიალა. ნ. ქაბუზვაჸი.

კოკოშაი
ჴ. ვერცხლის ხრიკა (კოპე) არაყისა და ლუდის ამოსაღებად. გუდ., მთ., მოჴ. მწარე გოგრისაგან გაკეთებული ხრიკა (კოპე) წყლის ამოსაღებად. კოკოშა თ. (ალვანში) მწარე გოგრა წყლის ჭურჭლად სახმარებელი.

კოლ
ჩემ კოლ კაცი გუდ. ჩემისთანა კაცი. ნ. კვალ.

კოლა
ნ. კვალა.

კოლთ
გუდ., მთ., ნ. კვალთ.

კოლობა
გუდ., მთ., კვალობა. იმის კოლობაზე ნ. კვალობა.

კოლტება
აკოლტება (ავაკოლტებთ) მოჴ. აგროვება. შაკოლტება გუდ. შეგროვება, შექუჩება; „რო შაიყრებიან, შაკოლტდენო“ (გუდ.).

კოლტობა
ვკოლტობთ ჴ. გაჭირებით ვცხოვრობთ (სხვა ფორმები თითქო არ იხმარება).

კომახი
ფშ. ნ. კოპოხინი.

კომბული
ჴ. ქვამარილი.

კომიჭა
ფშ., კობიჭა თ. გუნდა (თოვლისა, მიწისა), ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გოროხი“. კომიჭა, კორკომიჭა ჴ. შეკრული ფქვილი ცომში.

კომლ-შესული
ნ. შემკმარი.

კონკი
ფშ., გუდ., მთ. ტანისამოსი (და არა იმ გაგებით, როგორც სხვაგან, ე. ი. არა დახეული ტანისამოსი). კონკები არა მაქვს, კონკები უნდა დავირეცხო. კონკის ძველი გუდ., ძველი ტანისამოსი. კონკი მთ., მოჴ., ფშ. ძველმანი.

კონტა
ჴ. (ბაკურციხე) ნ. ისკორტა.

კონჩხა, კონჩხო
ფშ., ჴ. მეცხვარის წყლის სასმისი, ყურიანი, ხისა (მეცხვარეს იგი წელზე ჰკიდია). მათარა ტყავისა არის. კოჩხო თ. ა) მეცხვარის წელზე შესაკიდი წყლის სასმისი, ყურიანი, ბ) ქაფჩა (ტარიანი).

კონჩხულა, კონჩხულაჸი
თ. პატარა ყველის კვერი (ძროხისა), კუშკანა ჴ., მოჴ. კონჩხულა ძროხისა არის მხოლოდ, ცხვრისას დიდ ყველს აკეთებენ.

კონწოლი, კოწოლი
ნ. წკინტოლი.

კოპ-ი
ფშ., თ. ქალამნის ამოსასხამი თასმა. „კოპი ეწოდება ტყავის წვრილ ზონარს, რომლითაც ქალამანი ისხმება“ (ჩაჩ. 23).

კოპალა
„ხატია“ ხევსურებისა და ფშავლებისა. მისი ეპითეტია „ბერი“.

კოპოხინი, კობოხინი
ჴ., ჴომი თ., კომახი ფშ. ქულს ზემოთ აქეთ-იქით ამობერილი ძვალი, კოჭი.

კოჟრიანი
ნ. ლიჟრიანი.

კორ-ი
მოჴ. ხის ბურთი, კორ-ჯოხობაში სახმარი. კორ-ჯოხობა მოჴ. თამაშობაა. ერთი პარტია შეაჯდება მეორეს („დედა“ დედას და „ამხანაგი“ ამხანაგს). დედა დაიჭერს კორს და გარას (ჯოხს) გაჰკრავს. სადაც კორი დავარდება, იქ უნდა მიარბენინონ „ცხენებმა“. შემდეგ გარა უნდა ესროლოს „ცხენზეით“ კორს და გააგოროს. თუ ააცდინა დედამ, „შვილი“ გაჰკრავს და გააგორებს. თუ ყველამ ააცდინა, „ცხენები“ „მჴედრებად“ გადაიქცევიან და „მჴედრები“ „ცხენებად“.

კორა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „თოფის გასახედი სანიშნებელი. საბა ამბობს ბარის სატერფულიაო“. გასანიშნავი მოჴ., კორა ჴ., კორამი ჴ. (შატ.).

კორამი
ნ. კორა.

კორაქი
(ერწო) უღლის შუა ადგილზე ჩარჭობილი ორი მოკლე ჯოხი.

კორახი
გუდ., ნ. კვარიხი.

კორკომიჭა
ჴ. ნ. კომიჭა.

კორკოტა
ჴ., თ. სეტყვა. შდრ. ხორხოშა.

კორნე
ჴ. (შატ.) დაწნული აკვანი (პირველად იმაში აწვენენ ბავშვს). კორნილა ფშ. აკვანი (მისხედს კითხვის ნიშნები. ალბათ, სადაც შევამოწმე, იქ არ იცოდნენ).

კორსალა
თ. კოდალა. ნ. ყოდალაი.

კორუმი
თ. პატარა ტყე, განცალკევებით მდგომი. ფშ. (ბაჩ. „დროება“, 20) ერთად შეყრილი რამ.

კოტი
ჴ. შვეული, отвесный.

კოტნაჸი
თ., კინთა ჴ., კანთურა ფშ. კნუტი, ცინტალი. ნ. ცინცულა.

კოტორი
თ. ქადა.

კოფა
ჴ., ტაგანა მოჴ., კინჭლე ჴ. (შატ.). ნ. ჩასმა.

კოღო
მთ. (ჴადა) ბუზია ერთნაირი, რომელიც მწარედ ჰკბენს ცხენს, მოჴ. თითქო იგივეა. კარგად ვერ ამიხსნეს. კოღო მთ. (მლეთე) იგივე, რაც სალიტ. ენაში.

კოში
(1) ჴ., ფშ. ნ. თუშურა, ქოშაი, ყოში.

კოში
(2) ჩამჩა, ლუდის ამოსაღები (ტარიანი). „დიდი სალუდე თასია“ (ბეს.). „სალუდე ჯამი რვლისა“ (ბეს.), „რვლის დიდი თასი; ვინც რამე სახელს იზამს ჴევსურეთში. ეს კოვშს დიდი მნიშვნელობა აქვს“ (ბეს.).

კოშკი
მოჴ. სათიბში ქვა ქვაზე შეწყობილი (ნიშანია იმისი, რომ არავინ მოაძოვოს). სათიბის ნაპირში დგამენ. ლიგანა, ციხია ჴ. (არხ.), ლიგანა, კოშკი ჴ., სარყი მოჴ., სარყე ფშ. დასობილი გაყვლეფილი ჯოხია იმავე მიზნისთვის.

კოშრი
ფშ. (რაზ-ჭყ.) „მურკლი, წყლისგან შეკუმშული ფქვილი“, კომიჭა ჴ., კორკომიჭა ჴ. (შატ.).

კოჩა
ჴ. (შატ.) ნ. კუნტულა.

კოჩხო
თ. ჩამჩა (კოჩხო ტარიანიც არის და უტაროც (უტარო მეცხვარისა არის). ჩამჩას ხევსურეთში ქიტი ჰქვიან.

კოწლვა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ. „ძალიან რო დუღს (წყალი)“, კოწლობს თ. ძალიან დუღს. ნ. შემდგომი სიტყვა.

კოწოლი
(1) ფშ. ადუღებული წყალი რომ ისვრის შხეფს. წკინტოლი ფშ., კოწოლი ჴ. ადუღებული წყლის მიერ ამონასროლი წვეთი. ნაწკინტოლი გუდ., წინწალი მთ. (წინწალი მოჴ. ნაპერწკალი). ნ. წკინტოლი.

კოწოლი
(2) თ. დალალი, ნაწნავი.

კოჭ-ი
ჴ., ფშ., თ. ქუსლი. ნ. თოლკოჭი, თხუსი, წისქვილი.

კოჭა
ნ. თხუსი.

კოჭაობა
ჴ.: ბედნი (მხ. ბედი) ამხანაგები კოჭაობაში ან სხვა თამაშობაში (ორი ერთ მხარეზე იყოს და ორი მეორეზე). ჟანტა-მშრალა კენჭის ყრა (ორს შუა), ფერი კაი გვერდი, ჭიტი ამოთხრილი გვერდი, ზიქა თხელი გვერდი. ჩამიდგი კოჭი მასესხე. მავსწუყე, მავიწუყე მოვიგე. ჯილაზე გასვლა თავნზე ყოფნა, ფრედ თამაში.

კოჭაული
მთ. „კოჭაულს ვტყვით, ცხრა ძნაა შიგ“ (მთ.), ნ. წერი.

კოჭვა
ნ. დაკოჭვა.

კოჭობ-ი
(1) გუდ., მთ., მოჴ. სპილენძისგან (ან თიჴისგან) ერბოსთვის გაკეთებული ყურიან-ყელიან-ჭოჭიანი ჭურჭელი, პატარა, თუნგივით მოყვანილი.

კოჭობ-ი
(2) ჴ. ვერცხლის თასი, მაღალი. „კოჭობი არის ვერცხლის თასი ლუდის სასმელი“ (ბეს.).

კოჭობა
ფშ., გუდ., მთ. მინდვრის სოკო, ნ. ზოკო.

კოხი
(1) ფშ., მთ., მოჴ. გურჩი, ფილთაქვა, მრგვალი ქვა, „მირგოლი ქვა“ (გუდ.), „გურგალი ქვა“ (მთ.), მოჴ. იგივე და ქვა საზოგადოდ. ჴ. ქვა, რასაც ხელით აიღებს კაცი. ნ. ფილთაკოხი.

კოხი
(2) თ. წიხლი. დაკოხვა თ. დაწიხლვა.

კოხი
(3) ჴ. მკვახე.

კოხმიჯი
ფშ. ნ. კოხუჯი.

კოხუჯი
გუდ., მთ., მოჴ. ქალამანი, კოხმიჯი, კოხმინჯი ზ. ფშ. სიტყვა გამოსულია ხმარებიდან: კოხმიჯნი ჩაიცვენ, შვილო, გამიგონავ ბებრისაგან“ (ფშ.). კოხუჯი მოჴევეებმა იციანო (მთ.), „ჩვენ ქალბანს ვეძახით“ (ჴ.). კოხუჯს ხევში ზემოდან არა აქვს რა და წმინდა მოჩანს. მხოლოდ ძირი აქვს და ზედაპირი – არა. თასმებით არის გადაკრული. ნ. ბანდული, ჴუნჩა.

კრაველი
ჴ., მოჴ., თ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბატკნის განაკრეჭი მატყლი. მატყლს სამნაირად ჰყოფენ

კრაზანა
(1) შდრ. კაზარა.

კრაზანა
(2) თ. ბალახია. ცხვარმა რომ ჭამოს, მატყლი გასცვივა ტანზე, ზოგი მოკვდება კიდეცო.

კრაწალები
მოჴ. ნ. კაწარები, მწკლები.

კრაჭუნა
თ., რეტ-რეტა ჴ., კუტ-რეტა ფშ. ცხვრის ავადმყოფობაა: უცბად კლავს ცხვარს. (ცხვარს) კბილების კრაჭუნი აქვს და იმიტომ დორბლსა ჰყრის პირიდან.

კრეფა
(1) (კრეფ-კრიფ), ყ. 674,5 დაწევა. მიწევა.

კრეფა
(2) ჴ. თივის მოხვეტა ფოცხით. „საკრეფლა მივალი“ (ჴ. შატ.) ნ. საკრეფელი.

კრიჭა
ნ. ნაჭლიკა.

კრკო
ნ. კურკო.

კროჭი
თ. პატარა ყუთი ხისა, სახურავიანი. კროჭაი ჴ. დიდი ტაგრუცი, კიდობანი.

კრუმა
ფშ., ტრუპკა ჴ., ფშ. წიწიბურა.

კრუტი
გუდ., მთ., მოჴ., ჴ. (არხ.), ფშ., თ. (თუშეთში იშვიათად, ჩვეულებრივ კრუხი იხმარება) კრუხი. მოკრუტება მოკრუხება. შენი და კვერცხად აქცია, / მენამც ზედ მომაკრუტაო (ფშ.).

კრჩხა
მთ. ნ. კირჩხა, ჯღრდე.

კუა
თ. კუ.

კუაი
მოჴ., ბელი ჴ., მოჴ. (იშვ.), მძღრენი მოჴ. განავალი. კუაი ჴ. კუილი (ბავშვისა).

კუბატი
(1) თ. კვიმატი, მარცხიანი დღე.

კუბატი
(2) ჴ. პატარა ქადის კვერი, კუტაპი მოჴ. სამარხვო ხინკალი (შიგ კარტოფილი იქნება ან სხვ.).

კუდ-ბეჭედა
თ. ნ. კუდოვანი.

კუდ-ი
სამხრის კუდი ფშ. ჭამა სამხარსა და ვახშამს შუა. სამხართ უკენა მთ. „სამხრის კუდი არა და ვაჴშმის კუდი გამიგონია“. ნემსის კუდი გუდ., მთ., ფშ., ჴ., თ. ნემსს რომ ძაფი შერჩება კერვისა ან ქსოვის შემდეგ.

კუდ-ჯიჯიტაი
მოჴ. კუდ-მოხვეული. ჯიჯიტაი ჴ., ფშ. რკალი რამ (სათამაშოდ).

კუდიან-ი
ჴ. ავ სულად წარმოდგენილი არსება, რომელიც კუდიანთ ღამეს ტილს და რწყილს გადააშლის თავზე მესმიანებს და იტყვის, ვინ რისგან მოკვდება სოფელში (ჴ. მას. 149-151)

კუდიანთ კაზარა
გუდ., მთ., კელა ჴ., ფშ., კრაზანა, ბზიკი. ნ. კაზარა.

კუდიანთ წუხრა
ჴ. დიდ მარხვის უკანა კვირის ოთხშაბათ ღამეს სახლის პატრონი ნახშირს მოაყრის ყოველგვარ საგანს სახლში (ტანისამოსს, იარაღს, ლოგინს და სხვ.) კუდიანთაგან დასაცავად (ჴ. მას. 149-150).

კუდო
ნ. წერწა.

კუდოვანი
ჴ. ბოლო-თეთრი ძერა (ტანი შავი აქვს. თუ ტანიც თეთრი აქვს, მაშინ ორბს ეძახიან). კუდ-ბეჭედა თ., ფშ.

კუდურა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) თავკომბალა. სანსალა მოჴ., სამსალა ჴ. (შატ.), ბუთუთა ჴ., ბაყაყის კოვზა მთ., სასალაჸი, სალსალაჸი თ.

კუზურაჸი
თ. ეს მეტაჸ კუზურაჸი არს თ. – ამან ბევრი სატნის (ყველის) მიჭმევა იცის. აკუზურაჸებ ატან, აჴდურებ. უდერაჸს ნუ აკუზურაჸებ თ. – ბევრს ნუ ატან.

კუთ-კუთად
ქუჩად: კუთ-კუთად ჩამოწვა ნისლი (ყ. 480,1). შაკუთება ჴ. (სისხლზე).

