ფერეიდნული ლექსიკონი

(„ადამის შვილი“) კაცი, ადამიანი, არსება.

პირველი: აველზე − პირველად

აჩქარდნენ (იხ. აივერიავდე).

„აჩიქარავდე”, აჩქარდე.

მუშა, „რამდენიმე მუშა“.

შენობა, სახლ-კარი, „დიდი სახლი“.

პირის ნაცვალსახ. მრ. ამათ: ამებსავით − ამათსავით.

აქედან (იხ -ყე2).

მაგრამ.

ეს; ანსები მრ. ესენი.

მანდ: ანქით − მანდედან: ანქითას − მანდეთ.

გაკვირვების შორისდებულია.

(აპატივა) მისცემს: ვაპატივე-ყე მივეცი მათ: გოპატივაო − მოგვცაო.

ა) არ; ბ) არც ერთი; არა ყეენს... არა აქ

არავინ (იხ. მინ).

(სპ. მემამულე, ბატონი) პატრონი, „ხაზეინი“.

არაკაცი, არავინ.

არც რამე, არაფერი.

არასოდეს.

ადვილი.

ცა.

სარჩული.

აქვს: აქო − აქვსო; გაქ − გაქვს: მაქ − მაქვს გოქ − გვაქვს.

აღარავინ (იხ. მინ).

აღარც რამე, აღარაფერი.

სივრცის საზომი ერთეული: შვიდი ვერსი; რუა აღაჯი „ორმოცდათექსმეტი ვერსია“.

(< აქვსყე) აქვთ (იხ. -ყე1).

აწღა: აწყაო აწღაო, ახლა კიო.

ბოლო, უკანასკნელი, დასასრული.

მაჰმადიანთა სჯულის მცოდნე, მოძღვარი.

(სპ. გაკვირვება, გაოცება): აჯაიბი ჴმა − საკვირველი ხმა.

„კარისკაცები, სასახლის მოსამსახურები“.

ბაირაღი.

ძალიან: ბალქი გოუხარდა.

პატარა; ცოტა, მცირე.

მოსასხამი (საწვიმარი).

ძალიან: ბასქი დიდი ჴმა ჩავარდნილიყო; ხმა ძალიან გავრცელებულიყო.

(არაბ.-სპ. ბნა ქერდენ „დაწყება“) ბენა ქნდა დაიწყო (ვნებ.); ბენა ქნა დაიწყო, შეუდგა.

უწყლო ადგილი, უდაბნო.

„მასწავლებელი“.

ბნელა; ბლენოდა − ბნელოდა.

დაუკოდავი მამალი თხა: თხა-ბოტი.

ბროწეული.

გაიკვირვებ: გააკირვა − გაიკვირვა.

(ეგჩერება) ამხანაგის, ოჯახის და სხვათა დახმარება, პურის მჭმეველი“.

„გაატარეო“.

გასტანა, გასწია (?).

გაივლის.

გამორთმევა.

ამბავი, საქმე, სიტყვა.

(ფიჩხად ქცევა) გაშეშება: გაფიჩხდა.

(< შერიქ „ამხანაგი“) გაამხანაგება: გუგუშერიქა − გაგვიამხანაგა.

გასინჯვა.

იხ. ჯარის გაჭრა.

კიდევ, ისევ, კვლავ: გერივაც − კიდევაც, კვლავაც.

„შაგუბებული წყალი“.

გომური, ბოსელი, საქონლის საზამთრო სადგომი.

იხ. გაშერიქება.

დაპატარავება (იხ. ბაჲტა).

დარჩა; დოგარდა − დაგვრჩა.

დათავქვევება, თავყვე წასვლა, დაშვება, დაღმა წასვლა: დოვთავქევა − დაუთავქვევა, დაღმა დაეშვა.

ხალღმა დაიზიდნა − ხალხმა გასწია, ხალხი დაეტანა (?).

დაიყურა და არ ესროლაყე თოფია.

ეძახიან, უწოდებენ.

კალთების აწევა, აკალთვა: დაიკოლთებიან; დაიკოლთნეს.

