მოხეური დიალექტის ლექსიკონი

(შემდგენლები: გიგინეიშვილი ი., თოფურია ვ., ქავთარაძე ი.)

მოხეური დიალექტის ლექსიკონი

-
There are currently 356 names in this directory
აბზანება
აბრძანება, აყვანა.

ადვილას
ადვილად, იოლად.

ავლევს
არონინებს, ატარებს, დაჰყავს.

ათენგენობა
რელიგიური დღესასწაული ხევის რამდენიმე სოფელში (მოდიოდა 25 ივლისს), უწოდებდნენ სპარსანგელოზობასაც. დაკავშირებული ჩანს ათენაგე ანუ ათინოგენ სებასტიელის სახელთან (კ. კეკელიძე).

ალიშნებს
ანიშნებს, უთითებს.

ამბოვი
ამბავი.

ამე
ჩვენებითი ნაცვალსახ. ამ; ამისთანა, ასეთი; განუსაზღვრელობითი ნაცვალსახ.; მავანი.

ამონოსკვა
მოსაქსოვად გამზადებულ ძაფებზე (შე-სავარცხელში გაყრამდე) მარყუჟების გაკეთება ძაფების დასანაწევრებლად და დასამოკლებლად, რომ ქსოვა გაადვილდეს.

ამწყალობნებს
ლოცავს, ხატს ავედრებს.

არტი
საბლის (თოკის, ბაწრის) ცალ თავში გამობმული ხის რიკი, რომელზედაც ამაგრებენ საბლის მეორე ბოლოს ტვირთის შეკვრის დროს.

არცა
(არც სად), არსად.

არცვინ
არავინ.

აძრახდომა
დალაპარაკება.

აძრახვა
დაძახება, მოხმობა, შეძახება: ავსძრახე − დავუძახე, ვუთხარი.

აძრახისი
სათქმელი, სალაპარაკო, ურთიერთსაუბარი.

ახალი
ახალგაზრდა (შდრ. ბებერი, ბერი).

ახლანის
ახლა, ამჟამად.

აჯავრებს
აწუხებს, ადარდებს.

ბადაგი
ტკბილი, სასიამოვნო სასმელი საერთოდ.

ბალღშავაი
ბიჭის კნინობით-საალერსო სახელწოდება.

ბარბარე
სიმღერა ხევში, ასრულებდნენ დღესასწაულების დროს (ხორუმისებური შესრულებით).

ბარძიმი
გადატ. პურის მადლი; კარგად გამომცხვარი ხორბლის პური.

ბატარაი
პატარა.

ბაშო
მთის ღანძილი, იყენებენ საჭმლის სანელებლად.

ბებერაი
შეშის დიდი ღერი.

ბედენა
განსხვავება.

ბერი
ბებერი, მოხუცი; ბერით ახლამდე − მოხუცით დაწყებული ახალ,გაზრდამდე.

ბეწვი
იხ. რქის ბეწვი.

ბლატუნი
(აბლატუნებს) თვალების უაზროდ ცეცება.

ბოლტი
ბელტი.

ბოტობა
ბოტის (მამალი ჯიხვის) გარევა, ნერბვა, დაგრილება.

ბღლეძაი
ხევა, დღლეზა.

გაბეჭნა
ქსოვის დროს შალეულის მოქსოვილ ნაწილზე სავარცხლის ცემა ნაქსოვისათვის სიმტკიცის მისაცემად.

გადაგონთებული
გამოჩერჩეტებული, გამოყრუებული.

გადადენა
გადასვლა; გადაყვანა, გადარეკვა.

გადაფრენა
გადახტომა.

გადაჩალა
ბზის აჩეჩა-ანიავება ლეწვის დროს.

გადმაძრახვა
(გადმასძრახავს) გადმოძახება, გადმოლაპარაკება.

გაზმანა
გაზომვა.

გათავთავება
თავ-თავისთვის წასვლა, გაცალკევება.

გათხდომა
გატყდომა: გათხდა.

გალი
სწორი ჯოხი; შეშის ღერი; ძაფის ერთი წვერი.

გამონოსკვა
გამონასკვა, გამობმა.

გამორჩების
თავს ირჩენს, საზრდოობს.

გარდავოი
(რუს. городовой) ქალაქის დაბალი წოდების პოლიციელი (რევოლუციამდე).

გაფიცვა
ძმად გაფიცვა − ძმად შეფიცვა.

