მთის კილოთა ლექსიკონი

(ნაწილაკი) ღა: ვინაღ ჴ., ვისაღ ჴ. გვითხარიღ და სხვ. (ჴ. მას.).

თ., ფშ. (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 35), ჴაბაჴი გუდ. ყაბახი, თოფის სასროლი ნიშანი საზოგადოდ და კერძოდ მიცვალებულის სულის შესანდობრად დადგმული ნიშანი, რომელსაც თოფს ესვრიან ჯილდოს ასაღებად. ხევსურეთში „ღაბაჴი“ იციან ყველა რიგის გათავების შემდეგ. საღაბაჴე (როგორც მანძილი) ორასი ნაბიჯი, ორი საღაბაჴე. ჴ. ოთხასი ნაბიჯი. ნ. შაშანდობარი.

თ. ლაზღანდარა, ყბედი.

მოჴ. ოღრო-ჩოღრო. ღადა-ღუდე გუდ., მთ., თ. ოღრო-ჩოღრო, აღმართ-ჩაღმართი, ძნელად სავალი, „უჴედარი“(გუდ.), კლდიანი, ღადა-ღუდა (გზა). ნ. კიბურჭიანი.

თ., ნაღვერდალი ფშ. ნაკვერცხალი. ღადარი ფშ. ცხელი ნაცარი. ნ. თუთქარი, ღადარი.

მოჴ., ღადრუმი ჴ., ღადარი თ., ნაღვერდალი ფშ. ნაკვერცხალი, „ღადრივით ღუის“ (მოჴ.).

(1) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „კატუნი, გარეული კატა“. ველის ციცა ჴ., კატუნი თ. მე ჭავჭავაძე მეგონა, ღუბელატარის ნათლული. ეგ ჭავჭავაძე არ არის, ველის ციცაა, ღადუნი (ჴ.).

(2) თ. უთავბოლო ლაპარაკი (მთვრალისა). რასა ღადუნებს (თ.).

გუდ., მთ., მოჴ., ჴ., თ. რძის სიმსუქნე, ნაღები. ღალა-უყარი ყველი მთ., მოჴ. ყველი, რომელიც გაკეთებულია ნაღებ-მოუხდელი რძისგან. ღალა-ნაყარი ყველი ყველი, რომელიც გაკეთებულია ნაღებ-მოხდილი რძისგან. ღალა ნაღებია, მაგრამ არ იტყვიან ღალა მოჴადეს რძესაო (გუდამაყარში იტყვიანო), იტყვიან: ნაღები მოჴადესო. საკურთხად ნაღებს ეძახიან (გუდ.). ნ. ნადუღალი.

ჴ. ბაღლინჯო.

ნ. ბაშო, შიბუ.

ჴ., ბერ-ღარი გუდ., მთ., ბერ-ღარა ფშ. წისქვილის ღარის მისაშველებელი ღარი. წისქვილის უკანა ღარი (გუდ., მთ.). ღარ-ბერა თ. გზაში ჩაგდებული ღარი წყლის გასაყვანად.

თ. პატარა ღარი.

მთ. წინა ღარი.

მოჴ. ასხმული კოჭები, ღარადელა ფშ., ჴ., ღარადინი ჴორ., გუდ., მთ. ძაფზე ასხმული და თავხეზე ან ჭერზე შემოხვეული კოჭები (მთ.). ფარღილი თ.

მთ. ჩიყვი. ნ. ჩიჩაყვი.

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ღაჯ-ღაჯა ბევრი, ავ-ენა დედაკაცი“.

ჴ. ცერზე წამოსაცმელი სამ რიგად ჩამწკრივებული წვეტებიანი საჩხუბარი რკინისა. ნ. ნახერხალა და მაღალი.

(ჴ.): მოღება (მაღება), ჩაღება და სხვ. მოტანა, ჩატანა და სხვ. მოიღა მოიტანა, გამაიღეს გამოიტანეს (ჴ. მას.).

ფშ., გუდ., მთ. დაცემული ადგილი, დაბლობი, ვაკე (მთაში). ჩავარდნილი ადგილი (მთ.), ღელე ჴ. უღელტეხილი, ჩაწეული ადგილი მთაზე, სადაც თოვლი ადვილი გადასასვლელია.

იღერძა ჴ. იღრძო.

ჴ., თ. ნ. წისქვილი.

ნ. ღოლი.

ნ. ღორეული.