დადგომა, გაჩერება, მოთავსება: ტინებჩი დალაგდეს თხები; დალაგდა თავის სახლჩი.

„სულელი“.

მეტის გახდომა, მომატება: დამეტდა; დოუმეტდა.

„ცალი, მარცვალი“.

(სპ. „ხელი“) ჯერი, წყება, კომპლექტი: რაქთენ დასთი ამარათი გაკეთდეს.

„სახლ-კარი, მთელი ქონება“: ემის დასკა მეტია.

წყება; ჯგუფი; ნათესავები, ნათესაობა.

დაშორდა: ზემო მარტყოფს რო დასხლტა.

დაღარიბება: დოუფაყირებია.

მოგროვება, თავის მოყრა: დაქუჩდებიან ბიჭები.

სტუმრად მოწვევა: დაყონაღა „სტუმრად მოიწვია“.

(< დაცვივიან) დარჩებიან.

დადგენა, გადაწყვეტა: ხალღმა დააწყვეს, რო იყიდონ ცხორი; დუგუწყოფ; დეეწყო.

დაყვირება (?).

ვეძახით, ვუწოდებთ.

ცოლი.

დილა, დილობის დილას.

(რუს. მრ. дрожки) ღია მსუბუქი ეტლი, ორთვალა ეტლი.

(სპ. ჩანთა, ტომარა) წყლის ამოსაღები ტყავისა.

ძვირფასი რამ.

ქვეყანა.

დურბინდი, ჭოგრი, ბინოკლი; დურბინებს დოუბმენ დურბინდით უყურებენ.

ყოველდღე, დღითი დღე.

(< ეგოდენი) ამდენი: რას ეგდენ აღონებყე.

ასეთი, ამნაირი: ეგეთი სახლები.

ეგრე, ასე.

იხ. გაგჩერება.

აი: ელ ეგრე − აი ეგრე; ელ ეს − აი ეს; ელ ამ − აი ამ; ელ ეხლასაყეო − აი დღეიდანო; ელაო − აიო.

ეს: ელა რო დაამაგრა.

ემამ − ამან; ემას − ამას; ემის − ამის; ემათ − ამათ; ემეებს − ამათ; ემებთან − ამათთან; ემისყე − ამიდან, აქედან. მსაზღვრელად გამოყენებისას იხმარება ემ: ემ ბიჭსა...

მსაზღვრელად იხმარება სახელობითის გარდა სხვა ბრუნვებთან მნიშვნელობით: აი მაგ: ემაგ... ჴარაზე − აი მაგ მხარეზე.

ემაგდენი, ამდენი.

მრ. პირის ნაცვალსახ. ესენი.

ა) იარაღი: ესპაბს მოვიტან და ვიშუღლებთო; ბ) ჭურჭელი; ავეჯი, მოწყობილობა: ჩაის ესპაბი.

აქ; ექაც − აქაც; ექით − აქედან; ექამდი − აქამდი.

აქ, ამ ადგილებში.

(< ეგოდენი) ამდენი.

დღეიდან.

ნება, ნებართვა: ეჯაზა აიღეო.

ავი სული „სხონაირი“: ეჶრითა დევი.

ვეზირი, მინისტრი.

ვეზირობა, მინისტრობა: ვაზირობისაყე − ვეზირობიდან, მინისტრობიდან.

ჩასაკეტი (წყლისა) (?): ვარა აჰსხნა.

ვერავინ (იხ. მინ): მიც. ვერმის.

(არაბ. მრ. ვოზრა „ვეზირები, მინისტრები“): ვაზირ-ვოზარები − მინისტრები.

სიტყვა; ამბავი, საქმე: სამი ზადსა გკითხაო; რა ზადსაც ნახავ.

შვილი: საყეინო ზადია.

ზაფთი ქენითო „მოეპატრონეთო“.

მთა: თას − მთას; თაჩი − მთაში; თებსათი − მთებისაკენ.

ვიდრე, სანამ: თა მოვიდა.

თადარიგი, წინასწარი სამზადისი

შუამავლობა, მოსარჩლეობა.