გაწირვა
დატოვება, მიტოვება: უკან გაწირვა − ჩამოტოვება.

გერანალი
(რუს. გზით генерал) გენერალი.

გეჯი, გეჯა
გულამოღებული მორი წყლის ჩასასხმელად.

გირგოლი
რგოლი.

გობანა
ლეიბი; ქვეშაგები.

გონჯი
ცუდი უშნო, უხეირო.

გორეულობა
გვარეულობა.

გორი
გვარი.

გუთნის ფიცარი
ძველებური მოხეური გუთნის ნაწილია: ქუსლი.

გულთაი
კალოს შუა ადგილზე ბოძი, რომლის ირგვლივ ტრიალებს მუშა საქონელი ლეწვის დროს.

გულფუჭი
ფშუტე მარცვალი.

გრდი
გვერდი.

გერდულა
დამრეცი, დაქანებული ადგილი, გვერდობი, ფერდობი.

გერც
(< გვერდს) გვერდით, იქვე ახლოს.

გირგალი
გორგალი, მორგვი; გირგლად − მრგვლად.

და[ხ]ქინამს
დაარქმევს, უწოდებს (სახელს).

დაბადება
გამოხდისას არაყის გამოსვლის დაწყება.

დაბანჩა
დამბაჩა, პისტოლეტი.

დაბჟუალება
დაბზრიალება, დატრიალება.

დადაი
მოძახილი მოთქმით ტირილის დროს, იმეორებს სამძიმრად მისული მოტირალი, ხოლო ჭირისუფალი უპასუხებს ადაი.

დაიხაფრება
დაიკარგება, კავშირს გაწყვეტს; გადატ. დაემდურება: დავიხაფრებით ერთუცშიგაო.

დალახვა
ფეხის დადგმა, ფეხით გადასვლა.

დასანელები
დასანელებელი, დასაღუპავი, მოსასპობი.

დასთვა
დართვა: დავასთავ.

დასულდგმულება
ხატისთვის პირუტყვის შეწირვა წინასწარ, ხატისთვის შეპირება და განკუთვნა.

დასენა
(დაასენს) დაწყობა, დადება, დალაგება; დასმა.

დაქსვა
ნართის გამზადება მოსაქსოვად, ძაფის გადატანა საქსოვი მოწყობილობის ერთ-ერთ ნაწილზე.

დაქსოვა
ძაფების გაჭიმვა-გამზადება მოსაქსოვად.

დაჩეგრილი
დაჩაგრული.

დაწრეხა
დაგრეხა, დამანჭვა, აფხუწვა.

დეკანოზი
ხატის მსახური.

დიდება
ერთ-ერთი სიმღერის სახელწოდება ხევში.

დილბინდი
დილაადრიანი, რიჟრაჟი.

დროტიალაი
ცუდი დრო.

დუქარდი
დიდი მაკრატელი ცხვრის საკრეჭად.

ეგრენა
ეგრე, აი აგრე, ასე, ამგვარად.

ემ
ამ.

ემდვენი
ამდენი, ამოდენი.

ემზრახება
იხ. მზრახვა.

ერთაზე
ერთად, მთლიანად, ერთბაშად.

ერთბაშაზე
ერთბაშად.

ერთუცი
ერთმანეთი.

ერთხალის
ერთხელ.

ერობა
ძველად: ხალხის სათემო ყრილობა; ახლა: სოფლის გარკვეულ ადგილას მეზობლების თავმოსაყრელი პუნქტი, სადაც იმართება ჩვეულებრივი სჯა-ბაასი.

ერქონაი
(= ერქვანი) გუთნის ნაწილია, ჩადგმულია ქუსლში და ეკვრის მჴარს.

ერჩის
ემორჩილება; მიუწევს.

ექინა
ეთქვა.

ექჩერება
ემეტება, არ ენანება, არ შურს, არ დაიშურებს, არ დაუკავებს (შდრ. ქჩერობა).

ვალდახი
გრძელი ბალახებისგან დაგრეხილი საბელი თივის ბულულის დასამაგრებლად სათარზე (იხ.).

ვალთარა
რამდენიმე ნამხრევისგან (იხ.) შემდგარი მოთიბული ბალახი, რამდენიმე სვე (ზოლი) ნათიბი.

ველის კალო
მინდორში გამართული კალო.

ვეჭი
ეჭვი.

