მთის კილოთა ლექსიკონი

ნ. ღაბაჴი.

თ., ფშ. შესაფერისი. მაგის ყადარი ვინ იქნება? (თ.). ერთკვადის ყადარი არს“ – ერთურთს შეეფერება.

(1) ჴ. მსხვილი ლურსმანი, ფშ. ლურსმანი საზოგადოდ. გუდამაყარში ყადაღა ლურსმანია საზოგადოდ, მაგრამ იშვიათად ხმარობენ, ჩვეულებრივ ლურსმანი იციან. ყადაღა თ. ლურსმანი საზოგადოდ, ნალის უსმარს გარდა. უსმარი ნალისას ჰქვია. ნ. ყაირი.

(2) მთ., მოჴ. პირობა, ხელშეკრულება. „ყადაღა ქნეს, პირი არ გატყვდებაო“ (მთ.). „ყადაღა დაჰკრესო“ (მოჴ.).

მოჴ. გრძელი ქვა ჩამოსაჯდომად.

გუდ., მთ., ვაჟა, 312, 5, კადრება. „თავი არ გაუყადრაო“ – არ იკადრაო.

ჴ. „ხეებზე“ დაწყობილი წვრილი ჭერი (მკლავის ოდენა ხეები). ყავარი მოჴ. კარგი შეშა. ყავრე თ. ჭერები, გრძელი ხეები „ჴიდებზე“ გაწყობილი (ჭერი ჴ.). ყავარზე სიპია დაწყობლი. ნ. ხეები, ჴიდი.

„სიცხეს და წვრილ ქვიშას ყავარ-ყავარ დაეხეთქა ტიტველახორცი“ (ყ. 187,3 – 4); ყავარ-ყავარ დასქდომა (ყ. 272,8) ყავარ-ყავარ გახეთქილი (ყ. 574,4).

ჴ. ვადა (ჴ. მას.).

ნ. ყავარი.

(1) თ. პატრონტაში. ყათარი (2) (არ მიწერია, სად) ცხენების ჯოგი (ასე 20 – 30).

გუდ., ფშ., თ. საქონლის დაშავებულ ადგილზე წასასმელი წამალი, რომელიც მატლებს ხოცავს და ბუზებს არ იკარებს( ფიჭვის ზეთია).

ფშ., მთ., მოჴ. ნალის ლურსმანი, მაღალთავიანი (უფრო ზამთარში იხმარება, რომ ცხენს ფეხი არ დაუსხლტეს. ზაფხულში არ ვარგა, თავის სტყდება, თუმცა ნალისთვის კარგია: ინახავს). ნ. ყადაღა.

ყალნი ფშ. ჴ. ერთგვარი ციგა (ყალნი ორობითი რიცხვის ფორმა უნდა იყოს).

ჴ. (რაზ.-ჭყ. ყადანი შეცდომაა, წარმომდგარი დ და ლ ასოების მსგავსების გამო წერაში) „ხარჯი, გადასახადი“. ხევსურეთში მხოლოდ ხუცობაში-ო მიმიწერია. ყალანი მთ., მოჴ. იგივე. ფშ., ჴ. ბეგარა, გადასახადი, ხარჯი. ყალან აშორე თავსაო (ჴ. მას. 210,9), ყალანს ნუ დაზდებ თავსაო (იქვე, 210,14) „ხიფართი რამე, უბედურება კაცზე“ (ბეს.). „ხვთის ყალანი მედო, ხვთის მოცემული იყო შვილი და ისევ ღმერთმა წამართოვო“ (მოჴ.).

თ. პატარა გუდა (საგზლისთვის).

თ., ფშ. შიში (მხოლოდ ლექსებში გვხვდება: „ყამი არა აქვ მტრისაო“).

მოჴ., ჴ., თ. სახნავ მიწასაც ნიშნავს, დაუთესავს. მამული გუდ., მთ. (გინდ მოხნული იყოს, გინდ მოუხნავი).

მთ., ჴ. თუ რომელიმე დღეს მკის გათავება არ ვარგა, დააგდებენ პატარა ადგილზე მოსამკალს, რომ სხვა დღეს მომკან. ამას ჰქვია ყანის პირი. მკის გათავება კარგია სამშაბათს და შაბათს. ოთხშაბათსაც არა უშავს რაო (ხევსურეთში ხუთშაბათს; სახნავადაც ხუთშაბათს გადიან).

(1) ჴ. „ჴარის რქის, ან ვერძის ან ძროხის არაყის სასმელი“ (ბეს.).