ფშ. ნ. სათრობელაი.

ნ. ღმრდელი.

ჴ. კვეხნა, თავის სახელის ხსენება.

ფშ., ჴ., თ. ქერქისა ან ბალნის გართმევა, გაყვლეფა, კანის გაძრობა. ნიავის საღვერავო ჴ. საგინებელი სიტყვებია (ჴ. მას.).

ჴ. ოქტომბერი (ჴ. მას.).

ჴ., ფშ. თითის სახსარი, ჴომი თ. (ჴომს უფრო იმას ეძახიან, ამოკუზული რომ არის).

ჴ. ნიჟარა. ნ. გველის თავი.

თ., ხვია ფშ. ღვია (?).

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ღოლო“. ღივი მოჴ., თ., ჴ. გაღვიძებული თესლის ამოღებული ყლორტი. „ღივ არეევ“ ჴ. (მიღმაჴ.) ქოოდ არ არისო“ (სრულიად არ არისო). „რომ რამე მოსთხოვო ჴევსურს, თუ არა აქვს, გეტყვის: ერთ ღივ-ჭაჭან არა მაქვს“ (ბეს.). ნ. გაღივება.

ნ. გაღივება.

ჴ. ერთი ნაწილი (დასავლური) ქისტეთისა. აქედან ღილღველი.

მოჴ. ნ. ღმინი.

მოჴ., ჭიმა ჴ., იმისი ძირი ხიფხოლა.

ნ. მერიგე, მორიგე.

ჴ., თ., ფშ., გუდ., მთ., ღიმი მთ., მოჴ. ღიმილი. გაუღმინა მთ.

ჴ., მღდელი, ღვდელი მოჴ. თ., ღვდელი ფშ. მღვდელი. მღდლის უქმი ჴ. ერთ- ერთი თორმეტ მთავარ საეკლესიო დღესასწაულთაგანი. ნ. მღდელი.

(1) მთ., მოჴ., კნინ. ღუა ( < ღოა) ფშ., ღოლი გუდ. მარჴილის ორი ლატანი გვერდებზე, „მარჴილის ფეჴი“ გუდ., თ., მარჴილის ღო მთ.

(2), ღოლი ... ფა: „ცალ-ღო ძაბი ცალფა ძაფი. „ძაბი გააღუე“, „ძაბი გააღოლე“ – ორფად გააკეთე ძაფი. ცალ-ღოლი ცალფა. ორ-ღოლი ორფა, სამ-ღოლი სამფა. ძაბის ღოლი ძაფის წვერი. ნ. ღოლი (1).

ჩიტი მთ., ღობე-მძვრალა ფშ. ჭინჭრაქა (?). „იმას სტუმრის გულისთვი თავი გაუტეხია. სტუმარი ჰყოლია. მასულა მეზობელი და იმ სტუმრისათვი უნდა ეცა. მამრე ამდგარა და მასპინძელს უთქომ: ჩემს სტუმარს არ გაცემინებო. – არ მაცემინებო? შენ ხო აქა ხარო! და თავი გაუტეხია. მამრე მორჩენილა და სისხლისაგან თავი წითლად აქვს შეღებილი“. წიპრანიკა ჴ., ჟიჟოლია (?) მოჴ.

ფშ., გუდ. გამოსაგველი (მტვერი, ჩალა, თივა და სხვ.).

ნ. მთვარე.

ქარ. (რაზ.-ჭყ.) „ჭირია ერთგვარი, ყელში გაუჩნდება ღორს და კამეჩს და ისე ჰკლავს“. უჩნდება საზოგადოდ ცხოველებს. ხოკი მოჴ., ღოკი თ. (ღორისა), „ხოკი კი გამიგონია ღორისა“ (მთ.).

(1) მოჴ., ჴ., თ.., ფშ. ... ფა, ... მაგი, ... წვერი. ნ. ღო. ბევრს ვაჟკაცს ჩამოეშალა საყაწიმონი მჴარნია, ბევრსა ქალასა ლამაზსა შვიდ-ღოლ ნაწნავი თმანია“ (მოჴ.).

(2) სვილის ულო (ულო დაგრეხილია, ღოლი კი არა).

გუდ., მთ., მოჴ., ჴ. პურის საცხობი (მხოლოდ). ღომელი თ. იხმარება უფრო ქერის დასაჴალებლად.