ვოჟი
ვაჟი.

ზაით
ზევით.

ზაფხულის
ზაფხულში ზაფხულობით, ზაფხულს.

თავეთი
თავიანთი.

თავსილა
ერთგვარი მაღალი ბალახია.

თალია
ჯერი, წყება: ერთითალია − ერთი ხელი, ერთი ჯერი, ერთი წყება; ერთი პირობა, ერთი მომენტი.

თაოდ
თავად, თვითონ.

თიბა
თიბვა.

თიბის თავი
სათიბად გასვლის წინ გამართული პურობა თიბვის დალოცვისა და კარგად ჩატარებისათვის.

თივალაი
კნინ. თივა.

თუ
ა) თურმე; ბ) ხომ.

თუნალაი
რვილი, საქსოვი მოწყობილობის მბრუნავი ნაწილი, რომელზედაც იხვევა ნაქსოვი.

ისრი
ისე.

ისწება
ირწევა, ქანაობს.

იფრო
უფრო.

იქიველი
იქაური.

იქიური
იქაური.

კალმასობა
თევზაობა

კაპოტი
მთლიანი კაბა შუაზე სიგრძივად ჩახსნილი; დილის კაბა.

კარტოხაი
კარტოფილი.

კეტი
კენტი, რაც შუაზე არ იყოფა.

კირცხლვა
გამოჯავრება, წაბაძვა ქცევაში.

კლავისფერი
მკლავისნაირი, მკლავივით, მკლავის მსგავსი: მახრილი იყო... კლავისფერა.

კლოვ
კვლავ. ისევ კიდევ.

კოდი
კასრისებური მოყვანილობის ჭურჭელი ხისა.

კოლი
კვალი.

კორახი
კოლბოხი; წვრილი ქვა-ღორღი.

კოხუჯები
მრ. მოხეური ქალამნები.

კრუტი
კრუხი.

კრუტობს
კრუხობს.

კრუშკრუში
კრუხის ქოთქოთი.

კურეტი
კურატი, ხატისთვის შეწირული მოზვერი, კლავდნენ დღეობებზე (მაგ. ათენგენობას და სხვ.).

კიშტავი
კვირისტავი.

ლაბარი, სილის ტარი
გაბერტყილი სვილის (ჭვავის) ღეროები.

ლამაზ
კარგად.

ლამაზი
კარგი.

ლასტი
წკნელისგან დაწნული ჩელტი.

ლომისა
მთაა მთიულეთში. იქ იმართებოდა წმინდა გიორგის დღესასწაული 12 ივნისს (ძვ. სტ.).

მა-
იგივეა, რაც პრევერბი მო-.

მამრენის, მემრენის
მერმე, შემდეგ.

მარჴე
ავი, ანჩხლი, კაპასი.

მარჴილის უბე
ძმების (დაახლოებით 45 ძნის) ზვინი.

მარჯეკალი
მაჭანკალი, შუამავალი, მაშუალი.

მაქცევა
(მაიქცევა) ქათმის მოვსება საკვერცხედ.

მაყა
სვილის გამობერტყვის შემდეგ დარჩენილი ღეროები.

მაშინის
მაშინ.

მაჭი
ცაცხვი.

მახუხი
საფუარი, ცომის ხაში პურის ასაფუებლად; ფქვილეულის მჟავე საჭამადი.

მაჴენცვლა
ნამგლით მომკა პურეულისა.

მდორნე
ოდნავ, სუსტად დაბრუნებული თითისტარით დართული ძაფი.

მემრენის, მამრენის
მერმე.

მერდინი
შინ ნაქსოვი აბრეშუმის თხელი სამოსი; ამ სამოსის მანდილი.

მზრახვა, ზრახვა
თქმა, ლაპარაკი; ვემზრახე − ვუთხარი, ველაპარაკე.

მილივანი
მილიონი.

მკლიავი
ცერეცოსებრი მწვანილია ცხარე, იყენებენ საჭმლის სანელებლად (უწოდებენ აგრეთვე ძირას).

მოკომური
კომლი, მეკომური, მოსახლე.

მოლემნო
ოდნავ ლემანი, მორუხო.

მოორდნილი
მოვარდნილი.

მოყორე
მოყვარე.

მოცადეობა
მცდელობა, ცდა, მონდომება.

მოწევა
დაძახება, გამოწვევა: მომიწიეს − დამიძახეს.