(2) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გრძელი ყელი“.

ჴ., ფშ., მოჴ. (რაზ.-ჭყ.) „თხლათ დადებული თოვლი“. ყაპყი ჴ. ცოტა თოვლი, მიწა რომ მოჰფაროს. ყაპყი, ქარსლი მოჴ. ცოტა თოვლი, ფეხს რომ არ მალავს. ყოპყი მთ., ჴ. შდრ. ფუფქი.

ნ. სისონა.

ფშ., ჴ., თ. (რაზ.-ჭყ.) „ხის მუხრუჭი, ან ცხრილის მოსაქსოვათ დათვლილი წკეპლები“. ლაპატო გუდ., მთ., აპარტო მთ. (ჴადა) ტკეჩი, თხლად და წვრილად აყრილი თხილის წკეპლაზე (შეიძლება სხვაზედაც) კალათის დასაწნავად. „ყაპყატო – ბოჭკის შემოსაჭირებელი რომ იყო წინათ, ხისა, თალასაც ეტყოდენ“. ნ. თალა.

ნ. ყრა.

მოჴ. მეტად პატარა ჩიტია. შდრ.ჭიჭოლია.

გუდ., მთ., მოჴ., ფშ., თ. დიდი შიმშილი. ყარაო ეცაო – დაიმშაო. შიმშილის ყარაო ეცაო (გუდ.).

ნ. გაყარნებული (გამყარებასთან).

(1) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჭვავის ნამჯა. ჭვავს კი არ ლეწენ, წვრილად შეკრულ ხელეურებს დიდხანს აშრობენ, მერე ფიცარზე ცემენ, მარცვალი ცვივა და ცალიერი ჴელეური რჩება. მერე ამ ჩალას საბძლების სახურავათ ჰხმარობენ“. ყარტი ჴ., თ. სვილის ნამჯა (სვილი ჭვავია). ყარტი ჴ. „სვილის ფეჴი“ (ჭვავის ღერი). ყარტი ფშ. სვილის ჩალა, გაულეწელი (თავთავ-წაცლილი და ხელით დაბერტყილი).

(2) მოჴ., ჯოყარი ფშ. გამხმარი ბალახის ღერი, თუ ღრუ აქვს (თუ ღრუ არა აქვს – ხვირი).

გუდ., მოჴ. საზამთრო.

მოჴ., ფშ., თ. მომწარო მლაშე ბალახია. იზრდება შირაქსა და ყიზლარში. ზამთარში საუკეთესო საკვებია ცხვრისთვის, როოგრც ავშანი (ნ.). მლაშე ადგილას ამოდის და მლაშეა. საქონელს იქ მარილი არ უნდა. ნ. წითელ-წვერა.

(1) ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წვრილი სამარწყვე ხოკერი ერთიანათ გამძვრალის ხის ქერქისა“, ხოკერი.

(2) თ. დიდი, მსხვილი ლერწამი.

ჴ. საავდრო წამოსასხამი შალისა. ტოლიკა თ. ყისინა მოჴ.

(არაბ. قصدا ) განგებ, თვალის ასახვევად.

(თურქ.) „მოხრაკული ხორცი“ (ბეს.).

(ვაჟა, 157,2) ნ. ღაბაჴი.

ჴორ., გუდ., მოჴ., წ. ფშ., თ. კაღი, დამარილებული და მზეზე გამხმარი ხორცი, შაშხი. შემოდგომაზე დაკლულს დამარილება არ უნდა. ლორი მთ., ყაღი, ლორი მოჴ. (ყაღი უფრო ცხვრის ხორცია, ლორი – ღორისა). ნ. საუსხე.

ნ. ყრანტი. ყაშყაში ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ორბის ძახილი, კივილი“ (ვაჟა, 214,7 ქვ.), „რო ჩქამობს ინდოური, ბატი“, „მთის ქათამმა იცის ყაშყაში“ (მთ.).

ხმლის სამხარიღლივე.

თ. ზაფი. ნ. ძაბი.

(რაზ.-ჭყ.) „მხალია ერთგვარი“. ხაჭიჭორა მთ. „ბალახია. ძირიც იჭმევა, ფათოლიც იჭმევა“ (მთ.).

ჴ. წვერი (ნიკაპზე). ყბაც დაგსხმია ჴ. წვერიც ამოგსვლია. უყბო ჴ., ფშ. (შუაფხო) უწვერული. ნ. ლაშყბა. შდრ. წვერი (1).