კუთი
მთ., მოჴ., თ. წვივის უკანა (რბილი) ნაწილი.

კუთხი
ჴ. კუთხე. ზენ-უბან ციხე დაიქცა, კუთხი გამასქდა ქვისაო (ჴ.).

კუკი
თ., კუტნი ჴ. cunnus ნ. კუტნი, ზუტი.

კუკუხო
მოჴ. ნ. კუნკუხო.

კულა
(1) მოჴ. ხშირად ხმარობენ დედაკაცები: კარგი-ღა, ჩე, კულა! სუ-ღა, კულა ჩე! თავად წავა კულა. მაიტა-ღა, კულა ჩე! კარგი-ღა ბეჩა კულა.

კულა
(2) ჴ., მოჴ., ფშ., გუდ. „სახლში ბოძივით აშენებული ქვისა, რომელიც იმაგრებს სახლს“ (ბეს.). ქვებისაგან აშენებული კედელი, ბოძის მაგიერ ამოყვანილი. მთ. ქვით აშენებული ბოძი (არშინ-ნახევარი იქნება ირგვლივ). კულო ჴ. (შატ.) ოთხკუთხი ბურჯი. შდრ. ლიკვი (2).

კულაჸი
თ., კლოვ ჴ., ფშ. გაისად.

კულო
ჴ. ნ. კულა (2).

კულუხი
მთ., ფშ., მოჴ., ჴ. ღვინის ღალა ხატისთვის. ხატებს წინათ მამულები ჰქონდათ ბარში. კულუხი საზოგადოდ ღალა არის, უფრო კი სასმელებისას ჰქვია. ნ. მათარა (2).

კუმეტი
ჴ. ახალწლის მეორე დღე, 2 იანვარი. ნ. წელწადი.

კუმპაი
მოჴ. ძროხის ნეხვი ახალი. დაკუმპა მოჴ. კუმპა დააგდო, მოსკორა. სკორე ჴ., თ.

კუნელი
(1) ჴ., ჴრილი ჴ. მტვერი. კუნელი ფშ. კორიანტელი, ქარით აყენებული მტვერი ან თოვლი.

კუნელი
(2) თ. ორთქლი. ნ. ონჩარი.

კუნკ
იკუნკება მოჴ. ნ. წამოყუნტვა.

კუნკუხო
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „იგივე კუკუხო, უკანანი“. კუნკუხონი, კუკუხონი ფშ. გავა (?). კუკუხო მოჴ. საჯდომი ძვალი მეჯების ქვემოთ.

კუნტულა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „უკუდო“, კუდ-მოკლე (ცხვარი); მოკლე-ტანისამოსიანი. მოჴ., თ. უდუმო ცხვარი, მცირე დუმიანი; ცხვარი, რომელსაც დუმა არ აჩნია. კოჩა ჴ. (შატ.), დუმა-კუნტა ჴ.

კუნძი
მთ. (ჴადა) კერაზე ქვემოდან ცეცხლის მისადები ხე. ნ. ძელი.

კუნჭუხი
ჴ., თ. წვეტიანი კლდე. ნ. კინჭუხი.

კუპრი: ქალ-კუპრო, ბიჭ-კუპრო
გუდ., მთ., მოჴ. წყევლაა. ნ. შავი.

კურ-ცეცხლა
ჴ. ნ. ყურ-ცეცხლა.

კურატი
ფშ., მთ., კურეტი ჴ. ხატისად შეწირული ხარი, რომელიც არ დაიკოდება და არც უღელში გაიბმის. დაუკოდავი ხარი („მოზვერი“ ბეს.), ხატის დასაკლავად განკუთვნილი.

კურკლი
ჴ. ნ. დრემლა.

კურკო
ფშ., თ. გირკო ჴ. რკო.

კურუმი
ფშ. ნ. კორუმი.

კურხალი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ორთქლი“, კურხელი ჴ. კურხელი ჴ. ნ. კურხალი.

კუს-ი
(ჭყ.) ჴ. ყველის კვერი. კუს-ერბო ჴ. ერბო ყველი. კუსი თ. ახლად ამოღებული ყველი უმარილო.

კუსება
გავრცელებულია აზრი (ა. ზისერმანსაც მოჰყავს იგი „კავკაზში“ 1851 წ.) თითქოს ხევსური ჭერხოდან ჩასძახებდეს თავის დიაცს: კუს თუ გეკუსებისაო? დიაცი თითქო უპასუხებდეს: მეკუსებისაო, ან მეჴსენ, მეძინებისაო, მეხიმც გედღლიშებისაო! მაგრამ დამარწმუნეს, რომ სულ ტყუილიაო. ასეთი სიტყვები არ არსებობს ხევსურეთში (არ არსებობს არც მეხი). საჯამბარაოდ რომ მიდიან ხევსურები ბარში (ჭაპნის დასაწნელად), მართალია, მაშინ ეუბნებიან ბარელებს (ან ვისაც შეხვდებიან) ეგრე ვიცითო, მაგრამ ხუმრობითო (ნ. მაინც კუსკუსობა).

კუსკანა
ნ. კუშკანა.

კუსკუსა
ნ. კუსკუსელა, დათვის ქაჩქაჩა.

კუსკუსელა, კუსუსა
მოჴ. გუდა-ფშუკა, დათვის ქაჩქაჩა, ყოვის საჩუარა მთ., ყვავთ კუსა ჴ., მყვართ კუსაი ჴ., მყორთ კუსაი (ჰო, ასეა) ჴ. (არხ.), ყვავთ ყველი თ. სანამ პატარაა, გაიზრდება, გაშავდება და საცუარა თ. (დიდი), ყოვთ საცუარა ფშ., კუსკუსელა (ან კუსუსა) პატარაა, რომ გაიზრდება – დათვის ქაჩქაჩა.

კუსკუსობა
ჴ. „ქალი და ნეფე იმ ღამეს ერთუცს მიუცოცდებიან, კუსკუსობას დაიწყებენ“ (ჴ. მას. 133,7).

კუტ-ეკალა
ფშ. ბურბუშელა თ. ბალახია შირაქში.

კუტ-ი, კუტნ-ი
ჴ. Cunnus, pudenda mulieris, ორივე ბაგე vaginae. ზუტი თ.; „დიაცმ თუ გაგვაჯავრ, «დაგეწვნეს კუტნიო» ვეტყვით“ (ჴ.). კუკი თ. იგივე.

კუტ-რეტა
მოჴ., ფშ., რეტ-რეტა გუდ. ნ. კრაჭუნა.

კუტალა
ჴ. (რაზ.-ჭყ.) „კინკრიჟო“. კითხვის ნიშნები მისხედს. არ იციანო, მიმიწერია. ზემო ფშავლებმა იციანო, გომეწრელმა მითხრა.

კუტაპი
მოჴ. ნ. კუბატი (2).

კუტუ, ყუტუ
თ. ლაგინა (ლაგინას გურიაში პატარა საწყლე დოქს ეძახიან თუჯისას).

კუშკანა
მოჴ. (<კუსკანა?) პატარა ყველის კვერი; კონჩხულა თ.

კუშტავი
თ. ნ. კვისტავი.

კუწ (კვეწ), კვეთ, კვეც
ნ. ნაკუწ-ნაკუწად.

კუჭ-ი
(1) გუდ., თავ-ქუდი მთ., ქუჩალა (<ქუდ-ჩალა?) ფშ., ჴ. მოწვერილ თივაზე დასაფარები (ისევ თივისა), რომ წვიმა არ ჩაუვიდეს.

კუჭ-ი
(2) ჴ. ქუდის თავი (უბეწვო), კუჭულაჸი თ.

კუჭ-ი
(3), მრ. კუჭები გუდ., მთ., მოჴ. ჩოხის ნაოჭის თავები. ნ. გუჯასტა.

კუჭალი
ფშ. ა) ბატი-ბუტი, ბატილი, დახლილი სიმინდი, ბიჭონი ჴ.; ბ) ოთხკუთხი ქადა.

კუჭეჭი
ნ. ჩიჩქი.

კუჭმაჭები
ყ. 274,19 შიგნეულობა საქონლისა. კუჭმეჭები მოჴ. თირკმლები. კუჭმეჭა ჴ. ჩიჩაყვი (ფრინვლისა).

კუჭოი
თ. ხბო, სანამ ძუძუს აბია. ნ. მზორაი.

კუჭულა
ჴ. ქოჩორი. კუჭულა მოჴ. შეკრული ბალახი ქალამნებში ჩასაგებად. კუჭულა თ. გადაყრილი ნაგავი.

კუჭურაჸი
თ. ჯვარ-დაწერილი დედაკაცის თავზე სატარები ჩიხტა-კოპის მსგავსი.

ლაბე
(ჴანდოში), მთიულის სიტყვით): „აქ სათარს ვეტყვით“ (მთ.).

ლაბიერი
ფშ. კედლებში დატანებული კოჭებს შუა ლამ-კირით ამოვსებული ადგილი.

ლაგამი
(სპ.): საჴორჴე ლაგამი მთ. პირში ამოსადები რკინიანი აღვირი. ნ. ალაჴი (1). მარჴილის ლაგამი მთ. თივისა და მარხილის შესაჩერებელი მუხრუჭი. ლაგმვა, დალაგმვა ჴ., თ. შეჩერება, დამორჩილება: „მიწრიელ დაულაგმიდი“ ჴ.

ლავაშ-ი
ლაში, ლაოში მოჴ. ლავაში, თხლად გამომცხვარი პური. „ბებრის ქელეხში ქერის ლავაშიც კარგიაო“ (ანდაზა).

ლავაშა
(1) ფშ., ტყლაპა ფშ. ნ. ბოყოჭა.

ლავაშა
(2) გუდ. ბალახია.

ლავაშა
(3) ფშ., მთ. გიჟი ცხენის დაჭედვის დროს დასაწყნარებლად ყურზე ან ჩიჩვირზე თოკ-გამობმული ირმის რქა ან ხე.

ლავი
ჴ. რაღაც საბედისწერო სიტყვაა, რომლითაც მაძახურა თითქო კაცს სწყევდეს (ჴ. მას.).

ლათბა
ჴ. გრძელი და დიდი გეჯა. ხმარობენ უმეტესად ხატებში ლუდისთვის. ლახტბა, ლახტმა თ. (ბევრმა არ იცის) სალუდე გეჯა. ლათვე, ლათბე ჴორ., გუდ. წყალზე დადგმული გეჯა საქონლისთვის. ნ. ისარნა.

ლაკანტური
ჴ. ლუყი, ენა-მოჩლექილი, ჩლიქი. ლაკანტურობით ცნობილიაო ხევსურეთში ორი სოფელი: ხორნაულთა და ჭიმღა. მაგალითები ჭიმღიდან: დალაი (დანაი), კოლაი (კონაი), ლას ამბობ შელა (რას ამბობ შენა), მაცვი (მაჩვი) და სხვ.

ლალვა
წალალვა ჴ. წარგზავნა, გაგზავნა; წამალალვა ჴ. გამოგზავნა; გადალალეს ჴ. გადარეკეს. ელალე თ. გარეკე (საქონელი).

ლამ-კირი
მოჴ. ბათქაში.

ლამაზ
მოჴ. მშვენივრად. ლამაზ ვიცი ჴ. მშვენივრად ვიცი.

ლამინი
ჴ.: არ ულამინებს არ უწონებს, არ ურჩევს.

ლამონი
ფშ. ფორის ტკბილი წვენი, ლამო გუდ.; დამჟავდება და კაპარია.

ლამპარი
ჴ. შუა ზამთარი, დაახლოებით იანვრის ბოლო რიცხვები („ზამთარ რო გასწორდების“). ლამპრობა ჴ. ნ. ივ. ჯავახიშვილი, ქართვ. ერის ისტორია, წ. I, 1908, გვ. 109. კ. კეკელიძე.

ლამპარია
გუდ., მთ. დიდ ოთხშაბათს ცეცხლი უნდა დაანთონ (ლიხისა), გადაფრინდებიან ზედ და იტყვიან: „რი კუდიანთასაო“. ამპარია მოჴ., ლომპორია ფშ. დიდი ცეცხლი.

ლამპარიობა
გუდ. ცეცხლის დანთება ნათლისღების წინა დღეს. ლამპორიობა მთ. დიდ ხუთშაბათს დანთებული ცეცხლი. ლომპორია ფშ. დიდ ოთხშაბათს დანთებული ცეცხლი. ამპარიობა (ჰო აგრე!) მოჴ. ჭია-კოკონა (31 იანვარს დაანთებენ ცეცხლს). „ლამპრობა“, როგორც საეკლესიო დღესასწაული, მოდიოდა მირქმის დღეს. ე. ი. 2 თებერვალს ძველი სტილით. ნ. ლამპრობა.

ლამპორია
მთ. იციან დიდ ხუთშაბათს. ნ. ლამპარიობა.

ლამპრობა
მთ. ყველივრის პარასკევს ცეცხლს დაანთებენ და ზედ გადაფრინდებიან ბალღები. ნ. ლამპარი, ლამპრიობა.

ლანცოფა
ნ. ნარცოფა.

ლაპატო
მთ., ყაპყატო ფშ., ჴ. ცხრილის დასაწნველი ტკეჩი. ნ. ყაპყატო.

ლაპო, ლაპობა
მოჴ. ნ. ლეპო.

ლასტ
(2) გამოლასტული მთ., მოჴ., თ. „გომი ზურგზე მიკრული“ (მთ.), ძლიერ მშიერი. დალასტული, წამოლასტული დაწვენილი ყანა (ავდრისგან, სეტყვისგან ან თავისი სიმძიმის გამო).

ლასტ-ი
(1) ჴ., თ. ნ. ძობანი.

ლაფ-ი
მოჴ., ჴ. სველი. დალაფება ფშ., თ., ჴ. დასველება წვიმისგან. დამალაფა – წვიმამ დამასველა. დავლაფდი, ჩავლაფდი, გუდ. დავსველდი წვიმისგან. ჩამალაფა და ჩამატბორა თ. ნ. ტბორი.

ლაფანი
მთ. ნ. მუში.

ლაფოთქინა
ჴ., ლაფორთქინა მთ., ლაფოჩქინა მოჴ., ლიფოშქინა თ. ლოკოკინა.

ლაქარდიანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ენაწყლიანი, ენა-ტკბილი“. თილისმიანი ფშ., მოჴ. პირმოთნეობით მოლაპარაკე. „გაუთლის ლაქარდებს“ (ფშ.).

ლაღი
გალაღება ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გახარება“. მთ., მოჴ., ჴ. თ. იგივე. „გალაღებულია, არა აჯავრებს რაო“ (მთ.).

ლაღუმი
მთ., მოჴ. ნაღმი.

ლაყაყბა
თ., ლაშყბა ჴ., მაჯახალი მოჴ. ყბა.

ლაყო
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. ლოყა, ქური ჴ. (თუშეთში ლოყა იციან). გუდამაყარში ყოყმანობს თვითეული: ხან ლაყო-ო, ხან ლოყა-ო. იხმარება კი ორივე ფორმა, მაგრამ რომელი უფრო ხშირად, ვერ გამოვარკვიე.