მუჴლისკერაი
მუხლის კვირისტავი.

მხვეწარი
მლოცველი, ვინც ხატს შესთხოვს, ეხვეწება რასმე.

მჴარი
წირწენის (ხელნის) მოხრილი ნაწილი, რომელიც ჩასმულია ქუსლში.

ნაბეჩხარი
მომცდარი მიწა, რომელსაც გამოფიტვის გამო რამდენიმე წლით ასვენებენ, აღარ ამუშავებენ.

ნაგევი
ნეხვი.

ნაგერალაი
ფუჭი. უვარგისი მარცვალი ხორბლეულისა.

ნადირობ წასვლა
სანადიროდ წასვლა.

ნათლიმცემელი
სათემო სალოცავი ხევში (სოფ. ცდოში, ადგილის სახელია).

ნაკუშლიანი
ბოლოს გამონადენი არაყი, დამწვრის სუნი რომ დაჰკრავს.

ნამჴრევი, ნამჴრეული
სვე, თიბვის დროს ერთი ჩავლით გატანილი ზოლი.

ნასთი
ნართავი, ძაფი.

ნატამალი
შორეული ნათესავი.

ნაფუტკი
გაუნაყოფიერებელი კვერცხი.

ნაქცი
გაზაფხულზე ნაპარსი მატყლი.

ნაჩხატი
ა) წყალ-ღვარისგან ჩამორეცხილი უნაყოფო ნიადაგი; ბ) ნაბეჩხარი (იხ.).

ნელად
ახლახან, ცოტა ხნის წინათ.

ნიადაგა, ნიედეგა
რასაკვირველია, რა თქმა უნდა.

ნოსკობა
(ნასკები მრ.) ძაფის ნასკვები, მარყუჟისებური კვანძები, ბუშტუკები.

ოგორ
როგორ.

ონჩარი
ორთქლი, ოხშ.შაროი

ორგა
ვარგა.

ოღომც
ოღონდაც, თუნდაც.

პაჭიჭა
პაჭიჭი, პაიჭი.

პისტულიანი თოფი
ძველებური კაჟის თოფი, რომელსაც მუგუზლის დადეგით ისროდნენ.

რო
ა) რომ; ბ) ხომ: ყანწი რო იცი?

რომენი
რომელი.

რომთენი
რამდენი.

რომთენიმე
რამდენიმე.

როსთენიმე
რამდენიმე.

როსთენჯერ
რამდენჯერ.

რუდა
(მრ. რუდები), რუნდაი გაჩეჩილი მატყლის მოზრდილი გორგალი, მორგვი.

რუვი
მთაზე ღელის ნავალი გზა.

რუნდა
იხ. რუდა.

რქის ბეწვი
წირწენისა და მჴარის გადასაბმელი რიკი, რკინის თავჯოხი.

საგოგავი
აკვნის ფეხი, რაზედაც ირწევა.

საგძარი
საგზალი.

სადაველი
სადაური.

სადმე
როგორღაც.

სათარი
მთიდან თივის ჩამოსათრევი ან ზვინის ქვეშ დასადები მეჩხერი ლასტისებური წნული არყისა.

სათესავი
კისერზე ჩამოსაკიდი კალათა, საიდანაც მთესველი თესვის დროს იღებდა და აბნევდა თესლს.

საით
სადღაც, სადმე.

საკირცხლავი
გამოსაჯავრებელი, წასაბაძი.

საკრეფელი
ფოცხი.

საკეთელი
სახნისი, გუთნის ქუსლზე წამოცმული რკინა მიწის სახვნელად.

სამანი
ხის ან ქვის მოკლე ბოძი, მიწაში ჩასობილი ვისიმე სარისხავად (დასაწყევლად).

სამართი
ცელის, ნამგლისა და მისთ. გამოსაპირავი რკინის იარაღი.

სამება
წმინდა სამების ეკლესია სოფ. გერგეტის თავზე.

სამღთო
საღმრთო, რომელიმე სალოცავისა ან ხატისათვის დანაპირების შეწირვა.

საპირე
სატუჩური, ხარის პირის ამოსაკრავი ლეწვის დროს.

სასაგულე
კაბის საგულისპირე ნაჭერი.

სასრევი
სალესი, ცელ-ნამგლის გამოსაპირავი ქვა.

სატოლე
ტოლისთვის (იხ.) განკუთვნილი, შალის მოსაქსოვი მასალა.