ჴ. ძალ-ღონე. შენს გულის სიმამაცესა მჴარს აღარ გჭერდა ღონ-კარი (ჴ.)

წინამძღვარს ღონდებიანო (ჴ. მას. 242, 3). დაღონებულნი არიან წინამძღვრის უყოლობის გამოო.

ჴ., ზ. ფშ. გუდ., მთ., ჴერცო თ. ხელოსნის რკინა ხონჩებისა და თეფშების გამოსაჭრელად. ღორ-ეჩო ორნაირია: ა) ერთია ხონჩებისა და თეფშების გამოსაჭრელი. მას ტარი ჴელ-ეჩოსავით აქვს. ბ) მეორეა კასრისა და სადღვებლის (ვარიას) ამოსაჭრელი. მას ტარი ზემოდან აქვს, ბარივით (გუდ.).

ფშავში: გოჭი ექვს თვემდე (გინდა მამალი, გინდ დედალი). ბურაკი წლამდე (გინდა მამალი, გინდ დედალი). შიშაქი დედალი უმზველი, კერატი დაუკოდავი. ნეზვი დედალი ღორი, ტახი მამალი დაკოდილი.

მთ. (ღვარეული ჭყ.) ერთი ცელის პირით მოცელილი. მჴრეული მთ., მოჴ. ერთი სრელი (სვე) განათიბი. ნამჴრევი ერთი სვე თიბვაში. ნ. ნაფთევი.

მთ., მოჴ. თუ დაბადებისას ბავშვს ან გაჩენისას საქონელს თან არ გამოჰყვა დედანი, იტყვიან: ღორთველმა (ღორთველამ) დაიჭირაო. „ღორთველა დედაკაცსაც ჰკლავს და სუყველას, რაც მშობიარეა“ (მთ.).

ფშ. ბალახია.

აღრაჭუნებს ჴ., თ. ნ. ღრჭიალი.

ჴ. ლხინი, ქეიფი (ჴ. მას.).

ნ. დაღრეჯა.

წ. ფშ. დაღონება, შეწუხება. ღრიანკელს არ მილევს – მაღონებს, მაწუხებს, საზნევს არ მილევს, მემიზეზება. ღრია(ნ)კელი ჴ. ამრევი, ამშლელი, ხალხის შემაწუხებელი (კაცი).

ჴ. თოფის ლულა: „თოფის ღრუვშიით ამაიწივლებს“ (ჴ. მას. 188,29).

ნ. გადამღრძალი, ღერძ.

(ყ. 254, 15; 338,8 ქვ., 775, 11). ღრჭენა (კბილებისა), გააღრჭიალა (ყ. 217,6). აღრჭიალებს ჴ., თ. ნ. ხრჭიალი.

ნ. ღო, ლაჩქიმა.

ჴ., ხაო მთ., ფშ., თ., ხავარი მოჴ. ბაყლი, ჩირქი.

ჴ. გუბერნატორი.

„ბატარა ნამგალს ვეტყვით“ (მთ.) „ნამგალი რომ გაილევა, ნამგლის ღულიაო“ (გუდ.). „ღულაი ნამგალს ჰქვია, ბატარა ნამგალსა“ (მთ.) ღული ჴ. (მიღმა ჴ.) ნამგალი (გინდ დიდი, გინდ პატარა). ღულით მკა ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „უსათუოდ მკა ყანისა“. კორექტურული შეცდომა მგონია, ალბათ უნდა: „უსათითოდ მკა“. (ნ. სათითე მოჴეურად). ნ. მარაგი. გავიგონე ასეთი ანეგდოტი მიღმაჴევში: „ღულჩი (ღულისოფელია ხევსურეთში) ახალზალმ თუ იძახა: ღულ დამელიავ. – თავი(ს)სახლს დაგელიასვ, თუ უთხრეს. მემრ აღარ ამბობენ ღულს ნამგლისად“ .

ჴ. ღრუბელი (ჴ. მას.). ცაღურბელნი ჴ. ცასთან ნახე.

ჴ. წყალში მოხარშული სიმინდის კვერი. ღურღუჭალი თ. მოხარშული იფქლის კვერი. ნ. ატრია, გორდილა, ხამპალა.

მოჴ. გარეთ მოდებული მური (მჭვარტლი) ქვაბისა. ღუჭიანო! (სალანძღავი სიტყვაა). ფუჭვი ჴ.

დაღუჭვილი ჴ. კარგად დაბანილი.