ლაშ-ყბა
ჴ., ლაჟა-ყბა თ. ყბა, ყბის ძვალი. მაჯახალი მოჴ.

ლაშარის ჯვარი
ფშავლების სალოცავია (ფშავის არაგვის თავში, მარჯვენა მხარეს. მის პირდაპირ მარცხენა მხარეს, ოღონდ უფრო მაღლა, თამარ-ნეფეა.

ლაშნი
(მრ.) მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. პირი. ლაშთ გართხმა, დართხმა პირის გაღება, დაღება. „რას ართხამ ლაშთაო“ (მოჴ.), რას დაგირთხმია ლაშნი“.

ლაჩქიმი
ფშ., ლაჩქიმა (ერწ.) ორი ხე, რაზედაც დაწნული ჩელტია დაკრული და რომლითაც ჯინს მიათრევენ. ლაჩქიმა გუდ., ციგის ღუა (ღუა – ციგისა და მარხილის ფეხი). ლაჩქიმი მთ. ფიცრისგან გაკეთებული ციგა (ციგა მთიულეთში მოხრილი ხისგან მარხილსავით გაკეთებული საქანელაა).

ლაჩქინი
ნ. სათარი.

ლაცოფა
ნ. ნარცოფა.

ლაწნი
(მრ.) ჴ. ლეწის ხმა: ჭალას ლაწნ იქნეს რქისანი“ (მოყმისა და ვეფხის ლექსში).

ლაჭანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წნელისაგან მოქსოვილი ლოგინი. შიგ თივა ან ბურდო აგია და ისე იძინებენ“. ჩაფი ჴ., ლაჭანი ჴ. (შატ.), ტახტი (ფიცრისა), ჯინი თ. იგივე.

ლაჭნიკა
ფშ. ნ. ნაჭლიკა.

ლახანა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მწვანე თავდაუხვეველი კომბოსტო“. არ არისო, მიმიწერია.

ლახიანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფეხებს რომ ძლივს დაათრევს, ისეთი კაცი“. მისხედს კითხვის ნიშნები და მიმიწერია: არ არისო. ნ. ლაჯიანი.

ლახტ-ი
(1): ლახტვა თ. კაზმვა (ცხენისა). დალახტული თ. შეკაზმული (ცხენი).

ლახტ-ი
(2) დაგლახტოს ფშ. წყევლაა.

ლახტარა
ჴ. მჟაველა (მჟაუნის მსგავსია). მჟავია ჴ. კიდევ სხვაა, მაღალი იზრდება. მჟავია თ., მჟავანა ფშ. საზოგადოდ ორივე.

ლახტბა
თ. (გომეწ.), ლახტმა თ. ნ. ლათბა.

ლახჭიმა
მთ., ხოზო მთ., ფშ. ბალახია.

ლაჴ
(1): გალაჴვა მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. მიწაზე გაგორება. გალაჴვა მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. მიწაზე გაგორება. გალაჴვა თ. გათელვა. დალაჴვა ჴ. ფეხით შედგომა, ფეხის დადგმა.

ლაჴ
(2): ნ. გადალაჴვა.

ლაჴ-ი
თ. ა) დაღლილ კაცს წყურვილის გამო პირზე რომ ჭუჭყი მოუვა. ბ) ლაჴი თ., ნერჴი ფშ. დამდგარი წყალი რომ თავზე ჭუჭყს მოიგდებს.

ლაჴვაჩ-ი
ჴ. მარცხენა. ლაჴოჩა ფშ. მარცხენა. ლაჴვაჩა, ლაჴოჩა ჴ. ცაცია.

ლაჯიანი
ჴ. კოჭლი; ლეჯიანი ჴ. (შატ.) კოჭლი. ლაჯიანი თ. ვინც კარგად ვერ დადის; ვისაც ბუნებით დაჰყვება რაიმე ნაკლი და ვერ დადის კარგა. „ლაჯიანი ლაჯიანს აყვედრიდაო“ თ. (ანდაზა).

ლე
(ნაწილაკი) ნ. აბალე, აილე, აჰალე, ჰილე, ჸიჰილე.

ლებ-ი
(1) მოჴ., ფშ., ჴ. კლდიდან გამონადუღი შაბის მსგავსი რამ (შრება, მლაშეა). ჯიჴვი და ფსიტი ეტანება და ლოკავს. მონადირეებმა იციან ეს ადგილები. კლდიდან გადმოდის. შაბის გემო აქვს. საღებავად ხმარობენ (წითლადაც, შავადაც და სხვ., ყოველგვარია). დიში თ., შდრ. მატალა.

ლებ-ი
(2) გუდ. წვიმისგან გაფუჭებული თივა (საპირისპიროა ნამ-უკრავი თივა).

ლებვა, დალებვა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „შესაღებავათ გამზადებული ნართის მჟავეში გავლება“, ლებით შეღებვა. ნ. საღებავი.

ლებიო
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. ლობიო.

ლეგა
ჴ., თ. მთ. ნისლისფერი, ყომრალი, რუხი. ნ. ლეგნაი, ლემანი, გალეგება.

ლეგნაი
მთ. (იშვ.), ნეგლაი მთ. ნისლის ფერი, ყომრალი. ნ. ლემანი. წარმოების თვალსაზრისით შდრ. შავნაი.

ლეგონი
ფშ. მოლეგო.

ლეგუში
ფშ. ლუდის ამოსაღები ჭურჭელი. ზოგი დიდია, ზოგი პატარა. სპილენძისაა, ხისაც. როგორც თუნგი, ისეთი ფორმისაა.

ლევა, დალევა
ჴ., თ. წახდენა, გაფუჭება. ბევრს ნუ დაღლევენ ხანსაო – ბევრს ნუ დაიყოვნებენო.

ლეკურ-ი, ლეკურ-ცერღარი
ნ. იარაღები.

ლეკურა
ფშ. წყალში მოხარშული პატარა პურის კვერი (ცომი მომრგვალდება ერთი ხელის გამოსმით, მაგრამ თავი არ შეეკვრის).

ლელ-ი
მწარე ლელი მოჴ. დათვის ფანჩარა (გურიაში). ბალახია, წყლის პირას იცის.

ლელ-ქაში
(რაზ.-ჭყ.) „ჩალა-ლერწამი“. მისხედს კითხვის ნიშნები; არ იციანო, მიმიწერია.

ლემ-ი
თ. (ბოჭორნაში ლიმი), ლემცოფა თ., ფშ. ლენციფა. თეთრი ბალახია, მაღალი იზრდება. კაცს აგიჟებს. ნ. ნარცოფა.

ლემ-ცოფა, ლენ-ცოფა
ნ. ლემი, ნარცოფა.

ლემადე
ჴ. (ჭყონიას ლამადე შეცდომაა) ქარ-ბუქიანი ნისლი, თანაც ბნელი; ნისლი მთაზე გადმოწოლილი ქარისაგან. „ლემადეს იმას ვეძახთ, ცოტა ნისლებ რომ დაჩნდების, იმასთან ცოტა სიცივე იქნების“ (ჴ.). ნ. ჯანღი.

ლემანი
მოჴ. ნისლის ფერი, ყომრალი, რუხი. ლეგა ფშ., ჴ., ლემანა, ლემანაი ჴ. (იშვ.) ითქმის ხარზე და ფურზე.

ლემხურა
(ბაჩანა „დ“, 73) ბალახია, ღერო შიგნით ცარიელი აქვს.

ლეპო
მთ., ლაპო მოჴ., ლოპო ფშ., ჴ., თ. წვენი, რომელიც ჩაუდგება გაღვიძებულ მცენარეს ქერს ქვეშ და რომლითაც ის იზრდება. „ლაპობის დროს (თებერვალ-მარტში) მოჭრილი ხე“ (მოჴ.).

ლექ
ნ. გალექება.

ლექეშა
მთ. ნ. ჯოყარი.

ლექსი
მოჴ. (ყ. 642,18; 758,17 ქვ.) ზღაპარი. ლექსი ჴ. ლექსად ნათქვამი უფრო ქალ-ვაჟის სიყვარულის შესახებ. ნ. სიმღერე.

ლეში
(1) მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. (იშვ.) ხორცი. საპირისპიროა ძვალი, ძოლი. „წუხელ, ძმისავ, კარგი სიზმარი ვნახე, ტყავს რასმე გავზილავდი, ლეშს რასამ ვკიდებდი კირჩხაზე“ (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 34). დაილოცენით, ფშავლებო, / თქვენის ფშაურის წესითა! / მანამ თქვენ მყავხართ ცოცხლები, / ლეში არ მომაკლდებისა. (ვაჟას ექსპრომტი, ფარნ. ლომაშვილის „რამდენიმე მოგონება“: „ლიტ. საქართვ.“, 13.8.1976).

ლეში
(2) მძორი („ლეშიანიაო ჩვენ ვიცით, ჴევსურმა იცის: მზორასო“ (გუდ.).

ლეწილიანი
ჴ. ნ. ნალეწი.

ლეჯა
მთ. კაკლის ჩურჩო. „კაკლისა ლეჯა არის, თხილისა ჩურჩო“ (მთ.).

ლეჯიანი
ჴ. (შატ.) კოჭლი. ნ. ლაჯიანი.

ლვილი
(1) ფშ., ჴ. ა) საქსოვში (საქსოვ ხელსაწყოს ყდათ ეძახიან, ყდანი) ერთი თავში და ერთი ბოლოში გაყრილი ჯოხი, რომელზედაც ქსელია დახვეული. ბ) მარხილში გაყრილი ჯოხი. რვილი ჴორ., გუდ., მთ. ვილი თ. (ქსლისა).

ლვილი
(2) ფშ. გუთნის მხარი.

ლიბო
გუდ., ფშ., თ., ლიბუ ჴ., ლიბო (ბაჩ. „ივერია“, 1887, № 205). საძირკველი, უმთავრესად მისი ზემო ნაწილი.

ლიბრი
ფშ., ჴ., თ. თვალს რომ თეთრი რამ გადაეკვრის და სინათლეს დაუკარგავს.

ლიბუ
ჴ. ნ. ლიბო.

ლიგანა
ჴ. (არხ.) სათიბის პირად ქვებისაგან ახოხოლებული კოშკი. ნ. კოშკი. ლიგანა ჴ. (კიდევ) მთებში გზის საჩვენებლად ახოხოლებული კოშკი (ვთქვათ, მონადირეებისა).

ლითონი
მოჴ., კაჭკაჭი ფშ., კაპორჩხალა მთ., კაპორჩხინა (გუდ.), თვალი ჴ., თოლ-კოჭი (?) მოჴ., საკოჭური თ. რაზედაც წისქვილის ბორბალი ბრუნავს. „ლითონზე გადავარდაო“ (მოჴ.).

ლიკვი
(1) ჴ. კუნთი.

ლიკვი
(2) თ. კედლის („ყორის“) აფრა, სხვეტსავით აყვანილი კედელზე, მისაშველებლად (ნ. კულა). ლიკვები თ. კედელში დატანებული გათლილი ხეები ან სიპები, რომ კედელი არ გაიხსნას.

ლიკლიკი
ჩიტია ერთგვარი; ჴ. (არხ.) ფრინველია.

ლილია
ნ. ლულუა.

ლიმი
თ. (ბოჭორნაში) ნ. ლემი.

ლიპ-ი
ფშ., თ. გლუვი კლდე, გალესილი კლდე.

ლიპა
ჴ. პატარა ბრტყელი ქვა ხელით გასასროლი, სალი ქვა, ქვა-სალა.

ლიპაობა
ჴ. „ბავშვების სათამაშოა. ბავშვები წრეს შემოხაზავენ და შუაში მწკრივზე კოჭებს გააწყობენ. თვითეული მოთამაშე გარკვეული მანძილიდან ქვას ესვრის კოჭების მწკრივს და რამდენ კოჭსაც ამ გარტყმით შემოხაზულ წრეს გადააცილებს, იმდენსავეა მოგებული“ (ჩაჩ. 45).

ლიპყაჸი
თ. ძალიან წმინდად დაფქული (ფქვილი, მარილი).

ლიჟრიანი
მთ. (ჭყ. მ. ჯ.) „სველი, ნამიანი“.

ლისკ
ნ. გალისკული.

ლიტრა
საწყაოა. ხევსურული ლიტრა შეიცავს ოთხ ჩარექს, ანუ ოც სტილს. სტილი კი – ოთხ კვერცხს. ნახელიტრა ჴ. ნახევარი ლიტრა. ნ. საწყაო.

ლიფოშქინა
თ., ლაფოჩქინა ფშ. ლოკოკინა.

ლიღარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სურვილი“. სევდა. ნიღარი ჴ.

ლიშანი
(1) ჴ. ნიშანი, ლიშნავს ჴ., ა) ნიშნავს, ბ) შარნავს (საცოლეს), ლიშან-მიცემული ქალი ჴ., ანუ დალიშნული ქალი ჴ. „ნათხოვი“ (ბეს.).

ლიშანი
(2) ჴ. მიზანი. დაღლიშნებს დაუმიზნებს: „ლიშანი იცის ისეთი, რომ, რასაც დაღლიშნებს, არ გააცდენს ტყვიას“ (ჴ. მას. 188,8).

ლიჩი
თ., ხიწი მოჴ., ნაცხერი ჴ. ფშ., ხიწვი.

ლიჭის თავი
მთ., შატი თ., შატა ფშ., ყულფი, „თოკი ლიჭისთავად შააბიო“, „გადილიჭისთავაო“.

ლიხი
მთ., მოჴ. გამხმარი ღერი ნარისა და თამბაქოსი. თამბაქოს ლიხი: თამბაქოს ჩამოაცლიან ფოთოლს, ღერს გაახმობენ, მოხარშვენ და მის ნახარშში ხბოებს გაბანენ, რომ წილი გაუწყვიტოს. ნახარში მწარეა. მისი სუნი ხბოს აბრუებს და ზოგი ვერც კი უძლებს. ლიხი მოჴ. ყალივნის ტარის („სირის“) გამოსაწმენდი წვრილი მცენარის ღერი. გამხმარი ღერი ბალახისა საზოგადოდ. ლიხი ჴ. მსხვილ-ფეხა ბალახი. ლიხი თ. მაღალჯოყრიანი ბალახი. ლიხი ფშ. ა) მდიდარი ბალახი. ბ) სველი, დანესტიანებული.

ლიჴა
ჴ. (არხ.) ფრინველია.

ლიჴაჩი
ჴ., ჴანჩი თ. ხვანჩი, ფარისებრი ხრტილის გამოწეული ნაწილი ყელში.

ლოდოვეთი
ჴ. ლუდის ქვეყანა. მე ლუდოვეთით გამავედ / აქ უფრო ბევრი მდგარაო.

ლომი
(ყ. 264,18) დიდი რკინის კეტი, ძალაყინი. მათხაფი მოჴ.

ლომისი
მთ. სალოცავია მთიულეთში. ლომისობა ნ. ხალარჯობა.

ლომპორია
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ლაქაში ჭია-კოკონა“. ნ. ლამპარია.

ლოჴ-ი
(1) თ. მძიმე კაცი. მიზის კითხვის ნიშანი.