საფაიქრო
საფეიქრო, საქსოვი მოწყობილობა ან მისი რომელიმე ნაწილი.

საფანდარი
თივის პატარა ზვინი. მთაში, სადაც სათარის ან ვალდახის გამოყენება ვერ ხერხდება, სახელდახელოდ დადგამენ პატარა ზვინს. შემდეგ საფანდარს მოაგროვებენ კლდის თავზე და იქიდან გადმოყრიან.

საფლოვი
საფლავი.

საფორე
ფორის ანუ ალაოს გასაკეთებელი, მეორისთვის დანიშნული, არაყის გამოსახდელად გამზადებული მასალა.

საქსოვლი, საქსოლი
საქსოვი, ქსოვისთვის გამზადებული ქსელი.

საძრახო
საძრახისი, სააუგო.

სთვა
რთვა: ვასთავ.

სთვლობა
რთვლობა, შემოდგომა.

სთელი
რთველი, შემოდგომა.

სილამ
სანამ, ვიდრე

სიმგრგლე
სიმრგვლე; სიმგრგლით − ირგვლივ.

სიფრო
სუფრა, მაგიდა.

სკა
კვერცხის აპკი ცილასა და ნაჭუჭს შორის მოთავსებული სიფრიფანა კანი.

სმაგაი
იგივეა, რაც ძაღა (ოსური სიტყვაა, ნიშნავს შაბიამანს).

სოფლეურ
სოფლობით, მთელი სოფელი.

სპარსანგელოზი
სალოცავი, ხატი (ნიში მოთავსებულია ხევში, წერის მთაზე).

სრა
სროლა, სრევა.

სუდია
(რუს. судья) მოსამართლე.

სუდიაობა
(< რუს. судья) მოსამართლობა, სამართალი.

სე
სვე, მკის დროს ერთ ჯერზე გატანილი ზოლი, სვრელი.

სელი
ყველის ამოყვანის შემდეგ დარჩენილი სითხე, შრატი.

სილი
სვილი, ჭვავი.

სილის ტარი
იხ. ლაბარი.

ტაბლა
სუფთა მაგიდა პურის საჭმელად.

ტალი
კაჟი.

ტარავალი
ტანსაცმელი, ტანისამოსი.

ტოლი
შინ მოქსოვილი შალი.

ტყე
ხე.

უთხოვარი
ქალი უთხოვარი ქალის ამორჩევა და შერთვა თხოვა-გარიგების გარეშე (ჯილდო იყო გმირებისათვის).

უკენ
უკან.

უკენა
უკანა.

ულამი
ნადი, სახლის აშენებისას დამხმარე მოკეთე-მეზობლები.

ულო
პურეულის დაგრეხილი ღეროები ძნის შესაკრავად.

უმძრახი
მომდურავი, უბარი, ვინმესთან უბრად მყოფი.

უნოსკო
უნასკვო, უკვანძო, უმარყუჟო (ძაფი).

ურვათი
საქმროს მიერ საცოლის მშობლებისათვის მიტანილი სასყიდელი.

ურჯულო
არაქრისტიანი, მაჰმადიანური სარწმუნოების ეროვნების წარმომადგენელი.

უწევარი
სიფრო უწევარი − დაუპატიჟებლად რომ მივა და გაუმასპინძლდებიან (ჯილდო იყო გმირებისათვის).

უჴდური
ერბო, ყველი.

ფითილა
პატრუქი.

ფოლი
ერთგვარი ყვავილი მორუხო.

ფოლოდი
ფოლადი.

ფოლორცა
სოფლის გზაწვრილი, ქუჩა, ორღობე.

ფორი
ალაო, ლუდის ან არაყის გამოსახდელად შემზადებული (გაღიმებული და დაღერღილი) ხორბლეული.

ფორცხვა
ფარცხვა.

ქალა, ქალაი
კნინ. გოგო, ქალიშვილი.

ქალშავაი
ქალიშვილის საალერსო სახელწოდება.

ქანდარაი
საფეიქროს, საქსოვი მოწყობილობის ჯოხი, რომელზედაც ჩამობმულია თოკები შეებისა და სავარცხლისათვის.

ქარჩი
ერთგვარი თოხი.

ქასური
სალესი ქვა, ჩვეულებრივ დიდი ზომისა „ჩალხის ქვა“.

ქესელობა
ქესატობა, ნაკლულება.