თავიანთი. თავით მამა შავიდა; წამიყანეს თავით მანზილზე.

სამაგიერო, მუქაფა: იმის თალაჶა გაიყვანოს იმას სამაგიერო გადაუხადოს, მუქაფა მიუზღოს.

მთელი: ეს თამამ ხალღი გაკირდა.

საბელი, თოკი.

(სპ. თანგ „ვიწრო“) „გაჭირვება“.

ვაჭარი.

თვე.

ოქრო.

თანდებ. -თვის, იხმარება ნათ. და მიც. ბრუნვებთან: იმისთი − იმისთვის, იმიტომ; რასთი, რასათ[ი] − რისთვის; დაწერვასათი − დაწერისთვის, დასაწერად; წყალსათიო − წყლისთვისო.

ლუკმა.

თოვლი.

კავშ. თუ: რომ: თუ გაქ საქმე, გააკეთე, მაგე თუ (= რომ) მინდოდესო, შენ კი ვერ გიზამ ეგრენაო?

ნაცვალსახელი: ის, იგი; იმ: ი თაჩი − იმ მთაში.

იაგუნდი (ძვირფასი ქვა).

ისეთი: იგეთი იყოსო.

ემსგავსებოდა (თავსართი ი- III ობიექტური პირის ჲ-ს შემცვლელია; შდრ. ინახაო.

ისე: იგრე ბიბინებდიო; იგრე ქენო.

აი (შდრ. ელ): თუ ილ იმ ორსა სწადებიყო; ილ ის არიო − აი ის არისო;

აი მაშინ.

(ზოგჯერ იმით) იმათი.

იხ. იგვანდებოდა.

ნაცვალსახ. ის, იგი.

უფრო.

იქ, იმ ადგილებში.

იგოდენი) იმდენი.

იქიდან.

(<) იქმს, შვრება.

იბრძოლებს, იჩხუბებს.

გრძელი ჩასაცმელი კაცისა.

კაცთან (შდრ. მეს − მეც).

კენწერო, წვერი.

(< კვირია) კვირე, შვიდი დღე.

(„კონსულის სახლი“) საკონსულო.

მთელი სასახლის კაცები.

ფულის ერთეული.

იგივე მო- პრევერბია.

(< მაგეთი) ასეთი: მაგე დალია ხარო.

დაიწყე (?): მაიწყეო; მაიწყეს.

ანგელოზი.

მადლობელი.

სახნავ-სათესი მიწა. მიწა: მამულ-წყალი.

(?) კაცის მანაველი ვერ გაიარის.

სადგური, სადგომი: მანზილ-მანზილ − სადგურ-სადგურ.

დასაქმებული, დაკავებული, „გულის დამყრელი საქმეზე, საქმის გამკეთებელი“.

მოწვევა, დაპატიჟება: მაწივეს − მოაწვიეს, მოიწვიეს.

მოხვდომა: მაჰხდომია.

მოხვედრება: ტყივას მააჴდენს (იხ. მოხდენა)

რაიონი: წავიდა შორი მაჰალათჩი.

მოექეცი.

სურვილი, ნდომა.

(< მემარ „არქიტექტორი“ + ბაშ „თავი, უფროსი“) არქიტექტორი, „ინჯინარი“.

მთაში მყოფი: თითოს ერთი სანადირო ჯოხი აქ, მემთეებს.

მეც (იხ. კასთან).

მომზადებული: ხაზირი.

დაბარება, დარიგება: მიაბარისყე; მემებარა.

მისამძიმრება, სამძიმრის თქმა: მუვლოცონყე − მიუსამძიმრონ მათ.

ვინ: მინაც − ვინც; მიც. მის, ნათ. მის; მისთანა − ვისთან; არამინ − არავინ; ვერმინ − ვერავინ.

ვინმე.

პატივი მცეს.

მოზაფთა „ხელში ჩაიგდო“.

„შესაფერი“, „ბარიბარი“, შესაბამისი, მსგავსი.

სულგრძელობა, „შაბრალება“, კეთილშობილება.

მიიჩნია, იგულვა: მოსაზრა და იყიდა ადგილი.