ლოჴ-ი
(2) ფშ., მოჴ., ჭუჭყი. ლოჴი, გოხი ჴ. ჭუჭყი. ლოჴი ჴორ., გუდ., მთ., მოჴ., ფშ. ჭუჭყი. ლოჴიანი, გოხიანი ჭუჭყიანი.

ლოჴი
(3) მოჴ. გამხდარი (საქონელი).

ლუბი
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., გამხდარი, მჭლე (საქონელი). სილუბე სიგამხდრე. გალუბება ჴ. დამჭლევება. ნ. ჯანდაგი.

ლუგუმი
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ. უგემური, უმარილო (საჭმელი ან სასმელი, მაგ., დაუმჟავებელი კაპარი); ულაზათო, უგერგილო (კაცი). „სიტყვა კოჭლი და ლუგუმი“ (ვაჟა, 112,1 ქვ.).

ლუდი
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., ალუდი თ. თუ როგორ ადუღებენ ლუდს, ნ. ტკბილთან.

ლუდის თხლე
ნ. ძირი.

ლულუა
ჴ. (იშვ.), ლილია ჴ. (ხშირად), ლულუა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ზიზია“, ბრწყინვალე რამ ბავშვების სათამაშოდ. ბალღებს ვეტყვით: მოიდა ლულუაიო, მოიდა ბუაიო (მთ.) „ლულუან გელევიანო“ (ჴ.).

ლულუტი
ფშ. გლუვი. ლულუტი ჴ. ოვალური.

ლურთი
(1) თ. წყვილი (მარტო თამაშობაში): ლურთ (თ)უ კენტი თ. ლუწი თუ კენტი. ნ. ლუწი.

ლურთი
(2) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ძალიან მსუქანი“.

ლურსა
ფშ., ურსა ჴ., უსა გუდ. ხანჯლის ქარქაშში ჩასაგები დანა. ხანჯლის ბარტყი მთ., ხანჯლის შვილი მოჴ.

ლურუმა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბალახია“. მე კითხვა მიზის და არ იციანო, მიწერია. ალბათ კორ. შეცდომაა ლუხუმას ნაცვლად.

ლუსკ
გალუსკული ფშ. (ვაჟა, 365,11) გაწუწული.

ლუსკუმი
მოჴ. ყინვისგან მოლიპული გზა.

ლუსმარი
ფშ., რუსმალი მოჴ., უსმარი ჴ., თ. (არაბ. მუსმრ) მუსმარი, ლურსმანი. უსმარი თ., ლუსმარი ფშ. ცხენის დასაჭედი ლურსმანი.

ლუყი
გუდ., მთ., მოჴ., ჴ. ენა-ბრგვილი.

ლუშ
ნ. გალუშვა.

ლუწ-ი
მთ., მოჴ., ლუჭი გუდ., ფშ., ლუჭყი ჴ., ლურთი თ. (თამაშობაში): ლუწი თუ კენტი (მთ.), ლუწი თუ კეტი (მოჴ. კეტი და არა კენტი), ლუჭ თუ კენტი (გუდ.), ლუჭყ თუ კეტი (ჴ.). „ ლუწნი წყვილია“ (მოჴ.). ნ. ჩუთქი თუ ქანა საღარა.

ლუწკეტობია
„დილით კალოს კარზე გაუთხოვარი ქალები ცალკე იკრიბებოდნენ, თან თხილი ან კაკალი მოჰქონდათ და საფეხნოს კარზე მყოფ ბიჭებთან შარის გასწვრივ ლუწუკეტობიას თამაშობდნენ“ (ჩაჩ. 144). „ბიჭები საფეხნოში ჭიდაობდნენ, შვილდ-ისარს ისროდნენ, ლუწკეტაობდნენ“ (ჩაჩ. 145).

ლუჭ-ი
დალუჭდა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დაწყვილდა“. დალუჭდა ორი ყორანი, / ჩაცვივდენ უღრანს ტყეშია.

ლუჭყი
ჴ. ლუწი. „ლუჭყი იცოდეს წყვილისად“ (ჴ.).

ლუხუმა
ფშ. ბალახია. ნ. ლურუმა.

მა(მ)-მამის კაცები
ჴ. უხუცესები გვარში.

მაგამა
თ. ნ. ეგ.

მაგანძური
ნ. მერიგე, მორიგე, ჴელოსანი.

მაგება
ნ. მოგება.

მაგთვენი
ჴ. მაგოდენი.

მაგლა
ჴ. მოგლა, მაგლილი მოგლილი, მოთელილი, რომელზედაც ფეხებით შედგნენ (ჴ. მას.).

მაგულება
ჴ. მავიგულებთ სთველს სთველს მოვრჩებით, ჭირნახულს მოვზიდავთ შინ (ჴ. მას.).

მავალი
თ. სურავანდი (უმთავრესად კბილებისა და ღრძილების ავადმყოფობაა).

მავანი
გუდ., მთ., თ., ფლანი ფშ. (არაბ. ) ესა და ეს, მთქმელისთვის ნაცნობი, მაგრამ დაუსახელებელი (კაცზე, ცხოველზე, უსულო საგანზე). ფლანი კაცი ვნახე, ფლანი და ფლანი კაცი ვნახე.

მავნე
გუდ., მთ., თ. ფშ., მანე ჴ., მონე მოჴ. მაცდური, ეშმაკი, მავნებელი, ზიანის მიმყენებელი. „მაუშარებს რასმე კაცი კაცსა“ (გუდ.).

მაზანდა
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. ფასი ბაზარზე.

მაზეგ
თ. ნ. უმზეგ.

მაზვერი
ჴ., მოჴ. მოზვერი. ჯიჴვ-მაზვერი ჴ. ახალგაზრდა მამალი ჯიხვი. ნ. დასაკოდი ცხოველები.

მაზომვა
მაუზომა გუდ., ჴ. დაუღირა (არ დაჰკრა).

მათარა
1) მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. თხუსის ტყავისაგან გაკეთებული წყლის ჭურჭელი. ჴევში მეშისას აკეთებენ. „მათარაიმც გამიჴადა მზეინარის ბარკლისაო“ (ფშ.).

მათარა
(2) მოჴ. საწყაო სპილენძისა (ასე ფუთ-ნახევარი). წმ. სამების კულუხს იმითი კრეფდნენ მთელ ჴევში.

მათრაჴი
მათრაჴის ტოში ჴ. მათრახის ბოლო. ნ. ფარჩუმი.

მათქვამი
ჴ. ლექსის გამომთქმელი (ჴ. მას.).

მათხაფი
მოჴ. რკინის კეტი სანაღმე (სალაღუმე) კლდის ამოსათხრელად.

მაი
მოჴ. (<მადი) ყ. 15,8; 16,23: 1098,1 ქვ. აბა მოდი.

მაინთა
თ. (<მანდითა) მანდიდან.

მაკეთე
ჴ. მოკეთე. მაკეთე-მაკიდული ჴ. მოყვარე, ნათესავი.

მაკვერი, მოკვერი
ჴ., ფშ., მოკვერაი მთ., მოკვერაჸი თ., ბეკვერაი მოჴ. დათვის ბელი.

მაკიდული
ნ. მაკეთე-მაკიდული.

მაკილვა
ნ. ჩაკრენტვა.

მაკრატელი
თ. მაკრატლის ჯურაა. თითები არ გაეყრება. ცხვრის საპარსველი რომ არის, ისეთია, მხოლოდ პატარა. ქსოვილების გასაკვეცად ხმარობენ. მაკრატელი ჴ. პატარა, ოჯახში სახმარებელი მაკრატელი. ნ. დუქარდი და საკვეცაჸი.

მაკუტაჸი
თ. თივის ბულულა. ჩადალს ხე აქვს ჩარჭობილი. მაკუტაჸი სახელდახელოა; რამდენიმე თივის კონა ერთად დაყუდებული. ნ. ბიჟინა.

მალე
თ. ადრე.

მალედავ
(1) ჴ. მალე (ჴ. მას.).

მალედავ
(2), მალევე თ., ადრევ მოჴ. წინათ, უწინ, დიდიხანია.

მალეული
ჴ., თ., ადრეული ფშ. ა) შემოდგომასა და ზამთარში გაჩენილი საქონელი. ბ) გაზაფუხლზე პირველად მოხნული ყანა (ადრე შემოდის). საპირისპიროა ნელაი ჴ.

მალექსარი
ჴ., მალექსებელი ჴ. ლექსის გამომთქმელი.

მალულაჸი
თ. ღობემძვრალა (ჩიტია).

მამ-პაპანი
ნ. მამა.

მამა
ჴ. ა) თაობა, ჩამომავლობა, გვარი. მამად მაუდის ჴ. ჩამომავლობით მოუდის. მამ-პაპანი წინაპარნი (ჴ. მას.).

მამალი
თ. აპყის ღერი და კატარი. ყველა აპყი არ იკეთებს მამალს. ნ. ბორცო.

მამართვა
ჴ. მომართვა. ჴელ მაგიმართას ჴ. ჴელი მოგიმართოს, გაგიმარჯოს (მისალმების სიტყვებია).

მამასახლი
თ. მამასახლისი.

მამასახლისის ფეჴი
მთ., გუდ., ჴ. მამასახლისობის კანდიდატი.

მამდები
ნ. გულის მამდები.

მამის სახლი
ჴ. საიდანაც გამოთხოვილია ქალი (ჴ. მას.).

მამკალი
ჴ. მკელი (ჴ. მას.).

მამკვდარი
ჴ. მომკვდარი. მამკვდრის პატრონი ჴ. ჭირისუფალი (ჴ. მას.).

მამკლავი
ჴ. მკვლელი. მამკლავ-მამკვდრობა ჴ., ფშ. სისხლის ძიება.

მამრი
ჴ. მომეცალე, მაღრი (=მოერიდე) მოეცალე, მორი თ. ჩაწერილი მაქვს აგრეთვე მამღრი („გამშორდი“-ს მნიშვნელობით, მაგრამ ფორმა მაეჭვებს (ორი ობიექტის ნიშანია: პირველი პირისა და მესამისა). ნ. რიდება.

მამსწრო
ჴ. ვინც მოესწრო, ვინც მოსწრებია (ჴ. მას.).

მამულ-ი
(1), მრ. მამულნ-ი ჴ. გათხოვილი „ქალის გვარის ძმა-სახლიკაცები“ (ბეს.).

მამულ-ი
(2) გუდ., მთ. სახნავი მიწა (გინდ მოხნული იყოს, გინ მოუხნავი). ნ. ყანა, ნაყვერი.

მანა
ჴ. პალო (ჴ. მას.).

მანათი
ჴ. მანეთი (ჴ. მას.).

მანანა
(ბაჩ. „დ“, 19) ნამი, ცვარი.

მანდელი
ჴ., მანდილი თ. (არაბ. მანდლ) მანდილი. მანდლიანი ჴ. მანდილოსანი (საპირისპიროა ქუდიანი).

მანდო, მანდოვი
მოჴ. „მანდოთ ვარ“ (მოჴ.) ნ. მონდავი.

მანქანა
გუდ., ჴ., სამაქნე (=სამანქნე) ფშ., ამოსაზიდი თ., ასაზიდი მთ., მოჴ. წისქვილის ფეხის ასაწევ-დასაწევი, მანქანა დაუდე – დაუწიე წისქვილს ფეხი.

მანძილა
(ჭყ., ჴ., ნ. ურბ.) „დიდი ირემი“. ჴ. ექვსისა და მეტი წლის ჯიხვი. „მანძილა“ ჴევსურეთში ჯიჴვის ეპითეტია, მაგრამ მეტაფორულად შეიძლება კარგ ვაჟკაცზედაც ითქვას. თ. ხარის სახელია, ფშ. ზორბა ხარი. ნ. ჯიჴვი.

მაჟარი
ერთგვარი თოფია. ნ. იარაღები.

მაჟდაგი
ნ. მაშთაგი.

მარაგი
(1) მოჴ. (ყ. 465, 13; ვაჟა, „ცრ.“, 96) ღრუბელი; ნისლი. „მარაგს იკრავს“ (მოჴ.). მარაგი თ. თბილი ღრუბელი.

მარაგი
(2) ფშ. ა) ნამგლის ყუა; ბ) სათითებით ყანის მკა (საპირისპიროა ღულით მკა).

მარანა, მარნა
თ. იგივეა, რაც ბაყალიკა (ნ.).

მარანდული(ს) საპონი
ჴ. წითელი საპონი, პირ-საბანი. ნაჭრევისათვის ხმარობდნენ.

მარახული
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „შემოდგომის ყვითელი ფერი“. მთას მარახული მოჰკიდა, / მწყემსო, აჰყარე ცხვარია. / არ მოგწყინდაა მთას ყოფნა, / არ მოგინდაა ბარია? (ფშ.)

მარახული
ჴ. (ს. ნისლი) სთველზე, როცა მთაში ნისლია და ცოტად თოვს და თოვლი ბალახსა და ტყეს ეკვრის და იყინება (მიწაზე კი დნება); „რო მოსწვიმს და მემრ ბალახებზე გახყინავს სთველზე, იმას ვეძახით ჩვენ მარახულს“ (რთვილი სხვაა კიდევ). ჭირხლი თ. სთველთ რო მოსწვიმს და მემრ ბალახებზე გახყინავს, იმას ხქვიან ჩვენჩი მარახული“. რაზიკაშვილის ახსნაც უსაფუძვლო არ ჩანს: ერთი ფშაველის ახსნით „მარახული ლიშნავს შემოდგომის პირზე გადამხმარ ბალახ-ბულახს. მარე ნ. მარი.

მართალი
ჴ., ფშ. სწორი (ხმალი, ჯოხი და სხვ.). მართალი გზა თ. სწორი გზა. მართალი თოფი ჴ. უტყუარი, მიზანში სწორად მიმავალი თოფი (ჴ. მას.).

მართულობა
ჴ., მორთულობა გუდ., მოჴ., კმაზულობა მთ., მოჴ., აკმაზულობა თ. ცხენის მორთულობა ნ. კმაზულობა.

მარი
ფშ., გუდ., მთ., მოჴ., მაღრიჴ (რდე) მოეცალე. მარი ჩე, მა! მარი, ჩე! მორი თ., მარი (ყ. 235,2 ქვ.). ნ. მამრი, რიდება.

მარიამის სარტყელი
გუდ., მოჴ., მარიემის სარტყელი მთ. ცისარტყელა, მშვილდ-ისარა ფშ., მშვილდ-ისარანი ჴ., თით-ბეჭედა თ. ჴაჴმატში (ჴევსურეთში) გავიგონე ცის გირკალაჲ, მაგრამ უარყოფენ.

მარიანობა
ჴ. ნ. მექარობა.

მარნა
ნ. მარანა.

მარტო
ჴ. მხოლოდ (ჴ. მას.).

მარტო-სკამი
მთ., სამარტო სკამი, სამარტოე სკამი მთ. სამ-ფეხიანი პატარა სკამი (ერთისთვის). მარტო-შკამი მოჴ. (ყ. 107,9; 248,1 ქვ.; 654,10), სამარტო შკამი მოჴ. იმაზე უფროსი დაჯდება ქორწილში, სხვას არავის შეუძლია.