ქირავნობა
ქირაზე სიარული.

ქობი
ქვაბი.

ქუჩდება
გროვდება, თავს იყრის.

ქჩერობა, ქშერობა
გამეტება, დაუნანებლობა, დაუშურველობა.

ქით
ქვევით, ქვემოთ.

ღივი
პაწაწკინტელა ყლორტი, რომელსაც გამოიტანს მარცვალი შეხურებისას.

ღოლი
ნართავი ძაფის ერთი ღერი, ერთი წვერი.

ღოლო
ღვალო (მხალია), იგივე ჭეკარი.

ღუჭაი
მური, მჭვარტლი.

ყავლი
ვადა.

ყალანი
გადასახადი.

ყალაური
ყარაული, დარაჯი, მცველი.

ყანანაზა
სალოცავი სოფ. კარკუჩაში.

ყაყალი
(ყაყალებს) კაკანი (ქათმისა).

ყდედი
ღვედი, რომლითაც წირწენას აბამენ უღელზე.

ყელი-ყელა გაბმა
მუშა საქონლის გაბმა კისრით (უღლის დაუდგმელად) ხვნის, ლეწვისა და სხვა დროს.

ყიპჭო
სართავი ტარის თავზე ჩაჭდეული ნაწილი.

ყისინა
შინ ნაქსოვი შალის წამოსასხამი (სახელოები არა აქვს, ხმარობენ, ჩვეულებრივ, მწყემსები).

ყმა
ჭაბუკი, ვაჟკაცი.

ყონდაყი
კონდახი, დუგლუგო, თოფის უკანა ნაწილი ხისა.

ყოჩი
დაუკოდავი მამალი ცხვარი.

ყერბეულობა
შობის წინა ღამე (აცხობდნენ პურის კვერს − ყერბეულს; შდრ. საბა: ყურბეული, შაფართხელა).

შა-
იგივეა, რაც პრევერბი შე-.

შადამაგობა
შადამაგის დღესასწაული (შადამაგა ადგილის სახელია).

შაზმევა, შაზნევა
წყენა, შეზარება, შეჯავრება: შაიზმია.

შაკვლევა
(შაუკვლევს) მილოცვა საახალწლოდ, მიკვლევა.

შაკრებულობა
შეკრებულება, საზოგადოება.

შამაკორთვა
(შამაიკორთავს) შემოკალთავება, აკაპიწება.

შამძრახვა
თქმა, ხმის გაცემა.

შაფუვება
შეფუვება, გაღვივება.

შე
(მრ. შეები) დგიმი, დგომის თვალი, − საქსოვ მოწყობილობაზე ვერტიკალურად გაბმული მაგარი ძაფები, რომელთა შუაში გატარდება მოსაქსოვი შალის თითოეული ძაფი.

შეხეჩება
შეჩეხება, მოულოდნელად შეხვედრა.

შკამი
(მრ. შკმები) ხის ძველებური სკამი.

შოვი
ფშუტე, ფუჭი მარცვალი, განიავების დროს გადარჩეული.

შორტი
ცხავის თავი, ფშუტე მარცვალი გადარჩეულ ხორბალში.

შრუაი
შვრია (პურეული მცენარე).

შუაყანა
მიწის იატაკი, სოხანე.

ჩაგრის
ჩაგრავს.

ჩამავლება
(ჩამაავლებს) ჩამორონინება, ჩამოტარება.

ჩამაჴდომა
ჩამოსვლა.

ჩამოთრა
(ჩამასთრის) მთიდან თივის ჩამოთრევა.

ჩაშკამა
ხის ძველებური სავარძელი.

ჩინჩორაი
ჩონჩორიკი, ცხენის განავალი.

ჩონგა
დაჩეჩილი მატყლი, წრესავით დახვეული, მკლავზე წამოსაცმელად დართვის დროს.

ცოლეური
(მრ. ცოლეურნი, ნათ. ცოლეურთ[ი]) ცოლის მოკეთე-ნათესაობა.

ცხო
სხვა.

ცხორი
ცხვარი, ცხვრის ფარა.

ცხოფრივა
სხვაგვარად, სხვანაირად.

ძაღა
რკინისა და გოგირდმჟავას მარილი, ხმარობენ საღებავად.

ძველობრივ
ძველად, ძველ დროს.