ჴ., ფშ. საქსოვი იარაღი.

მოჴ. ჭაპანი, წვრილი თასმებისგან დაწნული საბელი. დაყდედვა მოჴ., ცანდის დადება ჴ. (ნ.).

ნ. ჴარ-გუთანი.

გუდ. ჩავაკება გორებს შუა, უღელტეხილი. ნ. ღელე.

ჴ. (ჭყ.) „ჴელ-სახვევი“. ყელ-სასხამი ჴ. ყელ-საკიდი, ყელსაღება თ.

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დათვზე ითქმის, ყელ-თეთრი რომ იქნება“. ყელ-ფერღელა ჴ. ყელ-თეთრი (მელა, კვერნა და სხვ.). ყელ-ქედანა მთ., მოჴ., თ. იგივე.

ჴ. ნ. ყელ-ფარღელა.

მთ., მოჴ., თ. ნ. ყელ-ფარღელა.

გუდ. (ვაჟა, 456,8 ქვ.) მთ., მოჴ., ჴ., თ. თავის მაღლა აღება და აქეთ-იქით ცქერა; „მალვით ყურება“ (გუდ.).

ჴ. კისერ-დაზარნიშული თოფი; თოფი საზოგადოდ (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 141).

მიყელავს ჴ. მიფუჭებს (ფეხს), უყელავს უფუჭებს. „დიდი ხნის ნადგომი დამპალი და აყროლებული სხვადასხვა უწმინდურობით ტალახი კი ცხვარს ფეხებს უყელამდა, უფუჭებდა და დაკოჭლებული ცხვარი საძოვარზედ ვეღარ ივლიდა, ქაჩებით თოვლს ვეღარ გასთხრიდა და ვერ ამოაჩენდა საძოვარ ბალახს“ (ყ. 739). „ქიჩები შუაზე იჴხნება და დაკოჭლდება“ (გუდ.). მთ., მოჴ. იგივე.

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „სასულე გარედან“.

ყელის ჭრა მუშაობა მოჴ. (ყ. 161, 14; 219, 9 ქვ.; 222, 1) გაცხარებული მუშაობა.

ჴ., თ. ყველის ქვემოთ რომ ჩაწეულია ხორცი. ნ. ჴვაფი, ჴოფი.

ნ. ყელსასხამი.

თ. დედაკაცის პერანგის საყელო. ყვა, ყვაჸი თ. მოზელილი ჴალი. ერბოიან ყვაჸი თ. ჴალ-ერბო.

გუთნის ნაწილი ჯამბარის გამოსადები.

ჴ., ყვავთ ყველი თ. ნ. დათვის ქაჩქაჩა, კუსკუსელა.

ნ. ახალ-ყვავილები.

ვიყვანიოთ (ვიყონიოთ) ჴ. ვიყოლიოთ, ხყვანივ (ხყონივ) ჰყოლია ჴ. მას.).

თ., მყვარი ჴ. ბაყაყი. ყოტი ფშ. ბაყაყი, გომბიო.

თ., სამყვრე ჴ., საბაყაყე მოჴ. ნ. ბაყაყი, სამყვრე.

(ყ. 760,3). ყველაფერი ეს კარგია, მაგრამ...

გუდ., მთ. ნ. ძმარი.

თ. ნაცარ-ქექია, მუდამ სინ მყოფი კაცი.

თ. კერა.

მოჴ. ნ. ყორბოული.

ჴ. კერა, ადგილი, სადაც ცეცხლი ანთია (ურბ., „ივერია“, 1887, № 171). ნ. სამყოფო, არდაბაგა, ქაზდარი.

თ. ნ. ხვინტლი.

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „დრო, ენკენისთვის ნახევრიდან იწყება და ღვინობისთვმდე გასტანს, როცა ხარ-ირემი ყვირის და ფურებს ეძებს“. თ. იგივე. „ენკენისთვეში ან თევზი დაასწრებს მექარობას თხრასაო, ან ჴარ-ირემი ყვირილსაო“ (ფშ.).

(რაზ.-ჭყ.) „სენია ერთგვარი. ძლიერი ხველება იცის. ბალღებს შეხვდება ხოლმე“. მყივან-ჴველა მთ., მოჴ., ჴ. „დიდებსაც ხვდება“.

ნ. მაყივლება.

(ყ. 9,5 ქვ.; 13,19), ყირვან-წვერი (ყ. 868,8 ქვ.; 870,3) ყაზბეგის მთა.