მარტო-ყვავილი
ჴ., ძროხის ყოილი გუდ., ძროხის უოილი, უფრო ჴარის ყოილი მოჴ., ბედნიერი ფშ. (საქონელს შეეყრება, კაცსაც) ციმბირის წყლული(?).

მარტო-შკამი
ნ. მარტო-სკამი.

მარტუღელი
გუდ., მთ., მოჴ. (მარტუღელა-ც), ფშ., ჴ. უღელი, რომელშიც ერთი ხარი გაებმის.

მარღვიალი
მთ. კაცის კაცზე წამკიდებელი, ვინც კაცს კაცზე ასისინებს, მარღვიელი მოჴ. „ვისაც ჩხამიანი ენა აქვს“.

მარცხენ-მარჯვენ
ჴ. მარცხნივ და მარჯვნივ (ჴ. მას.).

მარხვა-ტეხია
ფშ., ჴ., მარხვა-ჩეხია ჴ. (არხ.), მარხო-ჯიგანაი მთ., მარხა-გეჯაი მოჴ. ვინც მარხვას არ ინახავს.

მარჴე
ჴ. ძნელად გასაკეთებელი, საჯაფო (საპირისპიროა მარჯვე). მარჯვე კი არ ას, მარჴე (ჴ.), მარჴედ პურმამშეული ჴ. მეტად მოშიებული. მარჴე ფშ. ა) ავი, ბ) მძიმე ავადმყოფი, მარჴედ ყოფნა ფშ. მძიმედ გახდომა ავად („მარჴედ არის“), მარჴე თ. ანჩხლი, ავი (კაცი, ძაღლი), საპირისპიროა ალალაჸი.

მარჴილი
მარჴილის ფეჴი (გუდ.), მარჴილის ღო, მარჴილის ღუა მთ. ნ. ღო, ღუა. მარჴილის კედები ნ. ხაბუხბი. მარჴილის ლაგამი ნ. ლაგამი.

მარჴილის უბე
მოჴ. ორი წერი ანუ ორმოცდაოთხი ძნა ერთად აგებული (სხვანაირად: ცხრა ხუთეული, ერთით ნაკლები). ჴელეური ერთი ძნა, ხუთეული ხუთი ძნა, წერი 22 ძნა, მარჴილის უბე ორი წერი, ანუ 44 ძნა.

მარჯაკალი
თ., მარჯეკალი მთ., მოჴ., მაჭანკალი, შუა კაცი, მაშვალი.

მარჯვე
გუდ., მთ., მოჴ., (ყ. 554,8), ჴ. (იშვ.) ახლოს მყოფი. „შეშა აღარ გვქონდა და გზასთან ეგ ხე უფრო მარჯვედ იდგა“, „მარჯვეს არი“ (მოჴ.), ახლოა (საპირისპიროა შორი). მარჯვე ჴ. ადვილად გასაკეთებელი (საპირისპიროა მარჴე). მარჯვეს ჴ. ახლოს.

მასე
თ. (ძველად), ჭირტალი თ. (ძნელად შემოსულია) ღოლოს მსგავსი ბალახია (ჭეკარი?). მხლად არ აკეთებენ. ნ. ჭეკარი.

მასთაგური
ჴ. ნ. მაშთაგური.

მასიტარაი, მასისტარაი
მთ. მცენარეა, მჟავეა, ჭამენ (მოხარშული კარგია). „მჟაველა სხოა“.

მასკვლავი
ჴ., თ., ფშ. მასკვლევი მოჴ., ფშ., მესკვლევი მთ. ვარსკვლავი.

მასრა
ჴ. ჩოხის მკერდზე გასაკეთებელი სათოფისწამლე, იმერულად ქილა (ჴ. მას.).

მატ
ნ. ამატება, გამატება.

მატალა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „შირიმის კლდე, წყალი რომ წვეთავს მაღლიდან და თან კირიან კლდეებს აკეთებს. ფშავში ბევრია ამისთანა კლდეები“. მისხედს კითხვის ნიშნები. ალბათ, კორექტ. შეცდომაა. მიტალა ჴ. „წითლად რო გაებმის მიწას“.

მატირალი
ჴ. მოტირალი.

მატყლი
ნ. კრაველი, კანძი.

მაქალათი
თ. ხაბაზი, ნ. ზედამდგომი.

მაქანისი
ყ. 69,7 ქვ. (კორ. შეცდომაა?) მაქნისი (?), მოქნისი, მოქნისა მოჴ. როს მოქნისი არის (მოჴ.) რის მკეთებელია, რის მარგებელია.

მაქაცი
ჴ., მაჴატი თ., ბრაწი ფშ. (მცენარე). ნ. მაჴატი.

მაქც-ი
თ. მარცხი, ფათერაკი.

მაქცეულობა, მოქცეულობა
გუდ., ფშ., ჴ. ნ. ქცევა.

მაღალ-ი
ჴ. თავი მთისა, წვერი: ჭიმღის მაღალი, საჴარის მაღალი და სხვ. (ჴ. მას.).

მაღალა
ჴ. ა) მაღალი ჭიქის მსგავსი თასი. ბ) ცერზე წამოსაცმელი მაღალწვეტებიანი საჩხუბარი რკინა.

მაღარიჩი
მთ. (არაბ. )მაყარიჩი.

მაღვედრის
ჴ. აბარებს.

მაღრი
ნ. მამრი.

მაყა
ჴ., ფშ. სვილის ჩოლხი, სვილის თავთავი (რა მარცვლებს გამოაცლიან). შდრ. მაყო.

მაყალორძა
ჴ., მაყალურძა ფშ. ბალახია.

მაყვარე
საყვარელი(?). „მაყვარეების გულისთვის ქმარი ვის გაუგდიანო“ (მერკ. 13). მთიულეთსა და ხევში მოყვარე არ იციან. იციან მოკეთე და (მ)ძახალი (ცოლეურზე). მაყვალია ნ. მაყოლია.

მაყვერება
მაიყვერაო, იტყვიან: „გათბება და მოყრჩოლდბა ბაზალუყი და იმის გამონაჴად არაყზე იტყვიან. არ გამოუვა სრულებით“ (მთ.).

მაყივლება
არ მააყივლეს გვარია (ჴ. მას. 213,29) „მაყივლება – გვარის შარცხვენა“ (ბეს.).

მაყო
ჴ. (შატ.) სვილის თავთავების გასაბერტყი კეტი. შდრ. მაყა.

მაყოლია
მთ. (=მაყვალია?) წითელი ჩიტია.

მაყურჟი, მაყურჭი
ყლუფი გუდ., ინჩვლი მოჴ., შატი ჴ., თ., შატა ფშ.

მაშატება
ნ. შატება.

მაშვრალი
ნ. დამაშვრალი.

მაშთაგი
ჴ., მაჟდაგი თ. ბატკნის ტყავი საქუდედ. „მაშთაგ გაზილი“.

მაშთაგური
(იშვ. მასთაგური) ჴ. ჩასაცმელი ტყავი.

მაშიავ, მაშივ
ჴ. მაშინვე (ჴ. მას.).

მაშუღლარი
ჴ. მოჩხუბარი (ჴ. მას.).

მაჩივლება
ჴ. „მე კი არ მაწივა და იმაზე მაუჩივლდი“ (ჴ.) დავემდურე.

მაჩიკა (მოჩიკა)
ჴ. ერთი ბალახის ძირია, გუთანს ამოაქვს, ჭამენ. მაჩიკა ძირს ჰქვია. მაჩიკი (მიჩიკი) თ., მაჩიტაი მთ., „გამიგია კი მაჩიტელა (მოჴ.). ნაჩიკა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მაჩიტელა, მცენარეა, თეთრი ძირი აქვს, რომელიც იჭმევა“. ნ. კაწაი, ფათალა.

მაჩიტაი, მაჩიტელა
ნ. მაჩიკა.

მაჩქატელა
(ჭყ. მაჩხატელა) ინგილოურად ღამურა (ივერია, 1900, № 121) „მაჩქათელა, ბარი ეძახის“ (თ.).

მაცალო, მოცალო
მთ. მოზვერი, ჭოჭყი ჴ., ჭეჭყაი, ჭეჭყაჸი თ., ჭეჭყი ფშ. ზროხა ორ წლამდე (გინდ მოზვერი იყოს, გინდ დეკეული).

მაცილი
ფშ., ჴ. (ჭყ.), ნაცილი მთ., მოჴ., მაცდური, მავნე, ავი სულიერი.

მაცინტავებს
ნ. ცინტა.

მაცნე
ფშ., ჴ. (ვაჟა, ჭყ.) „შიკრიკი, იფრინდა, კურიერი“, ამბის მომტანი, ამბის შემტყობინებელი.

მაცოდარი
ჴ. მცოდნე (ჴ. მას.).

მაწევარი
ჴ. მასპინძლის მიერ გაგზავნილი კაცი სტუმრის მოსაწვევად. (საქნარში, ქორწილში). მოწევარი მოჴ.

მაწიერი
ფშ. ნოყიერი. მაწივრობა ფშ. ნოყივრობა, ყუათი მოჴ., შაძენა ჴ., თ.

მაწილვა, დაწილვა
ჴ. მოწყვეტა (ხილისა), მოკრეფა.

მაჭ-ი
თ. (ძველადო) წვერი.

მაჭაჭა
ფშ., მაჭეჭა გუდ. მეჭეჭი ნ. კვირტი.

მაჭეჭა
მთ. ავადმყოფობაა: „ცხორს უჩნდება ჩლიქებში. დანაყვენ შაბიამანს, შაბს და მარილს დააყრიან, დაუხვევენ მჩვრით და მორჩება“. მაჭეჭი „ძროხას იფრო უჩნდება ძუძუებში“ (მთ.).

მაჭკატი
ჴ., თ. (ჭყ. დ. პ.) „ხევსურულია. იგივეა, რაც რუსების ბლინი.: გათქვეფილ ფქვილის სითხეს შუშავენ ცხელ ტაფაზე და ამ მოშუშებულ ცომს აწებენ ერბოში და ისე გიახლებიან“. რძეში თხლად ფქვილს მოუკიდებენ, ცეცხლზე შემოკიდებულ ზედგანს ერბოს ან დუმას წაუსმენ და ზედ კოვზით დაასხმენ, მოშუშვენ და შემდეგ ერბოში ამოუწებენ და ისე ჭამენ. ფათილი ფშ.; შდ. ფოფხი.

მაჭკდევა
ჴ. ჭკდის გაკეთება. „დანით დალიშვნა რქისა, აღთქმა ხატისად“ (ბეს.). საკარგყმოდ გამაბრუნვილი, / ყოჩო, მაგიჭკდევს რქაზედა“ (ჴ.).

მაჭლეური
ფშ. შესაკრავი ძნა. ნამჭლეური გუდ., მჭლეური მთ. ჴელეური მოჴ., ჴ. რასაც ერთ ხელში დაიჭერს კაცი. სამი ჴელეურისაგან ერთი ძნა დადგება.

მაჭყირობელაი
მოჴ. შემაწუხებელი(?): „თითო-ოროლაი მაჭყირობელაი მოვა და რაც უნდას იმას სჩადიან“ (ყ. 225,1) შდრ. დახჭირობელა.

მახინჯი
თ. ნ. ხეიბარი.

მახტა
ფშ., ჴ., თ. მიწის გადასახადი, საერობო გადასახადი.

მახუხი
მთ., მოჴ. მომჟავო სასმელია კაპარსავით. სიმინდისა ან ქერისა კეთდება.

მაჴაობელი
ფშ. სარეველა ბალახია, იგივეა, რაც აჭა (ნ.).

მაჴარობელი
ჴ., მეკეთილე ჴ., ფურ-მაჴარობელი თ. ნ. ჴარობს.

მაჴატი
თ., მაქაცი ჴ., ბრაწი ფშ. ჯაგის მცენარეა. იმისგან მათრაჴის ტარებს აკეთებენ.

მაჴაცი
მოჴ (?) მსხვილი (ტოლი, მატყლი, კრაველი). მახაცის შალი (ყ. 487,4).

მაჴევე, მეჴევე
ჴ. მოჴევე (ჴ. მას.).

მაჴნავი
ჴ. მხვნელი (ჴ. მას.).

მაჯაგანი
ფშ., თ., მაჯეგანი გუდ., მთ., მოჴ., იგივეა, რაც გემნა (ნ.).

მაჯახალი
მოჴ. ყბა. „მაჯახალნი დააყენენ“-ო (მოჴ.). „მაჩაღალიო, ქისტებ ეძახან“ (ჴ. შატ.) ნ. ლაშყბა.

მბილ-ი
ნ. სამბილო.

მბილ-შუცელი
ჴ. მუცელი. ნ. ჭიპი.

მგებარნი
მოჴ., ჴ., თ., მგებრნი ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ფშავლების რწმენით, კაცი როცა კვდება, იმის სულის წასაყვანათ შავეთიდან სულ ცხენოსანი ნათესაობა მოდის. იმათ ჰქვია მგებრნი“. მგებარი მოჴ. გინდ ცხენოსანი იყოს, გინდ ქვეითი.

მგებრი
ჴ. დოღვში ვინც მხედარს შეეცვლება. ცხენი ერთი უნდა იყოს.

მგელ-ჯიჴვაობა
ნ. მგელთ-კვერი.

მგელთ-კვერი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დიდმარხვაში იციან [ჩამიმატებია: პირველ შაბათს], მგლის კვერებს დააცხობენ ფშავში მგლების მსგავსათ. მერე ცერცვს დაჰხლიან დამბალს, იმ მგელთკვერს წაიღებენ ბიჭები და ისარს ესვრიან. ვინც მოარტყამს, კვერიც იმას დარჩება და ერტი ჯამი ცერცვიც“. მთიულეთში: შუა დიდმარხვაში ორშაბათ დღეს მგლის მსგავსად კვერებს დააცხობენ, სამხრობის დროს ბალღები (რომელთაც მანამდე არა უჭამიათ რა) კვერებს გასტეხენ, იტყვიან: მგელო, ერიდე ჩვენს ძროხას და ცხორსაო“ და შეშჭამენ. არხოტში: დიდმარხვის მეორე შაბათს, თევდორობას იციან. ცერცვი არ იციან. ბავშვებიც მსივრები არ არიან მანამდე. თუშეთში: თუშეთში ამგვარ წვეულებას მგელ-ჯიჴვაობა ანუ ბაცუკაობა ჰქვია. დიდმარხვის პირველ შაბათს ნადირებისა და ფრინველების მსგავს კვერებს გამოაცხობენ: მგლისას, ჯიჴვისას, ირმისას, დათვისას, მტრედისას, ქათმისას). ბალღები გაიტანენ მინდორში და ისრებს ესვრიან. ვინც ისარს მოარტყამს, კვერი მას დარჩება.