ძირახალი
მოხეური ქალამანი ზამთარში სახმარად, ძირი მთლიანი აქვს, ნაპირები კოჭებამდის ამოსხმულია, შიგ უფენენ თივას.

ძრახვა
თქმა, ხმის გაცემა, გამოსაუბრება, გამოლაპარაკება.

ძლები
ძველები, უფროსები.

წელტიალაი
ცუდი, ნავსი წელიწადი.

წერი ძნის ზვინი,
მომკილი პურეულის ხუთეულები ერთმანეთზე აკოკოლავებული (იხმარება აგრეთვე წერანი, წერონი).

წინავ, წინავა, წინავის
წინათ, უწინ.

წიპტარაი
დასართავ-დასაძახი თითისტარი.

წირწენი, წირწენა
ხის გუთნის ნაწილი გუთნის ფიცრიდან უღლამდის, ხელნა; ძველებური მოხეური გუთანი (კავი) მთლიანად (იხმარება აგრეთვე წერწენი, წჷრწენა).

წიწკი
საფეიქროს, საქსოვი მოწყობილობის ნაწილია: მრგვალი მაგარი ჩხირი, ჩასმული ჭაღაპაში (იხ.).

წოლება
წვალება.

წრინკე
მაგრად დაძახული ნართი.

წყალი
ხევი, ხეობა.

ჭაღაჭა
საქსოვი მოწყობილობის ნაწილია: ხის მაქო, რომელშიც ჩასმულია ძაფდახვეული წიწკი.

ჭეკარი
ღვალო, ზოგან ეძახიან ღოლოს ფათვალსაც.

ჭერთხალაი
ერთგვარი ბალახია, ძირებს საღებავად ხმარობენ იჭმება.

ჭირის პატრონი
ჭირისუფალი.

ჭოპანი
ჭაპანი.

ჭორტლიანი
მჭმარტლიანი.

ჭურჭლის მილი
თიხის მილი.

ხაბიზგინა
ხაჭაპური.

ხელი
იხმარება კომპლექტის თუ რაოდენობის გამოსახატავად: ოთხი-ხუთი ხელი ენა იცოდა.

ხიფხა
საქსოვად მომზადებული ნართის ის მხარე, რომელზედაც ნასკვები (მარყუჟები) ჯერ არაა გაკეთებული. ძაფი აწყვია რვიანის მსგავსად და გამზადებულია შე-სავარცხელში ამოსაყვანად.

ხოვი
ხვავი.

ხოხი
ცელისა და ნამგლის სალესი მომცრო ბასრი ქვა (ჭაჭის ქვა).

ხოჯა
ა) მაჰმადიანების სასულიერო პირი − მოლა; ბ) ჯარის უფროსი.

ხუთეული
მომკილი პურეულის ხუთ-ხუთი ძნა; იხმარება აგრეთვე ხუთულა.

ჴარე
მხარე.

ჴაჴი
ჩამოქცეული და ნიაღვრებით დაღარული ადგილი მთაში.

ჴბეები
ხბოები.

ჴდილობს
იხდის, ისტუმრებს (ვალს, გადასახადს).

ჴელეური
ხელეული, მჭელეული, მომკილი პურის ის რაოდენობა, რაც ცალ ხელში ეტევა.

ჴელმარტა
მარტოხელა.

ჴენცელი
ნამგალი (სიტყვა-სიტყვით ჴელცელი).

ჴორწილი
ქორწილი.

ჯერთა
ჯერი.

ჯიგარი
გადატ. უახლოესი ნათესავი, თავისიანი, თვისტომი.

ჯიჯიტა
ა) ნახვრეტი; ბ) ჭუჭრუტანა.

ჯორი
ჯვარი: ჯორი დაუწერია − ჯვარი დაუწერია, დაქორწინებულა.

ჯოყარი
თამბაქო მდარე ხარისხისა.

-ეთ
იხ. ენ.

-ენ
მრავლ. სახელობ., იხმარება გვარებში: გოჩიენი − გოჩას შთამომავლობა (ფიცხელაურების გვარის ერთი შტო.); ნათეს. გოჩიეთ[ი].

-თი
თანდებ. -თვის.

-კე
ზმნის ხოლმეობითობის გამომხატველი ნაწილაკი, იგივეა, რაც ხოლმე: ეტყოდაკე − ეტყოდა ხოლმე; იყვისკე − იყო ხოლმე.

-ჩი, -ჩიგა
თანდებ. -ში.