There are currently 132 names in this directory beginning with the letter ჭ.
ჭამ-პურა
ჭამ-პურაჸი ასაო ჴ. უჯამაგიროდ არისო. ჭამ-პურაჸი არს თ. იგივე. საპურჭამიად ფშ. იგივე. ნ. პურ-ჭმული. საპურჭამიად ფშ. იგივე. ნ. პურ-ჭმული. ჭამ-პურა მოჴ. ა) მფლანგავი; ბ) ღორმუცელა.
ჭანჭახი
ჴ., თ. ჭაობი. ჭანჭახი გუდ., მთ., მოჴ. ლაფი, სველი (მიწა); მოჴ. ითქმის უფრო ტანისამოსზე: დაჭანჭახებული მოვიდა, დამაჭანჭახა, ჩამაჭანჭახა – დამასველა.
ჭარ-ი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „გველისაგან გაზაფხულზე განაძრობი ქერქი“. ჭარ-ი ფშ., გუდ. რაიმე სულიერის გადამძვრალი ტყავი (კაცისა, ცხვარ-ძროხისა, გველისა). ჭარი თ. ფირფლი, სიცხისაგან გადამძვრალი ტყავი. ჩანი მთ., მოჴ. ( ჩანი უფრო გველისა), ჩიმი ჴ., თ. გველის კანი.
ჭაუხი, ჭაოხი
ჴ., ჭიუხი ფშ. მაღალი წვეტიანი კლდე, „ჩხროჩხრიანი მთა, აჴჯაჴიანი“. ჩონჩხი მოჴ., ჭრიოხი თ. წვეტიანი კლდე.
ჭაჭ-ი
(1) მოჴ. „გალიპული ქვა, რომლისგანაც ასპიდის ფორებს ამზადებენ“ (ყ. 506; 516,17; 294,16 ქვ.). ჭაჭები (ყ. 111,18; 137,6 ქვ.). ჭაჭი მოჴ. იგივეა, რაც სიპი ჴ. და სხვაგან, ფიქალი, შიფერი.
ჭაჭან-ი, ჭაჭანება
„გაწყდეს შენი ჭაჭანიო“! (გუდ.), „ჭაჭან არ ას“ (ჴ.), ჭაჭანება არ იყოს (მოჴ.). „რომ მოსთხოვო ხევსურს, თუ არა აქვს, გეტყვის: ერთ ღივ-ჭაჭან არა მაქვს“ (ბეს.). „დარიელის ხეობა შეჰკრან და რუსები არ გადმოაჭაჭანონ“ (ყ. 87,15 – 16).
ჭაჭანაისძე
ჴ. ღვინის ეპითეტია (ეტიმოლოგიურად ჭაჭა-სთან უნდა იყოს დაკავშირებული). ღვინოვ, შე ჭაჭანაისძევ, უცეცხლოდ ამაზღუდები (ჴ.).
ჭაჭი
(2) ნიკაპი. ჭაჭაი ჴ., ჭაჭი ჴ., თ., ფშ. ა) ჩხუტისა და სხვა ჭურჭლის წამოსასხამი პირი (ჭაჭიანი ჭურჭელი, ჭაჭიანი ჴელადა), ქეთლისაც. ბ) ნიფხვის უბე, „ნიფხვის ჭიჭ უჩინს“ (შარვლის ჭაჭი უჩანს). ნ. ჭოჭი.
ჭაჴა, ჭაჴაი
ფშ., გუდ., ჭაღა უკ. ფშ. (რაზ.-ჭყ. ჭახ) წილი. „წილი კვერცხებია, რო გაცოცხლდება ჭაჴაა, სანამ ბატარაა“ (გუდ.). ჭაჴი მოჴ., ჴ. წილი. ჭაჴიანო! ჭიჴი თ. ტილისა და კრწყილის თესლი. ჭიჴიანი თ.
ჭერხო
ჴ., ზ. ფშ. ზემო სართული (საცხოვრებელი), „ზეთვალი სახლისა“ (ბეს.), ჭერხო თ. სხვენი (ბანსა და საცხოვრებელს შუა). ზოგიერთის თქმით, სართულსაც ჭერხოს ჰქვივებენ: ჯერ ბაშტე, მერმე შუა, მერმე ჭერხო.
ჭია-ღუა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჭია-ჭუა“. ჭია-კუდა (ჭია-კუდბი) მთ. ნაგუბარ წყალში გაჩენილი ჭია, ჭია-ღვია თ. იგივე.
ჭიკვა
ფშ. (ჭყ.) „თ. რაზიკაშვილი სხნის: პატარა ბორაო“. ჭიკვა ჴ. ბოლო-გამოჭრილი ძერა (მრგვალი ბოლო რომ აქვს, იმას ბორას ეძახიან).
ჭიკნვა, გაჭიკნვა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ძალზე გატენა გუდისა, მუცლისა, ჯიბისა და სხვ. იმერეთშიც ასე ეძახიან: გაჭიკნული გატენილი“.
ჭიმა
ჴ., ჭიმი თ., ჭიმიშა გუდ., ფხოლის თავაი მთ. ბალახია. მისი ძირი (პატარა მრგვალ თავს იკეთებს მიწაში) – ხიფხოლა ჴ., ფხოლი გუდ. „ ჭიმას ქართველები ხაჭიჭორას ეძახიან“ (ჴ.). ნ. ლახჭიმა, ღიმა.
ჭიმად
ფშ., ჴ. (იშვ.), მოჴ., ჭიმ მოჴ. სრულიად, სრულებით. ჭიმად მოვსწყვიტე თავია (ვაჟა, 117,14), „ჭიმად მოსწყდა წელი“ (მოჴ.). „ჭიმ სისხლზე გავიდა“ (ფაღარათიანი) მოჴ.