მგელთ-უქმი
(ჭყ. დ. პ.) „დიდმარხვის პირველ შაბათს (მე მიმიწერია: მეორე შაბათს, თევდორობას) ხევსურები უქმეთ ატარებენ და ჰგონიათ, თუ ეს დღე იუქმეს, მათ საქონელს მგელი ვერას დააკლებს. ამ დღეს ისინი არავითარ საქმეს ხელს არ ჰკიდებენ“. ფშავშიც არის ეს ჩვეულება. ჴევსურეთში მგელთ-უქმობის დროს მგლის მსგავსად კვერებს დააცხობენ, გაიტანენ ბალღები მინდორში და ისრებს დაუშენენ (მგელთ-უქმის შესახებ არხვატში ნ. ჴ. მას. 148-149). თუშეთში: ხორცის კვირიაკის წინა დღით, შაბათს, უქმობენ. ხინკალს აკეთებენ და ჭამენ. როგორც ჩანს, რამდენადმე არეულია მგელთ-კვერისა და მგელთ-უქმის შესრულების წესები მთის კილოებში, ან შეიძლება სხვადასხვა სახელი იყოს ერთისა და იმავე მოვლენისა.

მგლის კუნძული
ყ. 305,9; 676,16 ქვ., მგლური ძუნძული მოჴ.

მგლის პირის დაჭერა
მოჴ. (წინათ) საქონელი რომ მთაში დარჩებოდა, მგელს რომ არ შეეჭამა, ლოცვას იტყოდნენ და ქადებს გამოაცხობდნენ. მგლის პირის შაკვრა ჴ., ფშ. იგივე.

მგლის ფერი
შემგლისფერდა თ. შებინდდა, საღამომ მოატანა. შემგლისფერებული იყო თ. შებინდებული იყო. შამგლისფერდაო, იტყვიან ფშავლები სამკალად მოსულ ყანაზე.

მგლუვი
ნ. გლუვი.

მგლური
მთ. ჩქარი სიარული ან საქმიანობა. მგლური ყ. 16,1; 520 ჩქარი სიარული.

მგუანი
გუდ., მთ., მგუანაი მოჴ. ბუტია, წუნია. ბავშვი რომ გაგუვდება, ე. ი. დაიწუნებს სასმელ-საჭმელს და ყველაფერს, რაც არ მოეწონება. მწყრომელა ფშ. „მგუანას შაუჭამეთო, მძინარას შაუნახეთო“ (მოჴ.).

მდე, მდებელი
ნ. გულის მდე, გულის მდებელი.

მდივანი
მოჴ. დინჯი, ჭკვიანი (მხოლოდ პატარძალზე ითქმის. კაცზედაცო, დასძინეს). კითხვის ნიშნები მისხედს. „არ გამიგონიაო“ ერთმა მოხევემ.

მდინარი
მთ., გუდ., ჴ., ფშ. ჩირქი, ბაყლი. „მდინარი დაიძრაო (მთ.), იპირნაო (მთ.), დაპირაო (ჴ.).

მდღვიალა მასკვლავი, მდღვინავი მასკვლავი
ნ. ჭყვრიალა მასკვლავი.

მებალინჯე
ჴ. ეშმაკი. ნ. ბალინჯი.

მებაყაყია
ნ. მემყვრია.

მებოსლე
ბოსელში მყოფი თვიურის დროს (ქალი, დედაკაცი). ნ. ბოსელი, მირეული.

მეგველია
მთ. ქორის ოდენა მტაცებელი ფრინველია. ნ. ძერიკა.

მეგველიანი
მთ., მეგოლიანი მთ.: „მეგოლიანი თან დასდევენო, იტყვიან ბოზ დედაკაცზე“ (მთ.). მეგოლიანი რა არის, კარგად ვერ ამიხსნეს მთიულეთში. ნ. მეჴარობლე, ჴარობს.

მეგოლიანი
ნ. მეგველიანი.

მედგარ-ი
(1) გუდ., მთ., მეხი. „მედგარი და მეხი ორივ ერთია“ (გუდ.). იხმარება წყევლის დროს: გამედგრებულო, მედგარ-დაცემულო! მეხი დაგეცა და მედგარი! „შე მეხ-დაკრულო, მედგარა“! (ვაჟა, 131,5 ქვ.). მთ. მედგარი თ. „მეხის ნატეხი, მეხის ნაპერწკალი“; გაშლით წამოსული მეხი. მეხი პირდაპირ მოდის და მიწას აპობსო, მედგარი კი გაიშლებაო, მას მეხის ოდენა ძალა არა აქვსო. მეხს შალის ნაწვავის სუნი აქვსო, მედგარს კი თოფის წამლისაო. გამედგრებული ფშ. მედგარ-დაცემული.

მედგარ-ი
(2) ჴ. (შატ.) ბალახია, დანაყილი რომ ხორცზე დაიდო, სულ ამოატყრობს. მედგარა ჴ. (არხ.) ბალახია. მედგარა ფშ., ავწალიკა ფშ. ბალახია.

მედროშაე, მედროშე
(ხატში) ნ. ჴელოსანი.

მედუმლე
ფშ. ნ. უდუმალი.

მეექვსვის
ნ. შეექვსვის.

მეთავისე
ჴ. ნ. მოთავისე.

მეთაფლია, მოთაფლია
მოჴ., კაზარა მოჴ., ფუტკარი. „ბუზუნა ბევრი ბზუისო, მოთაფლიასთან ტყუისო“ (ანდაზა მოჴ.). მეთაფლე ბუზვი ჴ. ჭრელი ბუზია, დიდი, თაფლს აკეთებს. გველთ ბუზურა ჴ. იგივე, ბუზურა ფშ., თაფლაჸ ბუზვი თ.

მეთოფე
ჴ. თოფის მსროლელი (ჴ. მას.).

მეკალტია
ჴ., ფშ., თ. ქორის ოდენა ფრინველია, თეთრი, წვრილი და გრძელი ფრთები აქვს, ფრთის წვერები კი შავი.

მეკეთილე
ჴ. ნ. მაჴარობელი, ჴარობს.

მეკვლე
ჴ., თ. კვალის მიმტანი ოჯახში ახალწელს დიდით, მფერხავი. მეკვლეობის წესი ხევსურეთში აღწერილი აქვს ბეს. გაბუურს (ჴ. მას. 142-145). სამეკვლეო მეკვლისთვის განკუთვნილი (ჴ. მას.).

მეკოლე
ნ. ჴარ-გუთანი.

მეკოპარი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წინა-ჯარი, ავანგარდი“. მართალიაო, მიმიწერია. დამზვერავი, წინ-წინ გაგზავნილი ჯარი. მზირი ჴ., „ჩვენ მზირი ვიცით, მეკოპარი თუშებმ იციან“ (ჴ.). ხევსურეთში სიტყვის მნიშვნელობა იციან: ხსნიან მზირიო. მეკოპარი ჴ. სალაშქროდ წასული ჯარი, ფშ. უფრო დასაზვერავად წასული. მეკოპარი თ. დავლის დაშოვრად და საზოგადოდ მტრის საზიანოდ წასული მცირე რაზმი; დავლის საშოვრად (მაგ., ფარის, ძროხის, ჯოგის გამოსარეკად და სხვ.) წასული რამდენიმე კაცი (ასე თხუთმეტიოდე). სამეკოპროდ (ვაჟა, 44,8; 46,10 ქვ.).

მელა
ჴ. საგინებელ სიტყვად იხმარება მკვდართან დაკავშირებით: „მკვდართამც გიძე მელაიო“! მელას ან ციცას, ვირს, ცხენს, ძაღლს, ერთი სიტყვით, რაც „ყროლია“, ხმარობენ წყევლა-გინების დროს: ციცას მიგიკლავ მკვდარსაო! ჩემს ძაღლს ჩავაკლავ მის მკვდართა ნაწყლ-ჩაღმა! და მისთ. ნ. მკვდართად შაწირვა.

მელა
მელის-კუდა ფშ., მოჴ. (ყ. 303,8 ქვ.) ბალახია. კაჭაკაჭა ბალახი. თ.

მელა-გუნდა
მთ. ბალახის ერთი.

მელა-ღუნი
ჴ. (რაზ.-ჭყ.) „შავი მელა“. კითხვის ნიშანი მიზის და მიმიწერია: მელაღუნი შეცდომააო. ნ. მელანი.

მელად თავის დადება
(ვაჟა, 228,3), „მელასავით ჩამაჰკიდა თავიო“ (მთ.).

მელანი
ფშ., ჴ., თ. შავი მელა.

მელატი გუდა
მთ. ნ. მელოტი გუდა.

მელაური
მთ., გუდ. ერთად მოქუჩებული ძნები. ერთად მიყრილი ძნა (გებული ჴუთულა არის). ნ. შაყრილი.

მელეური
ფშ. „ყანის ან ბალახის ნიავზედ ღელვა. ყანას მელეური მისდევსო. მელეური აგრეთვე ოლეს ან ტბის ლიკლიკა ტალღებსაცა ჰქვიან“ (ბაჩ. „ივერია“, 1887, № 207).

მელექსე
ჴ. მოშაირე, პოეტი (ჴ. მას.).

მელეშო
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სამხრის სამხარი“ (სამხრის კუდი?). მისხედს კითხვის ნიშნები.

მელოტი გუდა
(იშვ. ტიტველი გუდა გუდ.) გრძელი თიკნური, უბეწვო გუდა. მელატი გუდა მთ., მელუტი გუდა ფშ. უბეწვო გუდა.

მემრ
ჴ. მერმე (ჴ. მას.).

მემუჴლე
ჴ. ვინც მუხლზეა დაჩოქილი (ჴ. მას.).

მემყვრია
ჴ., მეყვარტია თ., მებაყაყია ფშ. ყანჩა, ბაყაყიჭამია.

მენ, მენა მე
მენ მოვიტანუა, მეკითხებია, ჩემო ნინუა“?

მენადირე
ჴ. მონადირე.

მერდალი
ჴ. მედალი, მენდალი.

მერიგე
ჴ. ხატის მსახური (ხუცესი, მედროშაე, მეკოდე, მეგანძური, დასტური). მერიგე ხატის ხუცესსაც დაერქმის, ღმერთსაც: „თავის მერიგე ღმერთს შაახვეწნიდი“. ნ. მორიგე.

მერცხალიკა
ჴ., თ. მერცხალი. კლდის მერცხალიკა ჴ., კლდის მერცხალი ფშ. ნამგალა, მწივანა (ნამგალა კიდევ სხვა არისო ფშაველმა).

მესამძიმრე
ჴ. ვინც სამძიმარს ეუბნება ჭირისუფალს.

მესაფქვია
ჴ. (არხ.) რაღაც ფრინველია.

მესისხლე
ჴ. მოსისხლე, ვისი სისხლიც ჰმართებს მეჴელეს (ჴ. მას.).

მესკამური
მთ. („სახალხო გაზეთი“ 1911, № 456) პროპაგანდისტი, აგიტატორი (სიტყვების წარმოთქმის დროს სკამზე შედგომა იცოდნენ და იმიტომ).

მესკლევი
მთ., მასკლავი ჴ., ფშ., თ. ვარსკვლავი. ნ. ჴარი-პარია.

მესმინაე
ჴ. უიარაღოდ წასული კაცი კუდიანთ ღამეს სოფლის მოშორებულ ადგილას, რომ მოისმინოს კუდიანებისაგან, თუ ვინ რისგან მოკვდება სოფელში (ჴ. მას. 151).

მესულთანე
(ურბ. „ივერია“, 1886, № 267) ქალი ან დედაკაცი, რომელსაც მკვდრის სული ალაპარაკებს ხალხის წინ. „პრაოჩიკია, რაღა, მკვდრისა“ (ჴ.) [პრაოჩიკი – პრეოჩიკი, მთარგმნელი]. მესულთანაჸე თ. მკვდრების სახელით მოლაპარაკე კაცი ან ქალი.

მესხი
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. „მზეს და მთვარეს რომ დააუჩინებს“ (ჴ.), რაღაცა გადაეფარება მზეს და მთვარესო. თოფებსაც ესვრიან, რომ მოაშორონ. ვეშაპი ვეფხის ტყაოსნისა („მზე ვეშაპსა დაებნელა“, ვეფხ. 1158).

მეტ-ჩარმა
(დ. ხიზანაშვილი, „ივერია“, 1887, № 202) თოფის ჯურაა. ნ. იარაღები.

მეტი
ნ. გმეტი.

მეუდმალე
თ. ნ. უდუმალი.

მეუქმარი
ჴ. ვინც უქმობს (ჴ. მას.).

მექალთანე
ჴ. ქალების მოყვარული.

მექარია
ჴ., ქარიტყანია თ., ქარისტყანია გუდ. ფრინველია ქორისოდენა. ჰაერში ფრთებ-გაშლილი დგას ხშირად ერთ ადგილას.

მექარობა
ფშ. (ჭყ.) ღვთისმშობლობა, მარიობა. „მექარობას ან დაასწრებს თევზი თხრას, ან ხარ-ირემი ყვირილსა“. მარიანობა ჴ.

მექაცაბუნაე
ჴ. (არხ.): „ჴევსურის ქალებსთან მექაცაბუნაე ვაჟა არხოტიონი“ (არხოტელის გამოგზავნილი წერილის კონვერტზე მინაწერი).

მექჩერების
გუდ., მთ., მოჴ., ჴ., თ. ნ. ქჩერება.

მეღალია
ჴ. დიდი ჩიტია, ჭრელი: ერთად მოდის ბევრი.

მეყვარტია
თ. ნ. მემყვრია.

მეყორიაჸი
თ. ჩიტია, კედლებში ძვრება (ყორე თ. ქვის კედელი).

მეშაბათე
ჴ. ახლო ნათესავი მამის მხრივ (ბიძაშვილი და სხვ.). როცა ვინმე მოკვდება , მეშაბათე მოვალეა, თმა და წვერი დაიყენოს. შაბათის რიგზე (ნ.) მხოლოდ მეშაბათენია მიწვეული. ნ. შაბათის რიგი.

მეცნარი
გუდ. მცენარე.

მეწვერენი
ჴ. „ყრაულები მთაზე“ (ბეს.).

მეწყალვის
ჴ., თ. ვერ ველევი, მენანება, მეზოგება. საპირისპიროა მექჩერების. ნ. წყალობა.

მეწყერი
მთ., ჴაჴი ჴ. მიწა რომ დაიძვრება და წამოვა, რაც იქ დარჩება გვერდოზე, კლდიანი, უბალახო.

მეჴ-ი
თ. კედელთან გაკეთებული ტახტი (კედლიდან კედლამდე). შდრ. მერჴი (ხელნაწ. № 95, გვ. 1266).

მეჴამუჴება
ნ. ხამუხ.

მეჴარობლე
ჴ. მეგველიანი. ჩამიწერია ასეტი ანეგდოტი: „ჴევსურ ბაჴალიშვილი მისულ ერეკლესთან და უთხრა: მეჴარობლემაო ფურ გადამიგდა კლდეთაო. – მეჴარობლე რასაღ გიქვიანთო? – იმას გვიქვიან, ბატონდ, რომავ მე შენ აგაჯდავ, შენ სხვას ააჯდავ, შენ კლდეთავ გადაღვარდავ, მე იქავ დავრჩავ“. (ფურ)-მაჴარობელი. ნ. ჴარობს.

მეჴევე, მაჴევე
ჴ. მოჴევე.