მსხვილი, დიდი.

მოგროვება, თავის მოყრა.

მოხვედრება: მომიხდენია − მომიხვედრებია.

მოახალგაზრდო ყმაწვილი.

მასწავლებელი.

(< ლამაზი) კარგი; ნამა, ნამაი − კარგად.

„კარგი“.

არაკაცი, არავინ.

ახალი წელი (იწყება ოცდაპირველი მარტიდან): ნაურუზის პირათ გაზაფხულის პირად.

ავადმყოფი, სნეული, „რამღა რო სტიკივის“.

ავადმყოფობა, „ავადობა“.

დურგალი.

სიკვდილის პირამდის მიყვანილზე იტყვიან: „ნაჰი არა ჰქონდა“; ნაჰისაყე გაიყვანა.

რაიონი, უბანი, მხარე.

ვაჭართან მომუშავე დაქირავებული პირი სავაჭრო დავალებათა შესასრულებლად.

ან.

(სახსოვარი, სამახსოვრო) საჩუქარი, სუვენირი.

ანუ, ესე იგი.

ყაჩაღი.

(თურქ.) დიდი ჯარი; „დიდ ჯარსა ორდუს დაჲძახიან“.

პატარა; მცირე, ცოტა.

პირუტყვი, საქონელი.

რაღაც.

რამდენი; რამდენიმე: აღარ ვიცი, რაქთენი იყო; რაქთენ დღეს დავდექ; რაქთენიძღა რამდენიც(ა)ღა; რაქთენჯელ − რამდენჯერ.

ფერი.

(< რაც[ა]ღა) რაცღა, რაც: რაძღა რო − რაც რომ.

ირანის ვერცხლის ფულის ერთეული, უდრიდა დაახლოებით ორ შაურ-ნახევარს (12,4 კაპ.).

როგორი: აი როგოი ხალღებივო!

როგორ: როგონ არიანო; როგონაც − როგორც: როგონაძღა (< როგონა-ც-ღა) როგორცღა, როგორღაც.

რვა.

ჯანმრთელი, „ნახოშობა არა ჰქონდეს“.

სამის დაჭერა − საკურთხის ქნა, გაკეთება: სამი დოვჭირონ − საკურთხი უქნან.

ცხენის, აქლემის და სხვ. ასაკიდი ტვირთი; საზომი ერთეული: იყიდი ერთ საპალნე ფშატსაო.

(„თავი წყალი“) დიდი წყალი.

თავისუფლად, თავის ნებით.

მონახულება, ვიზიტი, „თავის დროზე რო მოძებნაც იყოს“: წავიდა თაჯერის სარვახტზ ე წავიდა ვაჭრის სანახავად.

(„მგზავრობა“) აღებ-მიცემა, ვაჭრობა „ვაჭარი აქ იყიდის, იქ გაყიდის; იქ იყიდის, აქ ყიდის“: მინდა წავიდე საფარზეგაო.

საღამოს; საღომამდი − საღამომდე.

შემწეობა.

„ვინც სხვას ბევრ რამეს აძლევს“.

სეირი, სანახაობა: გეეხუა სეილზე.

მოგრძო გორა, მოგრძო მაღალი ბორცვი.

სიდიდე: ეგ სიდე − ამ სიდიდე, ამდენი: ეგ სიდე საქონელი.

„თუჯის ტაშტი“.

„ძებნა“.

სოჰლი უყო უანდერძა.

(რუს. стакан) ჭიქა.

(< სულ) ყველა: სუმ ყველამ; სუს ყველას.

სცემა.

მსხვილი, „დიდი“.

კლდე.

ბოლოს და ბოლოს, უკანასკნელ.

ა) უკან; ბ) შემდეგ: რაქთენ დღეს უკან; ვახშამის უკანაო.

უფროსი.

ძირიანი ბალახი, იჭმება.

პაიჭი.

ალიონი, განთიადი, შუაღამიდან დილამდი, „თა დილამდი ორი საათი რჩების“.

ფირმანი, ბრძანება.

„დასაგები ხალიჩა“.

პასუხი.