ჭინჭველთ გორალა
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „ჭინჭველების საბუდარი გოორაკი“. ჭინჭვლის გორაი მთ., ჭინჭველაის გორაი მოჴ. ჭინჭველთ გორა ჴ., ჭინჭველაჸის ბოლქვი (ბოშქვი) თ.
ჭირ-ი
ჴ. ვისიმე სიკვდილით შექმნილი მდგომარეობა. ჭირის პატრონი ვის ოჯახშიც მკვდარია ვინმე; ჭირის წყენა ჴ. მისამძიმრება, მომარჴება (ჴ. მას.).
ჭიუხი
ფშ. (რაზ.-ჭყ.) „წვეტიანი კლდეები“. ჭიოხი გუდ. იგივ. ჭაუხი ჴ. მაღალი წვეტიანი კლდე. ჭიოხი მთ., მოჴ. მეტად სუსხი. „ჭიოხი დღე გათენდაო, ზამთარში ვიტყვით“ (მთ.), „ჭიოხი სახლი“ – ცივი სახლი. ნ. ჭაუხი, ჭრიოხი.
ჭიჭა-მკალია, ჭიჭიმკალია
მთ. (მლეთე) „ცხავატში ეძახიან, ჩვენ კალიას ვეძახით“ (მთ., ჴადა). „სულ კივის, ღამე იფრო იცის, მჴრებს სცემს“. ჭუჭუმკალია თ. „ღამე იცის ჭრიჭინი მიწაში ცხოვრობს და თავი უჩანს“.
ჭიჭი
ჴ. რასაც თავზე მოიყენებს კოდში სალუდე წვენი. „ჩვენ საფუარს ვეძახით“ (გუდ., მთ.). თხლე ფშ. (ზოგან) დადუღებული ლუდის თავზე მოგდებული ქაფი. ქაფქირით მოჰკრეფენ, გაახმობენ, შეინახავენ და სისწვენს (სალუდეს) დააყრიან შემდეგში (ლუდის თხლეს გაახმობენ, კვერებად დააკეთებენ და ჩაურევენ ბაზალუყში). თხლე თ.: წვერის თხლე თ. – ჭიჭი, ძირის თხლე თ. – თხლე. ხევსურეთში ჭიჭს ამობობენ ლუდისთვის, თხლეს – არაყისთვის. ნ. ჩამი.
ჭკდე
ჴ., თ. ჭდე „ხატს რო რამეს შაუთქმენ, მაშინ ჴევსურეთში შეშის გალს ან სხვას რას დანით დასჭედვენ, ამას ხქვიან ჭკდე. ვითომ არ გიმტყუვნებ ნაქადებსო“ (ბეს.). ნ. დაჭკდევა, მაჭკდევა, ზურგის ჭკდე.
ჭორღ-ი
(1) ფშ., ჴ., შორტო გუდ., მთ., შორტო, შოვი მოჴ., ანასალი თ. უგულო. მარცვალდამჭკნარი ქერი, გაფუჭებული.
ჭოჭი
გუდ., მთ. ა) ნისკარტი; ბ) ჩხუტისა და სხვა ჭურჭლის წამოსასხამი პირი. ჭოჭი მოჴ. ჭურჭლის პირი (მხოლოდ). ჭაჭი თ. ა) ნიკაპი; ბ) ჭურჭლის პირი. ნ. ჭაჭი (2).
ჭოჭყი
(1) ჴ., გუდ., მოჴ., ჭეჭყაჸი თ. მოზვერი. „ორი წლისა რომ გახდება საქონელი, ჭოჭყებიო, გინდ მამალი, გინდ დედალი“ (გუდ.). ნ. მაცალო, ტანა, ჭოჭყი ფშ. კვებულა, გამოზამთრული ძროხა (გინდ მოზვერი, გინდ დეკეული).
ჭრო
ფშ. თივის სათრევ კავზე მისაბმელი ბაწარი მუშისა (ნ.), ფაგრეხილი ბალნისა ან კანაფისა. ტოლკანწი ფშ., საკუდნა, ხალისკუდა ჴ. (ბაკურჴ.), საკუდე მთ.
ჭყვენ
გადაჭყვენა (ვაჟა, 280,4 ქვ.; 414,15), დაგაჯყვენა (ვაჟა, 420, ალბათ შეცდომაა) გადაბუჯგურება, გადაქოთება.
ჭყვრიალა მასკვლავი
თ., ფშ., მდღვინავი მასკვლავი ჴ. „სულ-თოჴათ უკეენ უდგას“. „ჴარი-პარიას ეძახიან ქართველები (თ.). ნ. ჭყიტა. „მასკვლევი ამორჩეული სულ-თოჴათ ამახყვებისო“ (ჴ.).
ჭყიტა
ჴ. (რაზ.-ჭყ) „ვარსკვლავი ჩრდილოეთისა“. ჭყიტა თ. იგივე. „ქართველები ჴარისპარია ვარსკვლავს ვეძახითო“. ნ. ჭყვრიალა მასკვლავი.
აკაკი შანიძე, მთის კილოთა ლექსიკონი
ლექსიკონში შესულია ის სიტყვები და განმარტებები, რომელიც ავტორმა მოიპოვა 1911 და 1913 წლებში ჩატარებული მივლინებების დროს.
აკაკი შანიძე, თხზულებანი, ტ. 1, თბილისი, 1984 წ.
ელექტრო ვერსია მოამზადა მანანა ბუკიამ