მეჴელე
ჴ. ვისაც სისხლი ჰმართებს (მკვლელი, დამჭრელი) (ჴ. მას.).

მეჴენცლენი
(ქალები) , ჩაჩ. 39.

მეჴრე
ნ. ჴარ-გუთანი.

მეჯ-ი
გუდ., მთ., მოჴ., თეზო, თეძო. „მეჯი და თეზო ერთია“. ერთის თქმით, სარტყელს ქვემოთ თეზოების თავები მეჯებია. „ჴარს მეჯი აქვ, და კაცს – თეზო“ (მლეთე). ნეჯი ჴ., ნეჯვი თ. ნ. ხეცრო.

მეჯალაფე
ჴ. მაცილი, ეშმა, ბოროტი სული. ნ. მოჯალაფენი. „ეს მეჯალაფენ ბევრკან იცის, სადაც უფრო ხალხი ას, ისეთ ადგილში იცის. ეს მეჯალაფე-ეშმაკები, თუ იმ ალაგს კაც შაღვარდ. მეჯალაფენ დასწყევენ (ჴ. მას. 151,22-24).

მეჯოგის მასკლავი
თ. გაზაფხულზე მამლის ყივილის დროს ამოდის მასკვლავი (მემცხვარე მაშინ ცხვარს ბაკიდან საძოვარზე გარეკავს). სთველზე კი, ასე ცხრა საათზე, ჩადის (მემცხვარე მაშინ ცხვარს შერეკავს ბაკში).

მზას
ჴ. მზად (ჴ. მას.).

მზე
მზის პირი მთ., მოჴ., ჴ. ნ. პირმზითი. მზე გადაწვერილიყო, ნ. გადაწვერვა, წვერვა. მზის წვერზე ნ. წვერვა. მზე-გადენის ხანი ჴ. მზის ჩასვლის დრო (ჴ. მას.). მზენი გამადიოდეს „მზის ჩასვლის დროს“ (ბეს.).

მზე-კაბანი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ყანას რო ქარი უქრის, აღელვებს და სხვადასხვა ფერს აძლევს. მომკალი უზანდარელი / შენ მოჰკალ, უთანელაო. / – არცა მე მოვკალ, არცა შენ, / მამულმა მოჰკლა, ველმაო, / მინდორში მინდვრის ნიავმა / მზე-კაბათ ქანებამაო“. მე კითხვის ნიშნები მისხედს.

მზევალ-ი
ჴ., ფშ. (წინათ) თავმდები, პასუხის მგებელი კაცი.

მზევალაი
ჴ., ფშ. ხოჭო.

მზეთ-უნახა თაგვი
თ. წყლის თაგვი, თაჴვი (ნ.).

მზვარა
თ. ნ. ზორა მთ.

მზველი
საქონელი, რომელიც იგებს. ნ. ზვება.

მზივანა
თ. რძიანი ბალახია, ჩავედ (მხლად) იჭმევა.

მზირი
ჴ. ა) ჩასაფრებული. ბ) ნ. მეკოპარი.

მზოგვნება
ნ. დამზოგვნება.

მზორ-ი
ჴ., თ. მძორი, ლეში. ნ. ლეში (2).

მზორაი
მოჴ. ხბო, სანამ ძუძუს აბია, სანამ წამოიზრდება, ბოჩოლა არის).

მთა
მთის კახა, მთის ჩიტა ნ. მთიულა.

მთა-ბარობა
(ჭყ. ნ. ა.) „ქოჩათ-მავლობა“. მთ., ფშ., მოჴ., ჴ., თ. ხან მთაში ყოფნა და ხან ბარში ჩამოსვლა მემცხორისა. მემცხორის ყოფნა ხან მთასა და ხან ბარში. მომთაბარე (ჭყ. ნ. ა.), „ქოჩათ-მავალი“. მიმიწერია: მთაბარობა ითქმის მძლევარ ფრინველებზედაც.

მთას იქითელი
ჴ. თავ-ხევსურეთში მცხოვრებთათვის მთას იქითლებია არხოტლებიცა და გურო-შატილელებიც.

მთელ-მკვდარი
ნ. სამთელმკვდრო.

მთელი
ჴ. ცოცხალი (საპირისპიროა მკვდარი): „ნუც მთელი ას ჩემობაზედ და ნუც მკვდარი“ (ჴ. მას.). გაამთელა მოჴ. (ირონიით) გატეხა. მისხედს კითხვის ნიშნები. მთლის ნახვად, მკვდრისა დამარხვად დოლა ჯობ თაჩუაური (ჴ.).

მთვარე
ჴ. ფშ., თ., მთორე გუდ., სალუდე ქვაბის ძირში ამოკერებული მრგვალი სპილენძის ფურცელი, მთორე, მის ზემოთ ფესვი (გვერდი მთ.), თავზე ლოკერი („ხოკერი“) გუდ., მთ. ნ. ჩალხი.

მთიელი
მთის მკვიდრი (ყ. 318).

მთის ქათამი
მთ. ტყის ქათამი.

მთიულ-ი
„საზოგადოდ ჩვენს ლიტერატურაში შეცდომით მთის ხალხს მთიულებად უწოდებენ, მაშინ როდესაც ჩვენს საქართველოში მხოლოდ ერთს მაზრასა (მე ვიტყოდი: ერთ კუთხეს: ა. შ.) ჰქვიან მთიულეთი“ (ყ. 11, შენიშვნა).

მთიულა
ჴ., მთის ჩიტა ჴ., მთის კახა ჴ. ლეგა ჩიტია. ტოროლას ჰგავს. ტოროლა ქოჩრიანია, მთიულა კი არა. ცას-წავალა. მთის ჩიტა ჴ. (არხ.) „გუგუტს უჩეკს ბარტყებს“. (=ყურცეცხლა, ჴ.?). საწიედაჸი თ. (ბევრმა არ იცის) ლეგა ჩიტია, ცასწავალა.

მთობა
ჴ. ათენგენის დღეობის ერთ-ერთი დღე (ჩაჩ. 96).

მთორე
მთორის ახალი გუდ. ახალი მთვარე. მთორის ბერი გუდ. მცხრალი.

მთუთქარი
ნ. თუთქარი.

მთხვიზი
ძილ-მთხვიზი ჴ. ფხიზელი, ვისაც ძილი თავს ვერა სჭრის ადვილად (ჴ. მას.).

მთხილი
ჴ. ფრთხილი, სიმთხილე სიფრთხილე, ამთხილებენ აფრთხილებენ (ჴ. მას.).

მი-და-მოღმ
ჴ. მიღმა და მოღმა (ჴ. მას.).

მიგანება
ჴ. ა) მივაგანე მივარტყი. ნ. დაგანება, გან. ბ) მიხვედრა, მიხვედრება. ვღგანდები ვხვდები. მიგაგანებთ მიგახვედრებთ.

მიგზე
ნ. გზა.

მიგულვა
ნ. გულვა.

მიდევა
ჴ.: არც ვის მიგვიდევს ვალია – არც არავისი ვალი გვმართებს.

მიდევნება
ნ. მიზდევნე.

მიდღეჩი
მთ., მოჴ., დაგვიანებულ კაცზე იტყვიან: „მიდღეჩი არ მოვიდაო“. მის დღეჩი ფშ., მის დღეში (ყ. 696,3 ქვ.), „მიდღეჩი აღარ წავიდა“ (გუდ.) დიდხანს დარჩა.

მიეთ-მოეთი
(ვაჟა, „ცრ.“ 21,6) ენატანია, მაბეზღარი. ნ. ენა-კაჭალა.

მიზდევნე (კარები)
ჴ., მიზიდე მოჴ. მიხურე. მოზდევნე ჴ. მოხურე, დაზდევნე ჴ. დახურე.

მიზეზი
მიზეზიანი ჴ. ავად გამხდარი ხატის მიზეზით. მიზეზი (ხატისა) ნ. ბირკოლი.

მიზიდე
მოჴ., მთ., ნ. მიზდევნე, მიჯრა.

მით
ჴ. იმიტომ, იმის გამო (ჴ. მას.).

მითხევა
ჴ. ნ. თხევა.

მიკუნჭვა, მოკუნჭვა
გუდ., მთ., მოჴ. მიკუნტვა, მოკუნტვა, მიკუნჭვა (ყ. 140,9 ქვ.) გუდ., მთ.

მილიონა
თ., ქვა-კაცა ფშ., ციხია ჴ. (არხ.) მთებში ახოხოლებული ქვა, მემცხვარეებისაგან გაკეთებული გზის საჩვენებლად, ნ. საწყევარა.

მილუშვა
გუდ., მთ., ფშ., მოჴ., ჴ. (ყ. 370, 18 ქვ.; 482,5 ქვ.) ჩათვლემა. „აღარც სძინია, აღარც ღვიძია“ (გუდ.).

მინა
ჴ., ფშ., გუდ., მთ., მოჴ. ბოთლი. „ერთი მინა არაყანი მასესხეო“ (მთ.), ერთი მინდა წყალანი მაიტანეო. ინისა ჴ. (შატ.), შუშა თ.

მინდვრის ზოკო
მთ. ნ. ნიყვი.

მინდი
გუდ., მთ. დაფქვის გადასახადი: კოდზე (სამ ფუთზე) ერთი ლიტრა. „ამაღამ წისქვილს მინდს ავუგებ“ (ყ. 514,12 ქვ.); „საღამოსთვინ მინდი მზად იყო“ (ყ. 515,9); „წისქვილში მინდს უდგას“ (ყ. 524,8). აქედან ჩანს, რომ ყაზბეგისთვის მინდი უფრო საფქვავი უნდა იყოს.

მინინო
მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., მიმინო თ. მიმინო. შავარდენი მოლურჯოა, მინინო – მოწითალო.

მირგვალი
ჴ., მურგვალი ფშ., ჴ. მირგველაჸი თ. მრგვალი. ნ. გურგალი.

მირგვლივ
ჴ. ირგვლივ (ჴ. მას.). მირგვლივ მავალო ჴ. საგინებელი სიტყვაა (ჴ. მას.).

მირგოლი ქვა
გუდ. ნ. კოხი.

მირევა
მიერეოდი ფეჴითა ჴ. „ფეჴით სადმე ფინთს ალაგს გაივლიდივ“ (ბეს.).

მირეული
ჴ. ა) კაცი, რომელიც მკვდარს გაასვნებს და დამარხავს (ხევსურები მას არ ეკარებიან) ან ვინც მებოსლე დედაკაცთან მივა. ბ) მებოსლე დედაკაცი, ნარევი მთ. (დედაკაცზე). ნ. ნარევი, მხლებელი.

მირღვა
ჴ., მურღვა ფშ., მირღვე თ. მღვრიე. მღვივე გუდ., მთ. („წყალი ამღვივდაო“ (მთ.), მღრი(ვ)ე მოჴ. მის დღეჩი ნ. მიდღეჩი.

მისრიელ
თ. „მისრიელ დაულაგმიდი“ თ. ნ. მიწრიელი.

მიტალა
ჴ. „არც მუჯაა, არც ვეძა. ყვითლად მოეკიდება ბალახსა“. [მატალა (ჭყ.) ალბათ კორექტ. შეცდომაა]. როგორც ჩანს, უჭირთ მინერალური წყლების გარჩევა.

მიტევა
ჴ., თ. მიშვება; გატევა გაშვება.

მიტენებული
ნ. ტენება.

მიტრუკა
თ., მიტრუკი ჴ. მუტრუკი, ჩოკი, ჩოჩორი. მუტრუკი მიტომ მუტრუკობს / დედა ჰყოლია ვირიო. / კაცი ბეჩავის მჩაგრავი / სად გაგონილა გმირიო?

მიფერება
ნ. ფერება.

მიფხუნება
ნ. ფხუნება.

მიქადლება
ფშ., გუდ. მიქედლება ჴორჴ. ნ. ქადლ.

მიღეტება
მოჴ., თ.: მიეღეტების თ., მიეჴეტების ჴ. მიეხეტება; სად მიეღეტება მოჴ.

მიღმ(ის)
თ. ნ. აქის(ე).

მიღმა
ჴ., თ., ფშ. იქით, მოშორებით. მოღმ(ა) ჴ., თ. აქით, ახლოს. მიღმარ(ა) ჴ., თ., ფშ. მოშორებით. მოღმარ(ა) ჴ., თ., ფშ. ცოტა ახლოს. მოიდა ჴევსურ გაგაი, / ჴევსურეთულა მიშარა. / მეც ლეკებს ვაკეთებიე, / ჴევსურ გაგაო, მიღმარა! (ფშ.).

მიყენება
მიაყენე კარები მთ., მოჴ. მიხურე, მიჯარე, მიზდევნე. მიაყენე ჴ., თ., ფშ. ცოტად მიხურე (მიზდევნე – სულ დახურე). დაგულვა თ. სულ დახურვა.

მიყუდ-მოყუდება
გუდ., მთ., ჴ., თ. კარი-კარ სიარული სათხოვრად.

მიჩაკჩაკებდა
ნ. ჩაკჩაკი.

მიციგლიგებდა
(ყ. 447,12 ქვ.).

მიცინკალაობს
ფშ. ნ. ცინკალა.

მიწა
მიწის მგელი მთ., ჴ. თხუნელა, თაჴვი ფშ., „ძროხას რო შახვდეს, შაღრიალებს, აშინებს ძროხას“ (მთ.) ჭყ.: „თუ საქონელმა დაინახა, დასქდებაო“. იგივე მითხრეს მთიულეთშიც. მიწის თაგვი თ. იგივე.

მიწა-წყალთობამდი
ჴ. ვიდრე მიწა-წყალი არსებობს (ჴ. მას.).

მიწვერვა
მისწვერდა (მზე) მოჴ. ჩასვლას აპირებს.

მიწკონა
თ. ფორის კვერი გამომცხვარი.

მიწლიკონა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.), ჴ., თ. „მწერია ერთგვარი. ფშავში რომ იპოვონ, თუ მიწა არ გათხარეს და არ ჩაფლეს, არ იქნება, თან ასე ამბობენ: დევთა ჴმა, გორთა კივილი, / მიწლოკინაი კვდებაო. / იმისი ფარი და ჴრმალი / ჩვენსა ბიჭებსა რჩებაო“. ჭრელია (ზოგი სისვიც), გრძელი კუდი აქვს. ჴ. იგივე. თ. ა) იგივე, ბ) ქვეშ-ქვეშა (კაცზე).

მიწოვ-მიდაგნია
ნ. ნაწვავ-ნადაგი.

მიწონა
მიიწონე გაბედე. ნ. წონა.

მიწრიელი
ფშ., ჴ., მიწრიალი მოჴ., მისრიელი თ. ავი სული, ეშმაკი. მიწრიელი ჴ. „ეშმაკი“ (ბეს.), „მიწრიელ დაულაგმიდი“ ჴ. (ლოცვაში) „მისრიელ დაულაგმიდი“ თ. (ლოცვაში). მიწრიელი ჴ. (აგრეთვე) ეშმაკი, ქვეშ-ქვეშა (კაცზე).