ფაქიზი, სუფთა, წმინდა.

უქონებო, „ყარიბი“, ღარიბი (იხ. დაფაყირება).

ფუნდამენტი, თხრილი, სადაც კედელი შენდება: ფეის თხრა.

(?): მიიყვანა იმ ამარათის ფეჴზე.

ხე, ნაყოფი. ნაყოფს ხილად ხმარობენ, ხორცი ფქვილივითაა.

თავის ქალა: პმელ ქალები ეყარა.

თოქალთო.

ქაღალდი (წერილი, განცხადება).

(?): აჶუსელნი ქეიხიანნი არიან.

თქვენ.

ნაპირი, განაპირა.

თქვენი: მოვალ ქენსაო.

მოახლე, ქალბატონის მოსამსახურე.

კარისკაცი, „წინა კაცი, წინა მიმყოლი“: თაჯერმა უთხრაყე ყეინის ქვიშხეთმათებს.

იქნება, ხდება, მოხდება: ეგრე ქმდა; ეგრე ქნილა ასე მომხდარა (შდრ. ჩვეულებრივი გაგებით: დედაკაცი... რა ქნილაო?); თუ ქნდების − თუ იქნება.

ქვაბი.

მქონე, მქონებელი, ქონების პატრონი, შეძლებული.

წამოსასხამი (ქეჩისა).

ოჯახი.

გროვება, თავმოყრა.

წუხება, შევიწროება, ჩაგვრა: წუხარობა და ღონება; აღონებს − აწუხებს.

ხელწერილი.

წინანდელი, ძველი.

სავაზნე, ტყვიის ჩასაწყობი, ფალასკა.

„უქონებო, ფაყირი“, ღარიბი.

ქარავანი: ყაფლა... მოდიოდა; ჩამაჰჴადეს ყაჶლა.

მეფე.

ძვირფასი რამ.

„წმიდა ბალახია, რო ზაფხულის ქალები გაიშლებიან და დაჰკრეფენ და სჭამენ, თავის თეროსაც (= ძირი), რო ძირი იყოს, იმასაც ამაიღებენ მიწასაყე, ტკბილია, ისიც იჭმება“.

„მოსამსახურე, მიმყოლ-მომყოლი“ (კაცი).

სტუმარი (იხ. დაყონაღება).

ქალიშვილი, ქალი.

ბაყაყი.

მომხდარა.

„სასუქი ცხორი“; მამალი ცხვარი.

მსხვერპლი: ყურბანი ვიყო შენიო „შენ გენაცვალოო“.

იგივე შე- პრევერბია.

შეთვალიერება, ნახვა: ცხორები ემათ შათოლესო.

ქალაქი: შარჩი; შარის ქენარზეო ქალაქის პირად, განაპირაზე.

იგივეა, რაც შექუჩება: შააქუჩეო; შაქუჩდეს.

შააჯერებენყე ერთმანერთში.

შაჰის შვილი, „ყეინის შვილი“, მეფისწული.

ქალაქი: შაჰრის ქენარზეგაო.

შემოუდგიან შემოუდგებოდნენ ხოლმე, გარს შემოეხვეოდნენ ხოლმე.

შეგროვება, თავის მოყრა.

ლომი.

ნადირობა.

ბრძოლა, ჩხუბი.

ჴმა ჩავარდა − ხმა გავრცელდა, ხმა გავარდა; ჴმა ჩავარდნილიყო.

ჩამოგროვება, ძირს თავის მოყრა: ჩამააქუჩებენ.

სანთელი, სანათი.

ჩვენ.

ჩვენი.

კატა.

წადი.

წვიმა.

წყნარ-წყნარა, ნელ-ნელ.

„თხოვნა“.

ა) ძვ. მბრძანებელი, მეფე; ბ) საპატიო წოდება ირანში.

ვაზირობისაყე კი ხარიჯიღა შაქნა − ვეზირობიდან კი გააგდო.

სამსახური.

მოღალატე, გამცემი.

ლხინი.

ჰოდა.