ჴ., მყინვარი ფშ., გუდ., მოჴ., ყირვანი მოჴ., თ. ყინული, მყინვარი. ყირვან-წვერი მოჴ., მყინვარი მთ., მოჴ. ყაზბეგის მთა. ნ. ხორდი. თოფის წამლის ყინვარი – გვარჯილა. „სამ-ოთხ ფუთ მიწურს მოთხრიდნენ და სპილენძის ქვაბში ათავსებდნენ, ზედ კი წყალს ახსამდნენ. ქვაბს ცეცხლიდან გადმოიღებდნენ და ნახარშს გააცივებდნენ. ნახარში თავზე ყინვარს მოიყენებდა. შიგ ჯოხებს ჩაყრიდნენ, ჯოხები, გაციების შემდეგ, ყინვარს მოისხამდნენ“ (ჩაჩ. 30).

ნ. ხაფხოლა, ხიფხოლი.

ჴ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „შინაური ცხოველების თამაშობა“. მთ. ცრუვის გრეხა სიმთვრალეში ( ცრუვი პრანჭია). „შენ დიდი ყინტრაი ხარ“ (მთ.) შენ დიდი პრანჭია ხარ.

გუდ. (რაზ.-ჭყ.) „ლამაზი, მშვენიერი“, კარგი. ყინჩად ჴ. ლამაზად, კარგად (ჴ. მას.). „ყინჩად დალივა“ (მთ.). ყინჩი მოჴ. სანდომიანი, სიმპათიური; ყინჩი ჴ. (არხ.) გემრიელი (საჭმელზე); ყინჩი თ. ნოყიერი, მსუყე.

ჴ. ყინზად, კარგად, ლამაზად. ყინჩივ ეძინა ჴ. (ნაკურჴ.) მძიმედ ეძინა.

გუდ. (ყ. 386,19 ქვ.) კისერ-მოწყვეტილი, თავ-მოწყვეტილი.

მოჴ. ვისაც გაძაბული გრძელი კისერი აქვს.

ჴ. ყელი ყინჭარა ფშ., ჴ. (შატ.), ყირაბჭა გუდ. ყელი. ჴაჴნჭურაი მოჴ. იგივე. წამოყინჭრა ჴ. (ვაჟა, 385,6) დაკლა (ქათამი და სხვ.).

ნ. ყინვარი, რაკი.

მოჴ. „პლედის მაგვარი შალის წამოსასხამი, თბილი და სუბუქი, უფრო საბანსა ჰგავს, სანამ სხვა ტანთ-საცმელს“ (ყ. 343), პლედის მაგიერი, ადგილობირვ ნაქსოვი შალი (ყ. 729, შნშ.). ყარწიკა ჴ., ტოლიკა თ. „ყისინა და ყარწიკაი ერთია, ჴევსურებმა და ქისტებმა იციან“ (გუდ.). მოკლეა, სარტყლამდე უწევს.

გუდ. მთ. მოჴ. ფშ. თ. (არ. სპ. .(قسمت „იღბლია“ (მთ.). თუ ჩემზედ ბედი მუშაობს, ყისმათი მოწეულია. (რ. ერისთავი, „ივერია“, 1886, № 54). ყიყვი ფშ. (ვაჟა, 166), თ. (ჭყ.) „ჩიყვი, გამობერილი ყელი ჩიჩახვივით. ავადმყოფობაა. „თიადორი, თედორე სხოა კიდენ“ (მთ.).

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჩხიკვი“. ასეთი ახსნა შეცდომა უნდა იყოს: „ყიჭალა სხოა და ჩხიკვი სხო. თავ-თავადნი არიან. ჴმა სხონაირი აქვ: ჩხიკვი ჩხავის, ყიჭალა – არა“ (მთ.). ყიჭალა ჴ. კაჭკაჭი.

გადავყლაპავ (ჴ. მას). ყმა. ხატი (ანუ ჯვარი) თემის „ბატონია“ და თემი კიდევ ამ ბატონის „ყმა“ (ჴ. მას. 309). უყმო ყმა გუდ., მთ., ჴ. ვინც ხატის ყმა არ არის.

(ჴ.) ბავშვი (ჴ.მას.) დიაც-ყმაწვილი ჴ. ქალი და ბავშვი (ჴ. მას.).

გუდ., მთ. (ყ. 99,4) „ლაპარაკობს და უჭირდება პალარაკი, სიტყოს ვერ არჩევს კარგა“ (გუდ.). „იყმუყნება – გაბედვით ვერ ამბობსო“ (მთ.).