მიწრო
მთ., მოჴ., იწრო ჴ., ფშ. ვიწრო, კნინობითი იწრუა, იწრუაი მთ., მოჴ. („იწრუაჩი“), იწრუაჸი თ. ვიწრო ადგილი მთებს შუა.

მიწუკაჸი
თ. ნ. ხინწუკაი.

მიჭუჭკვა
მოჴ. (ყ. 14,24; 241,3 ქვ.; 315,8 ქვ.) ვიწროდ მიწყობა, მოჭუჭკვა იგივე.

მიჴეტება
ნ. მიღეტება.

მიჯრა, მოჯრა
ფშ., მოჴ. მიჯარე კარები, მოჯარე მოხურე. კარები მიჯრილი იყო. ნ. მიზდევნე, მიზიდე, დაგულე, დაგულვა.

მკადრე
ჴ. (იშვ.) მედროშე (ვინც ხელს „ჰკადრებს“ ჯვარსა და დროშებს) და დასძრავს ადგილიდან (წაიღებს საჭიროებისამებრ და დააბრუნებს). ნ. საკადრისი.

მკალია
ფშ. კალია. ნ. ჭილტაჸი.

მკამპავი
ნ. კამპვა.

მკბენარა
ჴ. ეკლიანი ბალახია. მკის დროს ხელში ერჭობა კაცს.

მკბილავი
ჴ., მკმენელაჸი თ. ნ. მკამპავი (კამპვასთან). „მკბილავს უკენ მოექეც და მწიხლავს წინაო“ (ჴ.).

მკვდართ მზენი
ფშ. მზის ჩასვლის დროს მთებს რომ ალიონის მოყვითანო ნათელი დაადგება. „მკვდართა მზით არი საწყალი“ (გუდ.) – მკვდრებშია მითვლილიო. „მთებზედ მკვდართ მზენი ჰქრებიან“ (ბაჩ. „დროება“, 1885, № 181).

მკვდართად (მკვდრებისად) შაწირვა
ჴ. თუ შუღლში ერთმა მეორე დაჭრა და სისხლი გამოადინა, დამჭრელი, თუ დიდი ჯავრი სჭირს დაჭრილისა და თვითონ სისხლი არ სდის, შესწირავს დაჭრილს თავის მკვდარს: უნცროსიმც ხარ ჩემის მკვდრისა (მკვდრის სახელს იძახებს), წყალთამც უზიდავ, ჯღანთამც უბანდავ, ჴელ-პირსამც აბანიებ, უმცროსადამც ჰყვიხარ“ და მისთ. (ჴ. მას. 137-138).

მკვდარი
ჴ. საპირისპიროა მთელი: ნუც მთელი ას ჩემობაზედ და ნუც მკვდარი (ჴ. მას.).

მკვდრებისად შაწირვა
ჴ. ნ. მელა, მკვდართად შაწირვა.

მკვდრის სამღვთო
ნ. ხარჯი.

მკვდრის სიფრო
ნ. სიფრო.

მკვდრის ცოლი
ჴ. ქალი, რომელიც დათხოვია და წაყვანილი (ან დანიშნული) და ქმარი (ან საქმრო) მოუკვდა, ერთის წლის განმავლობაში მკვდრის ცოლია (ჴ. მას., 136).

მკვრენცელა
მოჴ. ჴენცელი.

მკითხავი
ჴ. მარჩიელი.

მკლავი
ჴ. ფშ., ხელის ნაწილი იდაყვიდან მაჯამდე („საზალტემდე“ ჴ.). მჴარი თ. – იდაყვიდან ბეჭამდე.

მკლე
ბაკურჴ. ნ. ხაიბარი ჴ.; მკლე თ. ვისაც რაიმე ფიზიკური ნაკლი აქვს. მკლე ფშ. ნაკლები, ნაკლული (მაგ., მოსავალი).

მკმენელაჸი
ნ. მკბილავი.

მლაშება
თ. მზადება. ვემლაშები თ. ვემზადები (ტანთ ვიცვამ); ვამლაშებ თ. ვამზადებ. დავამლაშე თ. დავამზადე, მოვემზადე. ვერ დეჸემლაშია?

მლიავება
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მელია ამლიავებს კუდსა“. ამლიაებს ჴ. ანძრევს (ქარი, წყალი).

მოანდევება
ნ. ანდე (1).

მობოჭნვა
მობოჭნე მთ. (მოხევის სიტყვით) მობოჭე, მოაგროვე.

მობოხრვა, მაიბოხრა
ნ. ბოხრვა.

მოგება
მაიგო ფშ., მთ., ეყოლა, გაუჩნდა მოჴ. ეყოლა. გაუჩინდა ჴ., თ. იგივე. მოგებული გუდ. რომელმაც მოიგო.

მოდგამე, მოდგამეები
გუთნის დედისა, ღამისა და დღის მეხრეებისა და სხვებისაგან შემდგარი პატარა ამხანაგობის წევრი („ჩვენებური გუთნის წესები“, „დროება“, 1884, № 73).

მოდენა
მოგდის ფშ., ჴ., თ., გუდ., მოჴ. გესმის, რ მოგდისა არ გესმის? (მიმართვა ქმრისა ცოლისადმი). მომედინა მომესმა, გავიგონე. მოდენილან მოდიოდნენ თურმე.

მოდენილან
ნ. მოდენა.

მოეს
ჴ. აქეთობას (აღმა სვლის დროს). ნ. ჩაეს. მოის თ. მოსვლაში.

მოვნე
მოჴ. მავნე, ეშმაკი (ყ. 154,19; 766,17). მოვნე-დაცემული (ყ. 597,1), ჴ. გაგიჟებული, გადალაჴული, გადარეული.

მოზდევნე
ჴ. მოხურე, ნ. მიზდევნე.

მოზელა
გუდ., მთ., მოჴ., თ. ნ. ზელა.

მოზვერვა
„აიღო მან ხმალი, ხელში მოზვერა... სწრაფად მოზვერეს ერთმანეთი“ (მებრძოლებმა). (ლ. ბალიაური, „ბუსკაის მწკალი“, „ლიტ. საქ.“, 20.7.1939).

მოზვერი
ნ. ძროხა.

მოზიკვა
ნ. ზიკ (2).

მოზმანება
თ. მომეზმანა თ. მომეჩვენა. ნ. ზმანება.

მოთავისე
ფშ., მოჴ., მოთავისი მთ., მეთავისე ჴ., მოთავისიაჸი თ. თავისიანი, ნათესავი. „სიყვარული ვისაც აქვს ერთმანეთთან“ (მთ.).

მოთავჴელება
თ. საქმის მოგვარება. ნ. თავჴელება.

მოთვლა
ნ. თვლა.

მოთრევა
ჴორჴი: „შიგ მაათრია წვერი“ – შიგ ამოავლო წვერი.

მოის
ნ. მოეს.

მოკვეთა
მთ., ფშ., ჴ., თ. თემიდან გაძევება („ივერია“, 1887, № 8). მოკვეთილი თემიდან გაძევებული.

მოკვერაი
მთ. ნ. მაკვერი.

მოკლება
(1), წაკლება თ.: მოვიკლე თ. მოვიგე. წავიკლე თ. წავაგე. წამიკლო თ. მომიგო. წავუკლე თ. მოვუგე, წაგიკლე თ. მოგიგე. ნ. მოწუყვა.

მოკლება
(2): მო(ვ)იკლე ფშ. მოწეული ჭირნახული შინ მოვიტანე.

მოკმენჩა, მოკმეჭა
მოვხკმიჭე ჴ., მოვ(ჰ)კმინჩე ფშ. მოვკბიჩე.

მოკრეფა
მთ., გუდ. (ყ. 186,4) დაწევა, მიწევა.

მოკრეფა
გუდ. მოკლე გზით მიწევა.

მოკრუტება
ნ. კრუტი.

მოკუნჭვა
გუდ.ნ. მიკუნჭვა.

მოკუპვა
პირ-მოკუპული (ყ. 14,1 ქვ.) პირ-მოკუმშული, პირ-დამუწული.

მოკუჟვა
(ყ. 454,5) მოჭუტვა(?). მოკუჟული (ყ. 619,5 ქვ.).

მოლალვა
ჴ., ფშ. მოგერება. მოილალავ მოიგერიებ (ძაღლს). ნ. ლალვა.

მოლაჴვა
გუდ., ფშ., ჴ. მორევა სახლისა მშობიარობისა და დედათა წესის დროს.

მომავალი
მთ. ჩამომავლობა.

მომარჴება
ჴ. მისამძიმრება.

მომდე
ჴ. ნ. გულის მომდე.

მომეტე
თ. მჯობი, გამორჩეული, უკეთესი, განსაკუთრებით მოჭიდავე ფალავანი მტერთან შეტაკების დროს.

მომზვლევა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „მოხეთქა ადგილისა, ჩამოზვავება“. მართალიაო, მიმიწერია. მომზღვლევა მოჴ., ნამზღვლევი მოჴ., ნა(მ)ზღლოვი მთ., ნაზლობი თ. ნამეწყრალი.

მომთაბარე
ნ. მთაბარობა.

მომწაული
ჴ. სამწავე.

მონა
მთ. ჴ., თ. (დრო, კაცი, დროობაი) ცუდი, უფერი. „მონა დროობა დაგვიდგა“ (ბაჩ. „ივერია“, 1887, № 205), ყროლი ფშ. „მონა არ დაგცემს ცხვირსაო“ – ცუდი საქმე არ მოგივაო (ბეს.).

მონაგებარი
მთ. შეძენილი; თესლზე ამოსული; ნაშობი (საქონელმა რომ მოიგო), ნაშრომი მოჴ.

მონამგლე, მონამგლეობა
ნ. ნამგალა, ნამგლობა.

მონანული
სამონანულო ნ. ხარჯი.

მონდავი
(1) ფშ., ჴ. მომდგომი, შეამხანაგებული (ხარით ხვნის დროს). ნ. მანდოვი.

მონდავი
(2) თ. მაზლის ცოლი. მონდავები თ. შილები, ძმათა ცოლები.

მონელება
ჴ.: მოუნელები ჴ. (გადატანით) მოუკლავი. კაცი მოუნელები ვერ გადაურჩების (ჴ. მას.).

მორე
თ. მორევი. ნ. სრუნტი.

მორევა
ნ. მოლაჴვა.

მორთულობა
ნ. კმაზულობა.

მორი
ნ. მამრი.

მორიგე
ჴ. (რაზ.-ჭყ.) „ღმერთი ცისა და ქვეყნის გამრიგებელი, წესისა და რიგის მიმცემი“. მორიგე თ. ღვთის ეპითეტია. „ღმერთ-მორიგემ დამიწერა“ (თ.). ნ. მერიგე. ხატის მორიგენი ჴ. ხატის მსახურნი (ხუცესი, მედროშაე, მეკოდე, მაგანძური, დასტური). (ჴ. მას.).

მორიდება
ნ. რიდება, მარი.

მოსანთლე
(ხშირად), დეკანოზი (იშვ.) მთ., ხუცესი ჴ., ჴევისბერი ფშ., ჴელოსანი თ.

მოსართავი
თ. იგივეა, რაც გარსაკრი ფშ. (ნ.). მოსართავი მთ. თასმისა არის, ქარშიკი – შალისა, მოქსოვილი.

მოსასხამი
ჴ. ნ. სამწავე (1).

მოსახილებელი
ნ. მოხილება.

მოსელი
მთ., ხე მოჴ., ჴ., შოლტი ფშ., ჴიდი თ. კოჭი (დირე სახლზე).

მოსკორვა
თ., მოსკორილი ნ. სკორე, შეპატიება.

მოფსუტვა
თ. ნ. ფსუტი.

მოქანჩვა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., თ., ჴ. მოჭერა, მაგრად შეკვრა ქანჩით (ქანჩი თოკის მოსაჭერი ჯოხი). „მოვქანჩე ელვებრ მფრენიო“ (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 89) მაგრად მოვსწიე, მოვზიდე.

მოქასურება
ფშ., გუდ., მთ., მოჴ. (ყ. 885,10 ქვ.) პირფერობა, პირმოთნეობით ლაპარაკი.

მოქრიახე
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დაუდგრომელი“.

მოქცევა, ქცევა
გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., ჴ., თ. რომელიმე კილოზე ლაპარაკი: ფშაურად უქცევს – ფშაურად ლაპარაკობს, ჴევსურულად უქცევს – ჴევსურულ კილოზე ლაპარაკობს. მოქცევა, მოქცეულობა კილო.

მოღომლება
ნ. ღომელი.

მოყენება
მოაყენე კარები. ნ. მიყენება.

მოყმე
თ. ჭაბუკი. ნ. საყმო. რა კარგაჸ ხარი, მოყმეო, / ჩვენიმცე სოფლელ იყვიდი! / გან დედა გაგიჯავრდება, / ხანდახანა-ღ ჩამოგვიხვიდი (თ.).

მოყურიადე
გუდ., ფშ., ჴ. (ვაჟა, 194,4 ქვ.) ჩუმად ყურის მგდებელი.

მოშ-ი
ჴ. „ორითავ ჴელებით აღებული იღლიით თივა ან სხვა რამე: „თითო მოშ თივაიც რო მისცათ, ისიც კაი ას, გაჭირებულ კაცი ას“ (ჴ. მას.). მოშვა: „ქალს მოშავს ქალს რო ორთავ ჴელს შამახვევს და შამაიხვევს გულზე“ (ბეს.).

მოშამშნული
ფშ. თავის თავისთვის უხეირო. ქონება აქვს და ჩაცმა-დახურვის შნო არა აქვს; ვერც ჭამს და ვერც სვამს შნოზე. გუდ. დაუგველი, მთ. უსუფთაო სახლი, სანამ გამოუგვებოდეს. თ. იგივე.

მოჩივლება
ჴ. წყენა, დამდურება. „არ მომიჩივლდ“ (ჴ.) ნ. ჩივილი.

მოცალო
მთ. ნ. მაცალო.

მოცნიარი
მოჴ. მეცნიერი, ბრძენი.

მოწაღმართე ანგელოზი
ჴ. ანგელოზი, რომელიც წაღმა გზით უძღვის (ჴ. მას.) ნ. ხთის იასაული.

მოწევარი
მოჴ. კაცი, რომელსაც აგზავნიან სტუმრის მოსაწვევად. ნ. მაწევარი.

მოწვერვა
(1) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ყანის მაღლა მომკა“, მთ. იგივე, მოჴ. კვრენცა. ბიჭი უნდა ვაჟი კაცი, / ყანა მაღლა მოწვეროსო, / ეგრე მოკლას პატარძალი, / ფური ვეღარ მოწველოსო (მთ.).

მოწვერვა
(2) ფშ. თივისა და ძნის თავის გაკეთება. შეწვერვა თ. იგივე.

მოწკეპა
მოჴ. (წყვეტ. მოწკიპა) სახრით ცემა.

მოწუყვა
მავსწუყე, მავიწუყე ჴ. მოვიგე. ნ. კოჭაობა. მოსაწუყად (ბაჩანა, „დრ.“ 18) მოსაგებად, ჩამოსაგდებად (მშვიდობიანობაზეა საუბარი). ნ. მოკლება (1).