(< ხოდა ჰაჶეზი) მშვიდობა, გამომშვიდობება; მადლობა: ხოდაჶეზი უთხრა − მშვიდობა უთხრა; ხოდაჶეზი ქნეს (= მადლობა გადაიხადეს), ორჯელ ჴელები დაიდვეს გულის პირზედა.

კარგიო.

კარგი, სასიამოვნო.

სიხარული, მხიარულება, კმაყოფილება.

მხარე: მიიხედე ემაგ შენ ამ ჴარაზე.

ჴმა ჩავარდა − ხმა გავარდა, ხმა გავრცელდა.

პასუხი.

„ძვირფასი“.

გადაწყვეტა, გადაწყვეტილება: ჯაზმათ ეს ილ ის არიო გადაწყვეტით ეს აი ის არისო.

(?): ჯარს ეზიდებიან; გოუჭრიანყე ემეებსა ჯარს.

გამბედაობა, გაბედვა: ვერმის ჯორათი ვერ ექნა ვერავის ვერ გაებედა.

ჯულის ქალამანი, რამდენიმე პირი ქეჩის ქალამანი.

„ყუთი“.

საზღვარი, მიჯნა.

ხაზირი, მზა: ჰაზირათ ვართ „მზადად ვართ“.

(?): ჰალაო ჲანი მუახდინეო! ჰალაო, ე. ი. მოვახვედრეო.

ახლა რომ, თუ რომ.

ჰამბალი, მუშა.

ამხანაგი, ერთისა და იმავე საქმის კაცი, თანამოსაგრე.

ერთი ჯიშისა, ერთგვარი: რას ეგდენ აღონებყე ჩემს ჰამჯენსებსაო (= ჩემგვარებს, ჩემი ჯიშისასო).

ყოველი: ჰარ დღეთ მოიტანისყე.

ჯეჯილი.

ა) ჯამაგირი, საფასური, საზღაური: ჰაყს გაგიკეთო − ჯამაგირს გაგიკვეთო; ჰაყი გოუკეთეს (= ჯამაგირი გაუკვეთეს, განუსაზღვრეს) და ჰაყი მისცა; ბ) სიმართლე, სისწორე: ჰაყი გაქონდაო − სიმართლე გქონდაო.

ჯამაგირი, საზღაური: თავის ჰაყითს მოგცემყეო.

„უხდება“, საჭიროა.

პირველი: აველის რო მაჰხდომია, იმის მოკლული დეერქმის.

ამ: ემათ − ამათ.

თანდებ. -ზე: დუნიაზეგა, ხეზეგაო, მიცემაზეგა...

(შდრ. სვან. თე) თანდებ. -კენ, (-ში), იხმარება მიც. ბრუნვასთან: წავლენ თასათი; დაბრუნდეს ჶერეჲდანსათი, რო წავიდენ მარტყოფსათი; ჩამოიდეს სოფელსათი.

იხ. -ყე2

ნაწილაკი, უჩვენებს ობიექტის (და სუბიექტისაც) მრავლობითობას, მოქმედების ხოლმეობითობას: მისცაყე მისცა მათ; „მივეყე და მივეცით − ორივე ერთია“; ქურთებმა წაართესყე (= წაართვეს მათ).

თანდებული -გან კითხვაზე საიდან, იხმარება მიცემით ბრუნვასთან: ჭასაყე (= ჭიდან) წყალი ამაიღონ: მიწასაყე − მიწიდან; თბილისსაყეო − თბილისიდანო; თებსაყე − მთებიდან; მაგრამ: ამისყე − აქედან.

თანდებ. -კენ, იხმარება მიცემით ბრუნვასთან: ეხლა ვთქოთ თავის ცოლსაყე (= ცოლისკენ, ცოლზე).

სრული სახეა -ყე თანდებულისა (იხ. -ყე2), უდრის -გან თანდებულს, უპირატესად კითხვაზე საიდან: ჩამოიდა ცხენსაყენა (= ცხენიდან); ავალ, თასაყენაც დავათორიალებო (შდრ. იყიდონ შენყენაო).

თანდებ. -ში: გულჩი, ჭაჩი... თავჩიგა, ხელჩიგა.