(ყ. 136,6) სურნელოვანი.

მთ., მოჴ., კოდალა ჴ., ფშ., კორსალა თ. კოდალა.

მთ. (ჴადა), კობჩხილაი, კოიბჩხილაი მთ. (მლეთე) მინდვრის ხილია. მთაში მოდის. წითლად დაისხამს სამ-სამ მარცვალს, მომჟავოა. ყოვის პწკალა ფშ. (ზოგან). ნ. ბატის ფეჴა.

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „როცა დაბერდება, ფეხს რო დაადგამ, გასკდება და იქიდან შავი ბოლი ამოაშუქებს“. ყოვის საჩუარა მთ. გუდამფშუტა. დამწვრის წამლად ხმარობენ. მყვართ კუსა ჴ. (პატარა), საბრმობელა ჴ. (დიდი), დიდი გაიზრდება და საბრმობელად გადაიქცევა. კუსკუსა, კუსკუსელა, დათვის ქაჩქაჩა მოჴ.

ნ. ახალ-ყვავილნი.

თან ყოლა მიყოლ-მოყოლა თან. მიყოლა მიდევა, გამოკიდება (ჴ. მას.).

ნ. ყვან.

ჴ., გუდ., ჩახტი ფშ., ხალიკი მთ., აყარი თ. დაყენებული შეშა, დაწყობილი.

(თურქ.) კონდახი (ჴ. მას.).

მთ., თ. ცოტა თოვლი, მიწას რომ დაფარავს მხოლოდ. ნ. ყაპყი.

მოჴ. შობის წინა ღამით გამომცხვარი პური. ყორბოულობა ღამე მოჴ. შობის წინაღამე.

ჴ., თ. ქვის კედელი. (კედელიჴ., თ. ხისას ჰქვია). ცვი-ყორე ფშ. უკიროდ აშენებული ქვის კედელი.

ნ. დაყორუღვა.

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ბაყაყი“. ყოტი ფშ. ნაყაყი, განსაკუთრებით გომბიო. ბაყოტი ფშ. გომბიო. შდრ. ყვატი და ყვარტი.

(1) ფქვილის ან ხორბლეულის ამოსაღები. კოში ჴ. უფრო ლუდისთვის იხმარება. ნ. ქრიჯი.

(2), ყოშები გუდ. სამაჯურები სახელოებზე შემოსაკერებელი. „წინავა სცოდნიათ ახალუხის საჴელზე მიკერება. ჩემს ბიჭობაში მეცა მქონდის“ (გუდ.) ნ. თათი (1).

(თურქ.) თ., ფშ., მთ., მო ჴ. ვერძი, მამალი ცხვარი, დაუკოდავი (დაკოდილი ჭედილა). მთ. იგივე (იციან ვერძიც). „წინათ უფრო ვერძს ეძახდენ“ (მოჴ.). ნ. დასაკოდი ცხოველები, თხა.

ჩამაიყრის ფანდურთ ჴ. ჩამოიღებს, შეწყვეტს დაკვრას (ჴ. მას.). თას ჩამახყარეთ თასი ჩამოართვით. წაიყრის პერანგს გაიძრობს პერანგს, წაიყარ გაიძრო. ჯაჭვსა ნუ წამყრი ტანზეით (ჴ. მას.).

ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ყაყრანტო“. ყრანტი ჴ. ყლანტი, ერთი ჩაყლაპვა. ყრანტი თ. ბებერი, მოხუცი.

ჴორ., ფშ. მყრალი, ცუდი (კაცზე), „ფშავლებმა იციან“ (გუდ.). ყროლი მთ., მოჴ., ჴ. მეტად ცუდი ხასიათის კაცი. ყროლი, ყროლიანი მოჴ., ყროლი ჴ., თ. ცუდ-სუნიანი, მყრალი.

„გათბება და მოყრჩოლდბა ბაზალუყი და იმის გამონაჴად არაყზე იტყვიან მაიყვერაო. არ გამოუვა სრულებით“ (მთ.).

მოჴ. მაწივრობა (არაბ.-სპ. قوت ძალა).

ეყუდა ჴ., თ., ფშ. იდგა; დეეყუდე ჴ. დადეგ, დჸყუდე თ. იგივე. გარმოგვეყუდ გადმოგვადგა, სამან(ნ) ჩახყუდნა ქვისანი (ჴ. მას.) ჩადგა.

ნ. ჩაყუვება.

ეყუთნის ჴ. ეკუთვნის.

ჴ. (შატ.) ნ. ორ-ძირა. ყუილი ჴ., თ. ტკივილი (უფრო კბილისა): მყუის თ. კბილი მტკივა, კბილი მყუოდის ჴ. კბილი მტკიოდა.

მოჴ. (ყ. 499,14; 610,17). მუჴლ-საფარა თ. ქალის წინსაფარი, ფეშტემალი. „ყულანის ბოლოს ძენძა დაუწყო“.

მოჴ. ა) სართავი მატყლი, თხორივით დახვეული და შუათითზე ჩამოცმული (ხევსურეთში სხვანაირად ართავენ); ბ) მრგვლად გამონასკული რამ (მაგ., ისეთი, ყაბალახის ფოჩს რომ აქვს).

მოჴ. ნ. ყულანა.

თ. ა) დაყუდებული შეშები (შდრ. ყონდი). ბ) დაყუდებული ძნები (ავდარში).

ჴ., ფშ. (ვაჟა, „ივერია“, 1886, № 14) კუნძი, მოჭრილი ხის მიწის ზემოთ დარჩენილი ნაწილი. კუნძი გუდ., მოჴ., „ჩვენ ვეძახით კუნძს, ეგენი (ფშავლები) ეძახიან ყუნჭსა“ (გუდ.). ყინჭი ჴ. „გადაჭრილი ხის ძირი“ (ბეს.).

ნ. ზვარა.

მოჴ. საარაყე და სალუდე ქობის ყური. ყურ-შატი სალუდე ქვაბის ან სხვა რაიმე ჭურჭლის ყური. „ჩვენ საარაყე ქობის ყურს ვეტყვით, სხოს არა“ (გუდ.).

ჴ. ჩიტია. ის უჩეკს გუგულს ბარტყებსო.

მოჴ. თამაშობაა. ხატში ვინმე ბავშვებს გადაუყრის ცხრეულებს ან სხვა რასმე. ვინც დაიჭერს, გადამგდებთან უნდა მივიდეს და ხელი ახლოს. თორემ, თუ მოასწრეს სხვებმა, დაიჭერენ და ყურს აუწიწკნიან და გადააგდებინებენ აღებულ ცხრეულს.

მთ. ნ. ყურვილა, ყურბელა.

ჴ. ადგილი ყვერფიდან კედლამდე (ნ. არდაბაგა); კუთხე.

მოჴ., ყურბელა მთ. (ყ. 937) ბეღურის ოდენა ჩიტია, მოჴნეველას (ნ.) ძალიან ჰგავს, შავი წარბები ქვს რქებივით. თოვლის მოსვლის წინ ვაკეზე ჩამოდის მთებიდან. იგი ნიშანია თოვლის მოსვლისა.

ჴ., ყურთა-წევა ფშ. ნ. ყურ-წიწკნა.

ჴ., ყურთა-წევა ფშ. ხევსურეთში ყურ-წიწკნა იციან, მაგრამ ხატში არა.

გუდ., ყურის ბიბილო მთ., მოჴ., ყურის ცომაი ჴ. ყურის ჯიჯა თ.ქვედა ნაწილი ყურისა, რბილი.

გუდ., ჴ., თ., ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ორთავა მწერია, ყურში თუ ჩაუძვრა დამიანს, ადვილათ აღარ გამოვა“. ყურბელა მთ. („ერთი თავი აქვ“). ყურბელა მიდის ყურთაკე, მიდის და მუუხარიან. ვინც ის ნახოს და არ მოკლას, ნუმცა რა გაუხარიან (მთ.). „ა, ის პატარა რამ არის მწერი, ყურში ჩაუძვრებაო, მაგრამ იმისთანა კაიც არ მინახავს, ყურში ჩაძვრომოდეს“ (გუდ.).

ჴ. (არხ.) ნ. ქარა ცხორი.

ჴ. კუთხე, ყურე (შიგნითი მხარე). ყურწიაჸი თ. (გომეწერში), ყურწუნაჸი თ. (ჩაღმებში).

თ. ნ . კუტუ.

მოჴ. „არც ჭკუაზე გადასულია, არც ჭკვიანია, ბაიყუშივით არის“. გაღრუნებული ჴ. ნ. დამბლა.

ჴ. ფრთებ-მოცვეთილი (ფრინველი). წვერ-დაკვნეტილი, წვერ-დამოკლებული (ცოცხი). შდრ. ჯიყი.

გუდ. ძნის ნაწილი ულოს ქვევით (ულოს ზევით თავთვებია).